بخشی از مقاله
چکیده
ترجمه قرآن به زبانهای غیر عربی به عصر پیامبر اکرم - ص - باز میگردد و در طول چهارده قرن گذشته، این کتاب به بیش از صد زبان زنده دنیا ترجمه شده است. بعد از انقلاب اسلامی نیز با توجه به مذهبی بودن این سرزمین کهن، ترجمه قرآن رونق بیشتری گرفته است. لذا هدف این بحث بررسی ترجمههای قرآن بعد از انقلاب اسلامی و بیان نوع ترجمه، نوع مترجم و ویژگیهای آن میباشد. نتایج حاصله نشان می دهد که از میان 23 مترجم معرفی شده، 32 مترجم حرفهای و 7 مترجم ذوقی بودهاند و از این تعداد ترجمه، 88 ترجمه به روش محتوایی، 88 مورد به روش آزاد، 3 مورد روش میانه و 8 ترجمه به روش بین تحت اللفظی و آزاد صورت گرفته و اغلب مترجمان به صورت حرفهای به این کار پرداخته و ترجمههای محتوایی نیز جلوهی ویژهای داشته است.
مقدمه
امر ترجمه قرآن قدمتی بسیار طولانی دارد و حتی به زمان خود پیامبر اسلام - ص - برمیگردد و پس از طی قرون متمادی همچنان ادامه داشته و تا به امروز نیز ادامه دارد آنچنانکه هیچ کتابی را نمیتوان در جهان یافت که به اندازه قرآن به دیگر زبانهای جهان برگردانده شده باشد. اهمیت بحث ترجمهی قرآن کریم از صدر اسلام روشن بوده و به گواهی تاریخ مسلمانان از همان آغاز ظهور اسلام دست به ترجمه قرآن زدند. چنانکه پس از مدّتها این کار روز به روز گسترش پیدا کرد.
نیاز به ترجمه قرآن در میان فارسیزبانان زودتر روی نمود؛ زیرا آنچنانکه از نوشتههای پیشینیان استنباط میشود اکثر فارسیزبانان از یک طرف بهطور کامل به زبان عربیتسلّط نداشتند و از طرف دیگر در پی آن بودند که احکام الهی و سنن اسلامی را آگاهانه به کاربندند و این امر مهم برآورده نمیشد مگر با ترجمهی قرآن به زبان فارسی.» از روایات و شواهد تاریخی چنین استفاده می شود که پیشینهی ترجمه قرآن کریم به زبانهای غیر عربی و از جمله فارسی به عصر پبامبر اکرم - ص - باز می گردد و حتی با چند سال تسامح میتوان ترجمه قرآن را همزاد با خود قرآن دانست.
چون با گسترش اسلام پس از نزول وحی و تدوین کتاب در طی چند مرحله و گرویدن مردمانی با قومیتها و زبانهای گوناگون به این دین، ضرورت برگرداندن این کتاب را به زبان آنان ایجاب کرد تا آنانی که عربی نمیدانند از خواندن و بهره مندی از آمیزههای این کتاب مقدس محروم نمانند«در تفسیر گرانقدر خویش تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم چنین مینویسد: » سلمان فارسی از مصطفی - ص - دستوری خواست تا قرآن به پارسی به قوم خویش نویسد. وی را دستوری داد؛ چنین گفتند که وی قرآن بنبشت و پارسی آن اندر زیر آن بنبشت، آنگه به آخر آن بنبشت: هذا القرآن َُالذّی اُنزلَ عَلی محمّد این است قرآن که فرو فرستیده آمده است بر محمد - ص - « - اسفراینی، . - 8 :9731 بی شک پس از شروع فتوحات اسلامی نیز مبلغان مسلمان مجبور به ترجمه آیات الهی برای مسلمانان غیرعرب بودند و بعید است که ایرانیان نیز در مقابل پیام الهی تازهای که سراسر کشورشان را درنوردیده بود بی تفاوت مانده از آشنایی با مضامین آن سرباز زده باشند.
جاحظ درباره سخنوری موسی بن سیار اسواری - م 511 ق - مینویسد: »در مجلس خود که مشهور بود مینشست، تازیان در سمت راست و ایرانیان در چپ او مینشستند و او آیهیی از کتاب خدا میخواند و آن را به عربی برای تازیان تفسیر می کرد، سپس به ایرانیان روی می کرد و تفسیر آن را برای ایشان به فارسی می گفت و کسی در نمییافت که به کدام یک از این دو زبان بهتر سخن می گوید« - یاحقی، . - 97 :9735 سیر ترجمههای مکتوب را با ترجمهی معروف به ترجمه تفسیر طبری می دانند، ترجمهای که به احتمال قوی قدیمیترین ترجمهی موجود قرآن است، هرچند برخی احتمال دادهاند که ترجمههای دیگری همچون نسخه ی موجود در دانشگاه کمبریج، ترجمه سورآبادی و تاج التراجم اسفراینی همزمان یا قدیمیتر از ترجمه طبری باشد.
یکی از قرآن پژوهان معاصر در این باره مینویسد: » تاکنون قدیمیترین ترجمهی فارسی، تفسیر طبری دانسته میشد که در اواسط قرن چهارم هجری در ماوراءالنهر به دستور منصور ابن نوح سامانی و تجویز علمای عصر، صورت گرفته است؛ اما ترجمه معروف به قرآن قدس که در سالهای اخیر به کوشش دکتر رواقی انتشار یافته است، از آن هم کهنتر مینماید« - خرمشاهی، . - 53 :9733 با این وجود محققان همچنان ترجمه تفسیر طبری را بی شک نخستین ترجمه ی کامل قرآن میدانند که به دست ما رسیده است و پس از شاهنامهی ابومنصوری دومین کتاب نثر فارسی به حساب می آید - رک: حجت، . - 77 :9731
اهم ترجمه های منثور قرآن کریم بعد از انقلاب اسلامی
با توجه به تمایلات شدید دینی و مذهبی در کشور ایران و اشتیاق وافر ادباء و شارحان و مترجمان به کتاب آسمانی و انسان ساز قرآن طبیعی است که تعداد مترجمان این کتاب به مراتب بیشتر از سایر کتب باشد و ترجمه های بی شماری از آن به زیور طبع آراسته گردد اما اینجا تنها از ترجمانی نام برده می شود که ترجمه قرآن توسط هاآن اولاً: به صورت چاپی در دوران بعد از انقلاب اسلامی منتشر شده باشد. ثانیاً: این کار در ایران صورت گرفته باشد. ثالثاً: این ترجمهها به صورت مجزا و خارج از تفسیر چاپ شده باشند.
-1 عبدالمحمد آیتی
محقق، مترجم دقیق و پرکار و ادیب و از برجستگان اهل قلم یک مترجم حرفهای بوده و قبل از ترجمه قرآن تجربه لازم را با ترجمه کتابهای دیگر و مطالعه در این زمینه به دست آورده است. ترجمه عبدالمحمد آیتی در سال 9713 هجری شمسی از سوی انتشارات سروش چاپ و منتشر گردید. خرمشاهی در مورد این ترجمه مینویسد: »جناب آیتی استفاده از عنصر تفسیر را به حداقل ممکن – در حدود صفر یا حداکثر یک درصد – کاهش دادهاند مع الوصف ترجمهشان خوشخوانتر یا به همان خوشخوانی بخشهای خوب و بی اشکال ترجمه پاینده و الهی قمشهای است... استاد آیتی در ترجمه از عربی مهارت و سابقه شایانی دارد و ترجمه شش مجلد از تاریخ العبر ابن خلدون نیمی از کارنامه ترجمه ایشان است.
آقای آیتی ظرایف فنی صناعت ترجمه را به حد اعلا رعایت کردهاند از جمله در جابجا کردن اجزای جمله و بهم پیوستن جملات و فرو گذاشتن خرده ریزههای دست و پاگیر و ترجمهناپذیر، سنگ تمام گذاشتهاند. لذا خود را ملزم نکردهاند که هر جا در نص اصلی اِنّ و قد یا لقد یا نون تأکید ثقیله یا خفیفه است، در ترجمه فارسیحتماً "هر آینه" و "همانا" بیاورند نثر استوار و مفهوم ترجمه ایشان آمیزهای از فارسی نویسی جدید و بعضی امکانات فارسی قدیم است« - خرمشاهی، . - 911 :9781 ترجمه استاد آیتی از نوع ترجمههای محتوایی است که اسلوب ترجمه به فارسی جدید و امروزی است و این ترجمه از روانی خوبی برخوردار بوده و از مطابقت نسبتاً خوبی با اصل آیات برخوردار است.
