بخشی از مقاله
چکیده: متغیر معنویت محیط کار و آثار آن در حوزه های مختلف مورد توجه پژوهشگران در اقصی نقاط دنیا واقع شده است و لازمه آن، بسط مدل به منظور ساماندهی کارهای پژوهشی است. هدف تحقیق، بررسی رابطه بین معنویت محیط کار و اشتیاق کارکنان با در نظر گرفتن نقش تعدیل کننده انگیزش شغلی می باشد. برای بسط مدل معنویت محیط کاری از کارهای میلیمن، اشتیاق شغلی کارکنان از مدل اسکافیلی، باکر و سالانوا و انگیزش شغلی خود تعیین کنندگی از مدل دسی و رایان که هر سه در یک مدل اصلی تجمیع شده اند، استفاده شده است. نتایج تحقیق نه تنها می تواند در امر ساماندهی پژوهشهای دانشجویان تحصیلات تکمیلی مورد استفاده قرار گیرد، بلکه سیاستگذاران سازمانی را نیز در امر تدارک شیوه های نوین بهبود یاری نماید.
مقدمه
نقش عامل انسانی در پیروزی و شکست برنامه ها و اهداف سازمانی بسیار حیاتی است. در سازمانهایی که ارتباط و تبادل مستقیم بین کارکنان به عنوان منابع انسانی و مشتریان سازمان وجود دارد، محیط کاری به عنوان یکی از عوامل مهم تاثیرگذار در رفتار کارکنان و به تبع آن دسترسی هر چه بهتر به ارزش های سازمانی است و در دنیای پررقابت امروزی و برای کسب هر چه بیشتر مزیت های رقابتی از جمله بهره وری بالاتر و گردش مالی بالای سازمان و جلب رضایت مشتریان، این تعهد و وفاداری کارمندان است که این نتایج مهم را بدنبال خواهد داشت و برای بهبود عملکرد کارکنان و بدنبال آن جلب وفاداری مشتریان، سه سازه مهمی که امروزه بیشتر مورد توجه مدیران سازمانها قرار گرفته، معنویت محیط کار، اشتیاق شغلی کارکنان و انگیزش شغلی می باشد.
عصری را که در آن زندگی می کنیم، عصر پیچیدگی و تغییر نیز نامیده اند. سازمان ها در چنین عصری همواره در دو لبه نظم و بی نظمی قرار دارند و دائم بین دو حالت تناقض نما، در رفت و آمدند. صاحبنظران و تئوری پردازان علم مدیریت، برای رویارویی با چنین وضعیت و شرایطی تئوری های مختلفی مانند: سازمان های یادگیرنده، سازمان های هولوگرافیک، سازمان های کارآفرین و تئوری آشوب را ارائه کرده اند.
معنویت در سازمان نیز پدیده نوظهوری است که توجه بسیاری از صاحبنظران مدیریت و سازمان و همچنین مدیران را در سطوح مختلف به خود جلب کرده است. بر این اساس، بسیاری از آنها معنویت را به عنوان منبعی پایدار برای سازمان ها دانسته اند که می تواند به آنها در زمان های پرتلاطم و آشوب زده یاری رساند و تناقض نمایی نظم و بی نظمی در سازمان ها را حل و فصل کند و بدون طرد هر یک، آنان را بصورت مقتضی بکار ببندد، چرا که سازمان ها برای فعالیت مستمر در عرصه های مختلف، نیازمند رفت و آمد همیشگی بین دو حالت تغییر و ثبات هستند.
معنویت در محیط کار پدیده نوپایی است که می تواند نیروی قدرتمند مثبتی برای زندگی افرد باشد زیرا کمک به افراد در جهت تلفیق و یکپارچه ساختن کار و زندگی معنوی شان ممکن است تقرباًی به صد هزار ساعت زندگی کاری این افراد معنا و جهت ببخشد و کاری لذت بخش تر، متوازن تر و معنادارتر ایجاد کند و روح و روان آنان را پرورش دهد. در این تحقیق ما از مفهوم سازی معنویت در محیط کارکه از سوی میلیمن و همکارانش - 2003 - 1 صورت گرفته است، استفاده می کنیم. آنان سه بعد از هفت بعدی را که اشمس و دوچن - 2000 - 2 برای سنجش معنویت در محیط کارمطرح کرده بودند، انتخاب نمودند؛ و در یک تحقیق تجربی از آن ها استفاده کردند.
این سه بعد که متناظر با سه سطح فردی، گروهی، و سازمانی می باشد، عبارتند از: کار با معنا درسطح فردی، احساس همبستگی در سطح گروهی، و همسویی با ارزش های سازمان در سطح سازمانی. اشتیاق شغلی نیز مفهومی است که با پیامدهای مثبتی همچون عملکرد شغلی، تقویت رفتارهای مدنی سازمانی و خشنودی شغلی رابطه مثبت و با قصد ترک شغل رابطه منفی بالایی دارد - هاکانن، هاکانن، بیکر و دمروتی3، . - 2005 اشتیاق شغلی، به میزان انرژی و دلبستگی به شغل و اثربخشی حرفه ای اشاره داشته و دارای سه بعد جذب ، نیرومندی و وقف خود می باشد - اسکافیلی، مارفیتنز، پینتو، سالانوا و بیکر4، . - 2002اشتیاق کارکنان در پنج سال گذشته توجه زیادی را بخصوص در رسانه های مردمی و در میان شرکت های مشاوره و اغلب به عنوان کلید سازمانهای موفق و رقابت پذیر به خود جلب کرده است.
در واقع - اسکافیلی و سالانوا، - 2007 ادعا می کنند که اشتیاق کارکنان برای سازمانهای معاصر با توجه به چالشهای بسیاری که پیش روی آنهاست، ضروری می نماید. - مک کی و همکاران5، - 2009 استدلال می کنند که سازمانها از طریق اشتیاق کارکنان می توانند یک مزیت رقابتی بدست آورند. یکی از مهمترین متغیرهای پیش بین نگرشهای مثبت شغلی و نیز عملکرد مطلوب فردی و سازمانی، انگیزش شغلی است. انگیزش شغلی مجموعه ای از نیروهای اثربخشی است که از درون و ورای وجود شخص سرچشمه می گیرد تا آغازگر رفتار مربوط به کار باشد و شکل، جهت، شدت و مداومت آن را تعیین می کند - پیندر6،1998 ؛ به نقل از ارشدی، - 1386اصولاً. نظریه های مختلفی برای تبیین انگیزش شغلی وجود دارد که از میان آنها می توان به نظریه عدالت سازمانی، نظریه هدفگذاری و نظریه انتظار- ارزش اشاره کرد.
یکی از نظریه های جدید در زمینه انگیزش شغلی نظریه خودتعیین کنندگی است که بر انواع گوناگون انگیزش در افراد به جای مقدار آن تمرکز دارد و توجه ویژه ای به مفهوم انگیزش خودمختاری، انگیزش کنترل شده و بی انگیزگی به عنوان پیش بین های مهم پیامدهای عملکرد و بهزیستی دارد - گاگنه و دسی1، . - 2005 براساس نظریه خود تعیین کنندگی که اولین بار توسط - دسی و رایان2، - 1985 مطرح شده است، انگیزش انسان مبتنی بر نیازهای روانشناختی بنیادی، خودمختاری، شایستگی و احساس تعلق است. خودمختاری به نیاز افراد به آزادی عمل برای پرداختن به فعالیتهای موردنظر و نیز به آرزوی تبحر داشتن در فعالیتها اشاره دارد.
شایستگی به نیاز افراد به ماهر شدن و اثربخش بودن در تعاملات خود با محیط اطلاق میشود و نیاز به وابستگی و احساس تعلق نیز به آرزوی افراد برای داشتن تعاملات بین فردی مطلوب و حس تعلق داشتن به یک زمینه اجتماعی خاص اشاره دارد - کوال و فورتیر3، . - 1999 هزاره سوم میلادی، هزاره تحول در مفهوم و ماهیت راهبردی منابع انسانی است. اگرسازمانها بدنبال بهبود شرایط نیروی انسانی خود و در نتیجه تمهید شرایط لازم به منظور حرکت هوشمندانه در راستای تعالی و توسعه پایدار هستند، باید با استفاده از سازوکارهای متنوع، از جمله توجه بیشتر به بعد معنویت سازمانی و همچنین ترغیب هر چه بیشتر انگیزش و اشتیاق کارکنان خود، ضمن تمهید شرایط لازم برای توسعهجّو پر از نشاط و پویایی در بین کارکنان، موجبات ارتقاء سطح بهرهوری و حرکت هوشمندانه به سوی کیفیت و پیشرفت مستمر را فراهم آورند.
مبانی نظری و پیشینه ی پژوهش
منظور از معنویت در اسلام برخورداری از ارزش های اعلای انسانی همچون ایمان به خدا، احترام و تکریم دیگران، پذیرش دیگران، تقوی، خدمت، خوش بینی و صداقت است که به صورت عام و جهان شمول است. معنویت، در جامعه ایرانی، مبتنی بر دین است. بدین معنا که تعالیم و آموزه های دین اسلام شکل دهنده معنویت هستند. سرچشمه معنویت اسلامی، قران کریم و فرموده های حضرت محمد - ص - و ائمه اطهار - س - است.
زبان های اسلامی برای واژه - معنویت - 4 اصطلاحات گوناگونی دارند؛ این اصطلاحات دربرگیرنده این معانی اند؛ باطن، حق، عالم معنا، مقام لطف الهی، مفهوم کمال اخلاقی، جمال، جان و ذکر خدا. از نظر دیدگاه مسلمین، زندگی معنوی، هم بر ترس از خدا مبتنی است و هم بر عشق او، هم تسلیم در برابر اراده خدا و هم جستجو برای شناخت او، که هدف نهایی آفرینش است. معنویت اسلامی با الگوی آداب اسلامی که ساخته و پرداخته ارکان دین است، رابطه دارد. گوهر معنویت اسلام با توجه به توحید پیوند می خورد و قلب اسلام و کلید فهم جنبه های مختلف آن است - رستگار، . - 1384 در کشورمان هم شاهد آثاری از اساتید حوزه و دانشگاه برای انطباق آموزه های مدیریت نوین با اسلام هستیم.
ولی متاسفانه در جهت تشریح روش های بهره گیری از معنویت اسلامی در سازمانها، حرکت شایسته ای انجام نگرفته است و راه درازی تا تبیین الگوی ملی و دینی معنویت ورزی در زندگی شخصی افراد و نیز سازمانها پیش رو است و این در حالی است که با توجه به فرهنگ و محتوای ارزشی ایرانی ها، به نظر می رسد آمادگی معنویت در آنها از حد میانگین بالاتر باشد زندگی بدون کار بی معنی می شود، اما کار بی روح زندگی را تباه کرده و می میراند. لذا افراد علاقه زیادی دارند که معنویت را نه تنها در امر شخصی بلکه در کار و سایر سطوح زندگی تجربه کنند. از اوایل دهه 1990 میلادی توجه محققان غربی به مقوله معنویت به طور جدی گسترش یافته است. با وجود گذشت دو دهه، هیچ گونه اجماع جهانی پیرامون معنویت و معنویت در محیط کار ارائه نشده است.
همچنین معنویت دارای ابعاد مختلف و بهم پیوسته ای از وجود آدمی است و به همین دلیل برای افراد مختلف معانی گوناگون دارد - اسمیت و لاو5، . - 2007 آندرهیل در کتاب زندگی معنوی به این نکته اشاره می کند: "در حالی که از یک سو ناگزیریم از ابهام و انتزاع بسیار جلوگیری کنیم، از سوی دیگر باید مانع تعاریف سخت و شتابزده شویم، چرا که هیچ واژه ای در زبان انسانی ما در مورد واقعیت های معنوی مناسب و صحیح نیستند" - عابدی جعفری و رستگار، . - 1386 علامه طباطبایی معنویت را رابط میان اعمال و افعال انسانی و میان حالات و ملکاتی که در نفس او به وجود می آورند تعریف نموده اند، هم چنین رابطه میان این حالات و ملکات و میان مقامات و مدارج باطنی که انسان سیر می کند میداند - علامه طباطبایی، - . قرآن کریم معنویت را دارای قلمرو وسیع و گسترده می داند که میتواند شامل همه احوال، اقوال و افعال و انگیزه ها و اندیشه های انسان گردد.
زیرا گوهر معنویت را خداگرایی می داند لذا هر کاری که با رنگ و رائحه رحمانی و انگیزه الهی انجام گیرد داخل در معنویت است معنویت بخشی جدایی×ناپذیر از اخلاق و ارزشهای انسانی است و در ادیان یکتا پرست اهمیت بسیار بالایی دارد. این اهمیت بیشتر از آن جهت است که فطرت انسانی تمایلی بنیادین به ارزشهای مثبت و مطلوب دارد، هرگاه بشر در عرصه علوم و فناوری از ارزشهای معنوی و اخلاقی غفلت نمود به اشکال مختلف زمینه را برای فراگیر شدن رفتارهای غیر انسانی و اخلاقی فراهم ساخته است.
