بخشی از مقاله
درآمدی بر نظریه ی رشد هوشمند شهری
چکیده
گسترش سریع شهرها و به تبع ان پراکنش افقی شهرها اکثر کشورهای جهان را با مشکلات متعددی مواجه ساخته است بطوریکه نه تنها سیاست شهرسازی بلکه مسائل اقتصادی- اجتماعی و زیست محیطی بسیاری از مناطق شهری تحت تاثیر این پدیده قرار دارد. هرچند افزایش جمعیت علت اولیه ی گسترش سریع شهرها محسوب می شود لیکن پراکندگی نامعقول آن اثرات نامطلوبی بر محیط طبیعی و فرهنگی جوامع می گذارد. دیدگاه رشد هوشمند یکی از دیدگاههای نوین در مفهوم مدیریت رشد است که در برابر الگوی گسترش حومه شهرها مطرح شده است و اصولی را برای توسعه متراکم و توسعه مجدد نواحی درون شهری و کاهش گسترش بی رویه شهر مطرح می نماید.در حقیقت راهبرد رشد هوشمند ، سعی در شکل دهی مجدد شهرها و هدایت آنها به سوی اجتماع توانمند با دسترسی به محیط زیست مطلوب دارد. در این تحقیق سعی می شود نظریه ی رشد هوشمند شهری، تعاریف و اصول آن به صورت جامع معرفی گردد و در انتها برخی از سیاست های کاربردی این نظریه آورده شود.روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده است و از نوع کاربردی است و روش جمع آوری اطلاعات اسنادی-کتابخانه ای است.
کلید واژه ها: رشد هوشمند شهری، سیاست، اصول،گسترش افقی
طرح مساله
یکی از مهمترین موضوعات مهم درمدیریت شهری امروز ، موضوع رشد سریع جمعیت و به تبع آن گسترش شتابان شهرها می باشد،که به دلیل عدم وجود برنامه و مدیریت کارآمد با این پدیده، این شهرها را با مشکلات عدیده ای روبرو نموده است.رشد شهر عمدتا به صورت یک فرایند دو گانه گسترش بیرونی و رشد فیزیکی یا رشد درونی سازمان دهی مجدد است.هرکدام از این دو روش می تواند کالبد متفاوت و جداگانه ای از دیگری ایجاد کند.گسترش بیرونی به شکل افزایش محدوده شهر ،یا به اصلاح گسترش افقی ظاهر می شود.الگوهای رشد شهرها بعد از جنگ جهانی دوم عمدتا به صورت گسترش افقی و مبتنی بر حمل و نقل شخصی (ماشین)بوده و به شهر ماشینی مشهور است(نیومن،.(34:2002 این فرایند عظیم شهرنشینی با محوریت ماشین، ضمن توسعه ی کالبدی شهرها، باعث از بین بردن زمین های کشاورزی و تحمیل هزینه ای غیرقابل جبرانی بر محیط زیست شهرها شده است 2005:Tsai, Yu-Hsin )،.(141 امروزه با از بین رفتن زیستگاههای حیاتی ، وابستگی شدید به اتومبیل شخصی ، بالا رفتن هزینه های اداره شهر ،نابودی مراکز قدیمی ،برنامه ریزان را بر ان واداشته است تا در این خصوص ،توجه خود را به الگوهای رشد و توسعه شهری مبذول نمایند. در دو دهه ی گذشته در پاسخ به شرایط ناپایدار شهرها، مثالواره توسعه ی پایدار شهری همانند مؤلفه اساسی تأثیرگذار بر چشم انداز بلندمدت جوامع انسانی مطرح شد(قرخلو ودیگران،2،.(1388 از دیدگاه برنامه ریزان شهری، یکی از راهبردهای دست یابی به توسعه ی پایدار و ارتقای کیفیت محیط زیست شهری، متعادل ساختن توزیع فضایی کاربر یها از طریق"شکل پایدار شهر "است. لذا با الهام از بنیان های علمی توسعه ی پایدار، رویکرد جدیدی با نام "شهرسازی نوین" و "رشد هوشمند" برای پایدار ساختن فرم فضایی شهرها مورد توجه قرار گرفته است(صابری و دیگران،.( 2:1390رشد هوشمند پیامدهایی مانند تراکم های بالاتر، یکپارچه سازی فعالیت ها در درون شهر، توسعه ی درونی، ترکیب کاربری ها، کاهش مصرف زمین و کاهش فواصل بین محل کار و زندگی، بهره گیری مفیدتر از فضا، کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی های زیست محیطی، کاهش استفاده از حمل ونقل خصوصی و افزایش کاربرد حمل ونقل عمومی و حداکثر دسترسی به خدمات شهری و... را پدید می آورد تا بتواند به بهبود کیفیت محیط شهری کمک نماید(رهنما و عباس زاده،.(1387:61
مواد و روش ها
روش تحقیق در این مقاله، توصیفی تحلیلی بوده و نوع آن کاربردی است و برای به دستآ وردن داده های تحقیق از کتابخانه و سازمان ها به شیوه ی اسنادی (کتابخانه ا ی) عمل شده است.
تعاریف
رشد هوشمند
رشد هوشمند اصطلاحی رایج برای یکپارچه سازی سیستم حمل و نقل و کاربری اراضی دانست که توسعه درونی شهر و کاربری های مختلط در مناطق شهری حمایت کرده و در تقابل با توسعه پراکنده و اتومبیل محور شهر قرار می گیرد (قربانی،165:1383 ). برطبق تعریف Burchell در سال 1998 رشد هوشمند فرایندی است که پنج فعالیت اصلی را دربر می گیرد .1کنترل رشد شهر به سمت بیرون 2 .تلاش و تشویق برای برگرداندن رشد شهر از بیرون به سمت داخل شهر 3. تلاش طراحان شهری برای کمک به احیای کارکرد واحدهای همسایگی.4 حفاظت از سرمایه ها و منابع طبیعی و 5 .ساماندهی مجدد سیستم حمل و نقل برای کاهش وابستگی به اتوموبیل و حرکت سواره:(. (Center of urban policy research,2003:3 انجمن برنامه ریزی آمریکا(APA )رشد هوشمند را مشتمل بر ترکیبی ازتجربه های برنامه ریزی،مقرّرات و توسعه تعریف می کند که از طریق شکل متراکم ساختمانی ، توسعه میان فضاها واعتدال در استانداردهای پارکینگ و خیابان باعث استفاده ی بهینه از زمین می شو د، از اهداف آنها کاهش توسعه ی بی رویه، بازیافت زمین، حفاظت از محیط زیست و درنتیجه، ایجاد واحدهای همسایگی مطلوب است (حدادان یزدی،.(42:1385 رشد هوشمند به اصول توسعه و عملیات برنامه ریزی اشاره داردکه الگوی کاربری زمین و حمل ون قل مؤثر را ایجاد کرده است. این روش راهبردهای بی. شماری را در بر می گیرد که نتایج آن،دسترسی بیشتر الگوهای کاربری و سامانه ی حمل ونقل چندگانه است. رشد هوشمند یک روش پیشنهادی برای اصلاح پراکندگی است. این رشد از جانب گروه های مختلف مورد حمایت قرار گرفته اما گروهی نیز از آن انتقاد کردها ند( .(Litman .2005,2 واژه ی رشد هوشمند در فرهنگ واژگان شهرسازی به عنوان توسعها ی پایدار و توسعه ا ی که بنا شده بر پایه ی حمل ونقل عمومی و کاهش اثرات سوء توسعه ها بر محیط زیست تعریف شده است.( Cowan30:2005
پراکنش افقی
پراکنش افقی را عبارت از توسعه ی کم تراکم، پراکنده، تنک و جسته و گریخته ی شهری، توسعه ی ناپیوسته و گسترش به طرف عرصه های خارج از محدوده و نواحی کمت راکم حومه ی شهری همراه با تسلط اتومبیل های شخصی در حمل ونقل دانستها ند .(Wassmer,2002:3) رشد شهر فرایندی است که به خودی خود نمی تواند عاملی نامطلوب قلمداد شود . چیزی که ان را بیمار
گونه وبه عاملی منفی تبدیل می کند ،کیفیت فرایند و شیوه رشد است .گسترش بیرونی به شکل افزایش محدوده شهر ،یا به اصلاح گسترش افقی ظاهر می شود. "هرولد و همکاران"((Heroled et al., 2005 با استفاده از تصویرسازی مفهومی و کلی ، مبادرت به ارائه شمایی فرضی برای فرآیند رشد شهری نموده اند بر مبنای این چارچوب، گسترش منطقه شهری از یک هسته قدیمی آغاز شده، و به سمت مراکز توسعه منفرد و جدید به صورت توأمان رشد و پخش می گردد .این فرآیند پخش در امتداد رشد ارگانیک و توسعه رو به بیرون استمرار می یابد .پس از آن، تغییرات فضایی تکاملی پیوسته به سمت به هم پیوستگی و تشکیل لکه های منفرد شهری حرکت می کند .آغاز این مرحله انتقالی شامل، توسعه فضاهای بازی می شود که بین هسته مرکزی شهر و مراکز پیرامونی قرار گرفته اند .این الگوی مفهومی رشد ادامه پیدا کرده و سامانه به سمت اشباع و متراکم شدن پیشروی می نماید .در تصویر 1 این انباشت نهایی را می توان به عنوان مرکز نخستین شهر مشاهده نمود.. پیوسته به سمت به هم پیوستگی و تشکیل لکه های منفرد شهری حرکت می کند .آغاز این مرحله انتقالی شامل، توسعه فضاهای بازی می شود که بین هسته مرکزی شهر و مراکز پیرامونی قرار گرفته اند .این الگوی مفهومی رشد ادامه پیدا کرده و سامانه به سمت اشباع و متراکم شدن پیشروی می نماید .در تصویر 1 این انباشت نهایی را می توان به عنوان مرکز نخستین شهر مشاهده نمود.
تصویر(.(1 چارچوب متوالی و زنجیره ای رشد شهری
Nدر نمودار سمت راست واقع در پایین شکل نمایانگر تعداد انباشت ها در توالی مراحل زمانی است.
ماخذ:.Heroldetal:2005
به دلیل نتایج منفی پراکنش شهری، نظیر افزایش آلودگی هوا، افزایش تصادفات، بیما ریهای تنفسی ناشی از افزایش استفاده از اتومبیل شخصی وهمچنین افزایش هزینه های حمل و نقل، کاهش دسترسی به امکانات و خدمات شهری، نا امنی، فقر بزهکاری، مشکلات روانی و اجتماعی و غیره موجب شکل گیری رویکرد جدید تحت عنوان" شهر فشرده" شده است. در حقیقت، توجه به شهر فشرده و رشد هوشمند به دلیل آثار نامطلوب الگوهای توسعه ی پراکنده در زمینه های سیاسی و زیست محیطی به صورت وسیعی افزایش یافته است(حسین زاده دلیر، 1387،.(19 عمده تاکیدآن برافزو ن شدگی شهر،ایجاد محدودیت برای رشدشهری وتشویق توسعه مبتنی برکاربری مختلط وتاکید بیشتربرحمل ونقل عمومی وکیفی تر طراحی شهری است.
