بخشی از مقاله
چکیده
امروزه به دلیل افزایش جمعیت شهری توسعه کالبدی شهرها امری اجتناب ناپذیر است و از سوی دیگر جهت جلوگیری از مشکلات توسعه کالبدی، اجتماعی و اقتصادی در دهههای گذشته رویکرد رشد هوشمند شهری به عنوان یک راهبرد رشد شهر مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که در توسعه فضایی بسیاری از شهرها شاخص-های رشد هوشمند نادیده گرفته میشود و به محیط زیست شهری آسیبهای جدی وارد میگردد
از این رو این مقاله در پی آن است تا ضمن تبیین شاخصهای رشد هوشمند شهری، رابطه این شاخصها را با توسعه فضایی شهر آمل بررسی نماید.
روش تحقیق در این مقاله بر مبنای تحلیل رگرسیون چند متغیره میباشد که دادههای آن از طریق 300 پرسشنامه در سطح شهر آمل جمع آوری شده است. یافتههای این مقاله نشان میدهد که توسعه فضایی شهر آمل بیشترین همبستگی را با ایجاد محلات جذاب و با هویت دارد که از دلایل اصلی میتوان به ایجاد فضاهای سبز و باز در مرکز محلات اشاره نمود. و در ادامه متغیرهای توسعه فشرده محلات، ایجاد محلات خود کفا و بالا بردن قابلیت دسترسی در محلات قرار دارند.
مقدمه
رشد فزاینده جمعیت شهرنشین و اسکان بیش از 60 درصد جمعیت جهان در شهرها و تداوم این روند آینده کره زمین را بیشتر با چشماندازهای شهری مواجه میکند. این فرایند عظیم شهرنشینی با محوریت ماشین ضمن توسعه کالبدی شهرها باعث از بین بردن زمینهای کشاورزی و تحمیل هزینههای غیرقابل جبرانی بر محیط زیست شهرها شده است
از سوی دیگر سرانه و الگوی مصرف نامناسب منابع در شهرها، آنها را در معرض ناپایداری بیشتر نسبت به روستاها قرار داده است.[2] و مشکلات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی به ویژه در کشورهای در حال توسعه به وجود آورده است.
نمود این رشد نیز غالبا گسترش شهر در امتداد جادههای منتهی به شهر، شکلگیری روستا- شهرهای حاشیهای، تشکیل کانونهای از هم گسیخته شهری است. مشروعیت یافتن عقب ماندگی، نابودی منابع طبیعی و محیط زیست، ممانعت از تحقق تراکمهای پیشبینی شده در طرح-های توسعه شهری و پایداری حضور زمینهای رها شده در بطن شهرها از نتایج این گسترشهای عمدتا برنامهریزی نشده شهرهاست
از این رو اکنون میتوان پرسید که چه رویکردی جهت پاسخگویی به رشد شهر مناسب است؟ و اینکه این رویکرد از چه راهبردی پیروی میکند؟ و آیا توسعه فضایی شهرهای موجود هماهنگ با این رویکرد بوده است؟ این مقاله بر آن است تا ضمن تبیین رویکرد مناسب برنامهریزی شهری در رشد شهر، رابطه توسعه فضایی شهری را با این رویکرد مطلوب مورد سنجش قرار دهد.
روش تحقیق
مقاله پیش رو یک تحقیق کاربردی و توصیفی به شمار میآید که جامعه آماری آن متشکل از شهروندان ساکن در محلات شهر میباشد . برای نمونهگیری از شهروندان در شهر نیز از نمونهگیری خوشهای استفاده شده است به طوری که براساس محله-بندی صورت گرفته در طرح جامع شهر به ده محله تقسیم گردید و از هر یک از این محلهها، به صورت تصادفی از ساکنین خواسته شد تا به سوالات پاسخ دهند. حجم نمونه نیز برابر با 300 نفر از شهروندان است.
ابزار گردآوری دادهها روش کتابخانهای و پرسش-نامه بوده که به صورت بسته طراحی شده و مبنای پاسخ دهی طیف لیکرات پنج گزینهای در نظر گرفته شده است. دادههای مقاله نیز به کمک نرمافزار SPSS تجزیه و تحلیل شده است. در تجزیه و تحلیل متغیرها از روش رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.
در این روش میتوان مقدار متوسط یک متغیر را براساس مقادیر ثابت متغیرهای دیگر تخمین زد یا پیشبینی نمود. در عین حال باید توجه نمود هنگامی میتوان از معادله خطی رگرسیون استفاده نمود که r همبستگی خطی معناداری را نشان دهد. به طور کلی اگر r نزدیک به +1 یا -1 باشد آنگاه خط رگرسیون بر دادهها برازنده است، اما اگر r نزدیک به صفر باشد برازندگی خطی رگرسیون ضعیف است. در رگرسیون چند متغیره، یک متغیر را به عنوان متغیر وابسته و سایر متغیرها را به عنوان متغیر مستقل در نظر میگیرند.
مبانی نظری
در دو دهه گذشته در پاسخ به شرایط ناپایدار شهرها، مثالواره توسعه پایدار شهری همانند مولفه اساسی تاثیرگذار بر چشمانداز بلندمدت جوامع انسانی مطرح شد.[7] توسعه پایدار در واقع فرآیند دربرگیرنده کیفیت اجتماعی- اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی است که اعضای جوامع محلی را به تولید و بازساخت زندگی هدفمند برای تحقق ابعاد پایداری هدایت میکند.
از دیدگاه برنامهریزان شهری یکی از راهبردهای دستیابی به توسعه پایدار و ارتقای کیفیت محیط زیست شهری، متعادل ساختن توزیع فضایی کاربریها از طریق شکل پایدار شهر است. در اواخر قرن بیستم با الهام از بنیانهای علمی توسعه پایدار، رویکرد جدیدی با نام شهرسازی نوین و رشد هوشمند برای پایدار ساختن فرم فضایی شهرها مورد توجه قرار گرفته است . طبق فرض اساسی این دیدگاه توزیع متناسب کاربریها و شکل فشرده شهر ضمن حفظ محیط زیست باعث استفاده کمتر از خودرو برای حمل و نقل میشود.
در حقیقت راهبرد رشد هوشمند سعی در شکل دهی مجدد شهرها و هدایت آنها به سوی اجتماع توانمند با دسترسی به محیط زیست مطلوب دارد.[9] در دو دهه گذشته راهبرد رشد هوشمند در چارچوب نظریه توسعه پایدار شهری و حمایت از الگوی شهر فشرده بنا شده است. در حقیقت توجه به شهر فشرده و رشد هوشمند به دلیل آثار نامطلوب الگوی توسعه پراکنده در زمینههای سیاسی و زیستمحیطی به صورت وسیعی اقزایش یافته است
طرفداران این دیدگاه شکل فشرده شهر را به دلیل ارتقای کارایی محیط شهری از نظر مصرف انرژی و کاهش سفرهای درون شهری مورد تاکید قرار میدهند.[11] در راستای چنین تفکری در اواخر دهه 1990 در ایالات متحده جنبش رشد هوشمند همانند یک رویکرد جدید برنامهریزی و مدیریتی به وجود آمد و در کشورهای کانادا و آمریکا به صورت روزافزون عمومیت یافت. این الگو ضمن برنامهریزی کالبدی در سطح محلی، بر فرم فشرده، کاربری مختلط، گزینههای متعدد دسترسی و حمل و نقل پیاده تاکید میکند از جمله مروجان اصلی رشد هوشمند میتوان به سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا و EPA اشاره کرد.
انجمن برنامهریزی آمریکا تجربههای برنامهریزی و مقررات توسعه را تعریف میکند که از طریق شکل متراکم ساختمانی، توسعه میانافزا و اعتدال در استاندارهای پارکینگ و خیابان باعث استفاده بهینه از زمین میشود. از اهداف آنها کاهش توسعه بیرویه، بازیافت زمین، حفاظت از محیط زیست و در نتیجه ایجاد واحدهای همسایگی مطلوب است.
در این رویکرد برخلاف شهرسازی مدرن و کارکردگرایانه منشور آتن که در آن شهر را به چهار منطقه مجزای فعالیت، سکونت، تفریخ و شبکه ارتباطی تقسیم میکرد. [14] بر کاربری مختلط، دسترسی پیاده و حفاظت از محیط زیست تاکید میشود. انجمن شهرسازان آمریکا معتقد است ایجاد کاربری مختلط ضمن برآورده کردن نیازهای ساکنان جامعه نقش موثری در روح بخشیدن به مناطق شهری دارد، این نوع رشد دربرگیرنده مزیتهای سرزندگی، پایداری، اجتماعپذیری، دسترسی مناسب، ایمنی، افزایش اندیشههای اجتماعی و فزاینده بهرهوری از زیرساختهاست.
در حقیقت رشد هوشمند یک مفهوم ابزار محور است و اصول ده گانه آن از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ارائه شده است که جوامع مختلف با توجه به شرایط جغرافیایی و اقتصادی- اجتماعی خاص خود میتوانند با برخی از این اصول انطباق یابند:
· ایجاد کاربریهای مختلط
· تاکید بر مزایای حاصل طراحی ساختمانهای فشرده
· خلق فرصتهای مختلف انتخاب مسکن
· فراهم آوردن گزینههایی با دسترسی پیاده
· ایجاد جوامع متمایز و جذاب با تاکید بالا بر مفهوم مکان
