بخشی از مقاله
چکیده
شورای اروپا در قالب دستورالعمل ها و اصول راهنمای خود، کشورهای عضو را به سمت آموزش حقوق شهروندی در محیط های آموزشی تشویق نموده است. کشورهای مذکور در راستای آماده سازی دانش آموزان برای مشارکت فعال در جامعه، دانش، مهارت و رفتار شهروندی را در محیط های آموزشی و غیر آموزشی به آنان به طور نظری و عملی آموزش می دهند. البته هر کشوری به اقتضای شرایط خاص خود روی ابعاد خاصی از مقوله حقوق شهروندی در سیستم های آموزشی خود تاکید داشته است.
در بستر دو دهه تجارب ناشی از اعمال سیاستهای آموزش شهروندی در اروپا ، برای پییش برد هر چه بیشتر سیاستهای مذکور، راهکارها ارتقاء سطح معلمین آموزش دهنده، بهبود زیرساختهای عمومی، استفاده از تکنولوژی در آموزش و تسری آموزش حقوق شهروندی به دوره دانشگاهی نیز مطرح شده است.
واژگان کلیدی: حقوق شهروندی، شورای اروپا، قابلیت شهروندی.
مقدمه
دو جریان متفاوت، اولی فروپاشی دیوار برلین و همگرائی کشورهای شرق و غرب اروپا و دیگری افزایش جریان آزادیخواهی در اواخر قرن بیستم، کشورهای اروپائی را به تدریج به این نتیجه رساند که آنها به شهروندانی نیاز دارند تا در حیات اجتماعی و سیاسی جامعه مشارکت فعال نمایند، به طوری که نه تنها تکامل ارزشهای دموکراتیک اساسی را تضمین کنند بلکه همچنین نیل به انسجام اجتماعی را در زمان افزایش تنوع فرهنگی و اجتماعی نیز تسریع کنند.2 به طور کلی این روند می بایست مبتنی بر فهم صحیح از ارزشهای اجتماعی و سیاسی و همچنین تعهد به نیل به مشارکت دموکراتیک در جامعه باشد.
به دنبال کاهش نقش سایر سازمانهای عمومی در اروپا مثل خانواده، کلیسا، سازمانهای جوانان و سایر تشکلهای اجتماعی روی شکل دهی به رفتارهای افراد جامعه، به تدریج از مدرسه انتظار رفت تا ماموریتهای جدیدی فراتر از مسئولیتهای سابق خود که صرفا ارائه دانش تخصصی و تدارک آنها برای ورود به حرفه خاص بود بر عهده بگیرند و به تدریج قابلیت شهروندی در اعضاء جامعه ایجاد نمایند. به منظور افزایش مشارکت فعالانه مردم، بایستی آنها با دانش، مهارت و روشهایی آشنا شوند که صلاحیت و قابلیت شهروندی آنها را ارتقاء دهد.
محور ایده ارتقاء صلاحیت و قابلیت شهروندی، تبدیل کردن اعضاء جامعه به شهروندان فعال از طریق تجهیز آنها به دانش، مهارت و روشهائی برای مشارکت در توسعه و رفاه جامعه می باشد. آموزش حقوق شهروندی اغلب با فعالیتهای مرتبط است که شاید از اهمیت اولیه برخوردار نیستند ولی دارای جنبه های اجتماعی هستند مثل مصرف مواد مخدر،موضوعات زیست محیطی، آموزش صلح دوستی، آموزش مدیریت انرژی، مشارکت در فعالیتهای ورزشی. اینها همگی می توانند در قالب مدارس آموزش داده شوند.
در این راستا تمایل فزاینده ای در بسیاری از کشورهای توسعه یافته اروپائی برای آموزش حقوق شهروندی از طریق مدارس شکل گرفت و تمام کشورهای اروپائی روی نیاز به درج آموزش حقوق شهروندی در برنامه های درسی مدارس توافق نمودند و به تدریج دروس حقوق شهروندی را با عناوین مشابه در برنامه درسی خود گنجاندند. امروزه کشورهای اروپائی پیش قراول آموزش حقوق شهروندی در مدارس بوده و تجربیات مفیدی در این زمینه کسب کرده اند.
اجرای حقوق شهروندی در برنامه درسی مراکز آموزشی کشورهای اروپائی به نتایح مثبت و قابل توجهی رسیده است در عین حالی که با چالشهای زیادی نیز مواجه می باشد. از این رو توجه به این روندها و تجارب می تواند نکات مفید و در خوری در زمینه توسعه آموزش حقوق شهروندی در نظام آموزشی ما فراهم سازد.
بند اول: منابع و اسناد حقوق شهروندی در حوزه اروپا:آموزش حقوق شهروندی از اواسط دهه 1990 برای شورای اروپا همواره از اهمیت بالائی برخوردار بوده است. ایده توسعه و حمایت از حقوق شهروندی و همه ابتکارات در کشورهای اروپایی در این زمینه، از پیشنهادات و اصول راهنمای شورای اروپا نشات می گیرد. اسناد اصلی که در طول دو دهه گذشته به همت شورای اروپا در زمینه آموزش تهیه شده است، اهمیت ترویج آموزش شهروندی را به رسمیت شناخته و یکی از اهداف اصلی سیستم های آموزشی در کل اروپا را ارتقاء حقوق شهروندی معرفی نموده است.
برای اولین بار در نشست دوم سران کشورهای عضو شورای اروپا در سال 1997 تصمیمی اتخاذ شد مبنی بر اینکه ابتکاری در راستای آموزش شهروندی دموکراتیک به قصد تشویق شهروندان به آگاهی از حقوق و تکالیف خودشان و افزایش مشارکت جوانان در امورات جامعه صورت بگیرد.5 در سال 2005 کمیسیون جوامع اروپائی پیشنهادی به پارلمان اروپا و شورای اروپا در خصوص یادگیری دائم العمر ارائه نمود که در خلال آن چند موضوع از جمله قابلیت شهروندی مطرح شد.
به موجب این سند، قابلیت شهروندی به عنوان دانش، مهارت و روشی تعریف شد که افراد انسانی را برای مشارکت فعال در جوامع متنوع و برای حل تعارضات در زمان لزوم مهیا می سازد. این توانائی مبتنی بر فهم مفاهیم دموکراسی، شهروندی و حقوق مدنی مندرج در منشور حقوق بنیادین اتحادیه اروپا و در اعلامیه های بین المللی می باشد که در سطوح مختلف محلی، ملی، منطقه ای، اروپائی و بین المللی اعمال می شود.
اما مهمترین دستورالعمل کمیسیون اروپا در زمینه آموزش حقوق شهروندی، پروژه موسوم به آموزش شهروندی در مدارس در اروپا می باشد که نقطه محوری آن بحث روی شهروند مسئول می باشد که مبتنی بر سه زمینه اصلی سواد سیاسی، تفکر انتقادی و مشارکت فعال می باشد. گزارشات ارائه شده توسط کشورها در راستای اجرای این دستورالعمل حاکی از آن است که دانش نظری تحصیل شده توسط دانش آموزان به سادگی قابل ارزیابی است اما موضوعات عملیاتی مثل اتخاذ روشها و رعایت ارزشهای شهروندی و مشارکت فعالانه سخت است.
تحقیقات نشان می دهد در اغلب کشورهای اروپائی در مقایسه با سایر حوزه ها، کنترل و ارزیابی کیفیت در حوزه آموزش حقوق شهروندی اغلب در بعد کوچک صورت می گیرد و با یکدیگر غیر مرتبط هستند. به موجب این گزارشات، همچنین ارائه تصویر کامل در ارتباط با یادگیری حقوق شهروندی در خارج از محیطهای رسمی آموزشی نیز سخت است؛ البته این مشکل همچنین در چارچوب گروه سنی وجود دارد و اطلاعات کمتری در خصوص جمعیت بزرگسال به نسبت دانش آموزان وجود دارد.
متعاقبا در سال 2006 کمیسیون اروپا برگه سفید خط مش ارتباطات اروپائی را صادر کرد که در آن یک فصل به موضوع توسعه حقوق شهروندی اختصاص یافت. این سند بیان می دارد که آموزش حقوق شهروندی نبایستی محدود به آموزش کودکان مدرسه در نهادها و موسسات شورای اروپا بشود. آن بایستی به همه افراد از تمامی سنین کمک کند تا از ابزارهایی مثل اینترنت برای مطالعات در خصوص مسائل عمومی جامعه برخوردار باشند.
