بخشی از مقاله
چکیده:
در سالهای اخیر، واقعیت مجازی توجه بسیاری از جوامع علمی را به خود جلب کرده است. یکی از موارد بهره گیری از واقعیت مجازی، درمان اختلالات اضطرابی با روش مواجهه درمانی به کمک واقعیت مجازی است. یکی از اختلالات اضطرابی که در درمان آن از این روش استفاده شده، اختلال استرس پس از ضربه است. از آنجا که وقوع زلزله و تصادفات جاده ای، به عنوان دو رویدادی که می تواند منجر به این اختلال شود، در کشور ما بالا بوده و مواجهه درمانی یکی از موثرترین روش های درمانی این اختلال است، بهره گیری از واقعیت مجازی می تواند درمان را تسهیل و برای طیف وسیع تری از افراد قابل دسترسی و اثربخش سازد.
کلیدواژه: واقعیت مجازی، اختلال استرس پس از ضربه، مواجهه درمانی
-1 مقدمه
اختلال استرس پس از ضربه - PTSD - 1 یکی از شایع ترین تبعات رویدادهای هولناک طبیعی یا دست ساخته بشر - مانند زلزله، جنگ، تصادفات جاده ای و ... - است که موجب شوک سیستم روانشناختی و مختل شدن مفروضات ایمنی و پیش بینی پذیری زندگی می شود. این چنین رویدادهایی، نهایت آسیب پذیری فرد را آشکار می کنند و می توانند منجر به درماندگی بی درنگ و انقطاع بلند مدت عملکرد طبیعی و تبعات فردی و اجتماعی شوند.مطالعات نشان داده علاوه بر آنکه اختلال استرس پس از ضربه کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد - 1 - افراد دارای اختلال استرس پس از ضربه، در ایجاد روابط اجتماعی، روابط دوستانه و صمیمی، بیان احساسات و اعتماد به دیگران دچار مشکل شده و ازتنش های عصبی، رنج می برند - . - 2
همچنین هزینه های PTSD به چهار دلیل عمده، قابل توجه است: اول اینکه همایندی2 آن بالا است به طوریکه تنها 17 درصد افراد با تشخیص PTSD صرفا PTSD داشتند. دوم اینکه PTSD اغلب روند مزمنی دارد به طوریکه بیش از 40 در صد افراد تا ده سال بعد از شروع اختلال، نشانه های معنادارای از اختلال را داشتند. سوم، PTSD یک عامل خطر برای خودکشی است. و بالاخره آنکه مشکلات سلامتی در افراد مبتلا به این اختلال بیشتر است . - 3 - این هزینه ها و رنجی که افراد مبتلا به این اختلال می کشند، اهمیت درمان موثر PTSD را برجسته می سازد.
-2 درمان اختلال استرس پس از ضربه
در حال حاظر درمانهای گوناگونی برای اختلال استرس پس از ضربه وجود دارد. این درمان ها را می توان به دو رویکرد داروشناختی3 و روانشناختی تقسیم کرد. درمان های روانشناختی موجود عبارتند از: مواجه درمانی4، مواجهه درمانی ممتد5، درمان فرایند شناختی1، بازپردازش و حساسیت زداییحرکات چشم2، مصون سازی در برابر استرس 3، درمان های گروهی رفتاری شناختی4، روان درمانی روان پویایی5، روان درمانی بین فردی6، رفتاردرمانی دیالکتیک7 و هیپنوزیز.8 از میان روش های درمانی گوناگون، پژوهشها از درمان مواجه سازی به خصوص مواجه سازی ممتد به عنوان یکی از اثربخش ترین درمان های روانشناختی در درمان PTSD نام می برند . - 3 - مواجهه درمانی شامل مراحل بازبینی ذهنی خاطرات آسیب زا - مواجهه ذهنی - ، بازگویی با صدای بلند، بحث کردن راجع به آنها بلافاصله بعد از بازگویی و مواجهه در محیط واقعی؛ یعنی در موقعیت های ایمن و مرتبط با آسیب که مراجع از آنها ترس و اجتناب دارد؛ است. همچنین این درمان شامل آموزش های دیگری مانند کنترل تنفس و فنون آرمیدگی می باشد.
-3 درمان با واقعیت مجازی
با وجود اینکه مواجهه درمانی درگیری هیجانی را در طی مواجهه ذهنی تحریک می کند، برای برخی بیماران غوطه ورسازی خود در صحنه های آسیب زا دشوار است و بنابراین از درمان خارج می شوند که در برخی از مطالعات میزان عدم پاسخ و خروج از درمان تا 50 درصد هم گزارش شده است - . - 4 همچنین اگرچه مواجهه درمانی به وضوح رویکرد اثربخشی در درمان PTSD می باشد، گاه شرایطی در محیط طبیعی وجود دارد که می تواند برای مواجهه درمانی ایجاد مشکل کند. اینجاست که درمان با واقعیت مجازی9، با بهره گیری بهینه از دو عنصر غوطه وری10 و حس حضور11، کنترل دقیق مواجهه و کاهش ریسک آسیب و برآشفتگی بیمار، جایگزین مناسبی برای مواجهه درمانی سنتی خواهد بود.
به کارگیری واقعیت مجازی در حوزه پژوهش های روانشناختی به سرعت در حال افزایش است. در اوایل دهه 1990 زمانی که روث بام و همکارانش - - 5 گزارشی مبنی بر بکارگیری واقعیت مجازی در درمان آکروفوبیا منتشر کردند، واقعیت مجازی به عنوان ابزاری جدید برای مواجهه درمانی معرفی شد. منطق بکارگیری واقعیت مجازی در درمان بسیار ساده است: در واقعیت مجازی بیمار درحالیکه اجازه می دهد اضطراب فروکش کند، با محرک ترسناک رو برو می شود. از آنجاییکه اجتناب از محرک ترسناک همه فوبی ها را تقویت می کند، هر مواجهه از طریق فرایند خوگیری و خاموش سازی اضطراب را کاهش می دهد. ضمن آنکه، استفاده از واقعیت مجازی، نسبت به مواجهه تخیلی از مزایایی همچون قابلیت مدیریت برخوردار است.
مواجهه درمانی با واقعیت مجازی - VRET - 12 از تکنیکهایVR برای خلق محیط محرک اضطراب استفاده می کند. دراین روش از این محیط های مجازی برای دوره طولانی مدتتا زمانی که خاموشی اتفاق بیفتد، بازدید می شود. در راستایتئوری فوا و کزاک، سه شرط برای اثربخشی VRET لازماست. اول، لازم است که افراد حس حضور در محیط مجازیرا داشته باشند تا بتوانند محیط را کاملا مانند بازدید از یکمکان و نه مانند تماشای فیلم، تجربه کنند - یعنی از منظر اولشخص به جای سوم شخص - . دوم آنکه محیط مجازی بایدبتواند هیجاناتی مانند اضطراب را بیرون بکشد چراکه در غیراین صورت خاموشی اتفاق نمی افتد. بالاخره، خاموشی وتغییرات شناختی رخ داده، باید به موقعیت های واقعی تعمیمیابد به طوریکه دیگر از موقعیت های زندگی واقعی اجتنابنشود و یا اضطراب کمی را تحمل کنند.
VRET مانند دیگرانواع مواجهه درمانی مدرج انجام می شود. بیماران بایداضطرابشان را با واحدهای ذهنی ناراحتی از 0-10 و یا 0 -100درجه بندی کنند. سپس بیماران با ضعیف ترین محرکی کهایجاد ترس می کنند، مواجه می شوند. بعد از کاهشاضطراب، بیماران تشویق می شوند که گام بعدی را کهاضطراب بیشتری ایجاد می کند بردارند . - 6 - تحقیقات نشان داده که درمان با واقعیت مجازی برای اختلالات اضطرابی - - 7 به خصوص هراس از مکان های بسته - 8 - ، هراس از ارتفاع - 9 - ، ترس از پرواز - 10 - همچنین اختلال استرس پس از ضربه ناشی از تصادف - 11 - ، اختلال استرس پس از ضربه ناشی از جنگ - - 12 موثر بوده است.
-4 سیستم درمانی مبتنی بر واقعیت مجازی
سیستم درمانی مبتنی بر VR در ابتدا براساس هنر و تکنولوژی به کار گرفته شده در بازی های موفق ایکس باکس ساخته شدند. تجهیزات مورد نیاز برای مواجهه درمانی با استفاده از واقعیت مجازی، شامل دو بخش سخت افزاری و نرم افزاری است. در بخش سخت افزار نیاز به نمایشگر قابل نصب بر سر 1 ، هدفون، یک رایانه که توسط درمانگر برای تنظیم و کنترل ورودی های به نمایشگر استفاده می شود و یک رایانه برای نظارت فیزولوژیکی2 است. در بخش نرم افزار نیاز به نرم افزاری است که محتوای آن براساس مصاحبه با بیماران و با قابلیت تنظیم و کنترل عناصر مورد نظر طراحی شده باشد. نظارت فیزیولوژیکی نه تنها ابزار مهمی در کمکبه ایجاد وضعیت آرامش ذهن و جسم است، بلکه روشی برای پایش سطح تحریک در حین مواجهه ی VR هم هست.
-5 نتیجه گیری
مواجهه درمانی با استفاده از واقعیت مجازی، جایگزینی برای مواجهه درمانی سنتی است که در آن مواجهه با استفاده از محیط مجازی خلق شده توسط رایانه صورت می گیرد. از آنجا که محیط مجازی خلق شده، اجتناب را به حداقل رسانده و فرایندهای هیجانی را آسان تر می سازد، مواجهه درمانی با استفاده از واقعیت مجازی می تواند فرایند درمان را تسهیل کرده و برای طیف وسیع تری از افراد قابل دسترس و اثربخش سازد.
