بخشی از مقاله
چکیده:
اختلال بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلال های عصب - رفتاری تشخیص داده شده در میان کودکان است که از سه نشانگان اصلی بیش فعالی، نقص توجه و تکانشگری تشکیل شده است و با مشکلاتی در زمینه های مختلف همراه است. مقاله حاضر با هدف تشریح، تبیین، تحلیل و علت یابی این اختلال و راه های درمان آن جهت برخورد عالمانه تر با اینگونه کودکان انجام شده است. این پژوهش از نوع پژوهش کتابخانه ای به شمار می رود که نویسنده در طی آن از کتب و مقالات مختلفی در این زمینه بهره گرفته است.
یافته های این تحقیق مؤید آن است که این اختلال می تواند اثرات و پیامدهای دراز مدت قابل توجهی بر زندگی فرد به جا بگذارد. نتیجه اینکه بسیاری از تجربیات ناخوشایند برخورد با کودکان بیش فعال به عدم آشنایی علمی با این اختلال برمی گردد و آگاهی علمی در مورد عوامل ایجاد کننده، تشدیدگر - سبب شناسی - و راهبردهای تشخیصی و درمانی این اختلال بر نحوه تفسیر والدین و معلمان از رفتار دانش آموز و نهایتا نحوه برخورد و رفتارشان با این کودکان تأثیر می گذارد.
مقدمه:
خداوند منان در خلق و آفرینش، تنوع، گوناگونی، منحصر به فرد بودن و مانند هم نبودن را اصل قرار داده است. تمامی انسان ها، حتی دوقلوهای یکسان نیز این تفاوت را به لحاظ جسمی، روحی، عاطفی و ... از خود نشان می دهند. بچه های ما نیز به تبع قانون آفرینش، متنوع و گوناگون اند. برخی کمرو، برخی پرخاشگر، برخی بیش فعال، برخی آرام، برخی با دقت و برخی بی دقت، برخی عجول و برخی صبورند. برخی کم خور و برخی پرخورند. برخی شب ادراری، حسادت، استرس، اضطراب، ترس، بی خوابی، لجبازی و بسیاری از بچه ها دارای توجه، دقت، انگیزه، نظم، درس خوان و همراه و بدون کمتر نگرانی هستند.
وظیفه آن به عنوان مادر، پدر، مربی و معلم آن است که بچه ها را همانطور که هستند بپذیریم وبا رفتارهای عاقلانه و عالمانه آنها را هدایت نموده و آنها را به مهارت هایی مسلح کنیم تا افرادی آرام، نرمال و دارای مهارت وارد زندگی نماییم.
کودکان بیش فعال از لحاظ رفتار و فعالیت های حرکتی، در نحوه بروز، زمان و محتوای آن با هم تفاوت دارند و در نظر بزرگسالان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت کودکان بیش فعالی دارای توصیف و نگاه مختلفی است. بعضی تمامی رفتارهای حرکتی کودکان را با قالب ذهنی خود دارای اختلال می دانند و در حوزه بیش فعالی تفسیر می کنند، عده ای با در نظر گرفتن معیار های علمی، این رفتار را تعبیر می کنند و عده ای از بزرگسالان به این دسته از رفتارها توجه ندارند. در اینجا به تشریح، تبیین، تحلیل و علت یابی این اختلال و راه های درمان آن جهت برخورد آگاهانه تر و عالمانه تر با اینگونه کودکان پرداخته خواهد شد.
تعریف:
بیش فعالی اختلالی است که به سه نوع فرعی بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری و یا نوع مرکب آن تقسیم می شود:
بیش فعالی: بیش فعالی بارزترین مشکل این کودکان است که علائم آن به شرح زیر است: • بی قرارند و در جای خود پیچ و تاب می خورند.
• به سرعت در اطراف حرکت می کنند یا با هر چیزی که در دید باشد بازی می کنند. • در نشستن در طول غذا خوردن، سرکلاس و زمان داستان گفتن مشکل دارند.
• در انجام تکالیف و فعالیت های آرام مشکل دارند. - پشابادی و دیگران ،1391،ص - 65 • مدام در حرکتند، زیاد میدوند و از پله بالا می روند.
• صندلی خود را در کلاس و یا موقعیت های دیگری که نامناسب است، به طور ناگهانی ترک می کنند. • غالبا در حال جنب و جوش است و طوری رفتار می کند که انگار کسی آنها را هل می دهد.
• بی وقفه و بیش از حد حرف می زنند. - رادمنش و دیگران،1391،ص - 120
❖ تکانشگری: تکانشگری یکی از نشانه های اصلی اختلال ای دی اچ دی بوده که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی مورد توجه و تأکید قرار می گیرد. صاحب نظران معمولا تکانشگری را »رفتار بدون تفکر« در نظر می گیرند. تکانشگری خود به چهار نوع تقسیم می شود:
1. عمل بدون کنترل، بازداری یا توقف
2. عمل بدون تفکر یا ملاحظه گری
3. عمل بدون پیش بینی، برنامه ریزی کافی یا در نظرگرفتن پیامدها
4. عمل آنی و ناگهانی
کودکانی که علائم تکانشگری را دارند:
· بسیار کم طاقتند.
· نظرات نامناسب به سرعت از دهانشان جاری می شود، بدون خودداری هیجان خود را نشان می دهند و بدون توجه به پیامد های یک عمل آن را انجام می دهند. مثلا ناگهان و بدون توجه به وسط خیابان می روند.
· در انتظار برای چیزهایی که می خواهند یا رسیدن نوبتشان در بازی مشکل دارند
· پیش از تمام شدن سؤال، شروع به پاسخ دادن می کنند.
· در کار دیگران مداخله و مزاحمت ایجاد می کنند. مثلا وسط صحبت کردن دیگران می پرند یا میان بازی یا سایر فعالیت دیگران می پردازند.
· از یک عمل تمام نشده به سراغ فعالیتی دیگر می روند. - رادمنش و دیگران،1391،ص - 121
❖ بی توجهی: بی توجهی جدی ترین مشکل این کودکان است که علائم آن به شرح زیر است:
· وسایل شخصی خود را مکررا گم می کنند.
· حواسشان به آسانی در اثر محرک های بیرونی پرت می شود.
· به سخنان دیگران در حالی که با آنها صحبت می کنند گوش نمی کنند و بی توجه هستند. - کردلو و دیگران،1392،ص - 39
· غالبا در حفظ توجه به وظایفی که به آنها محول می شود یا بازی مشکل دارند.
· در پیگیری دستورات ناموفق هستند و نمی توانند تکالیف مدرسه و یا کارهای منزل را به اتمام برسانند. - اختلال نافرمانی و یا ناتوانی در فهم دستورات وجود ندارد - .
· در نظم دهی به وظایف و فعالیت ها مشکل دارند.
· درگیر شدن در کارهایی که نیازمند تلاش مستمر است را دوست ندارند و از آنها اکراه داشته و دوری می کنند.
· در فعالیت های روزانه فراموش کار هستند. - رادمنش و دیگران،1391،ص - 119
میزان شیوع:
اختلال ای دی اچ دی شایع ترین اختلال دوران کودکی است. برآورد می شود که بین 3 تا 5 درصد کودکان سنین مدرسه به آن مبتلا باشند که در پسران سه برابر بیشتر از دختران مشاهده می شود. - ارجمندی، ص - 27
تشخیص:
در تشخیص بیش فعالی این نکات باید دقت شوند:
.1کودک رفتارها و علائم گفته شده را قبل از سن هفت سالگی نشان دهد. .2این رفتارها در مقایسه با کودکان همسن و سال آنان شدیدتر باشد.
3. علائم باید شش ماه ادامه داشته باشند.
4. این علائم بر روی حداقل دو زمینه زندگی کودک مانند مدرسه، خانه، پرستار کودک، دوستان و .... تأثیر منفی داشته باشد.
5. علائم نباید در اثر فشار روانی و استرس ایجاد شده باشدکودکانی که طلاق، جدایی، بیماری، تغییر مدرسه یا تغییر ناگهانی در زندگی را تجربه می کنند، ممکن است بی توجه یا فراموشکار شوند. - رادمنش و دیگران،1391،ص - 121 با استفاده از روش های مصاحبه ی تشخیصی معتبر می توان با اطمینان زیاد اختلال بیش فعالی را تشخیص داد. فرایند تشخیص
میتنی بر تاریخچه فردی و مشاهده رفتار طبیعی کودک است. به طور آرمانی، پزشک باید بر اساس اطلاعات حاصل از والدین و معلمان تشخیص دهد. لازم است دقیقا مشخص شود که علت مراجعه و ارزیابی چه بوده و چه اقدام هایی در گذشته به عمل آمده است. تا به حال هیچ آزمون مستقلی برای تشخیص این اختلال ساخته نشده است. - ارجمندی، ص - 27
علائم و نشانه های کودکان بیش فعال در محیط های آموزشی:
1. راه رفتن در کلاس درس
2. صحبت کردن بدون اجازه
3. مرتب از سر میز خود بلند شدن و ایستادن
4. عدم مقبولیت بین دانش آموزان
5. گم کردن اشیاء و وسایل
6. وقفه در انجام تکلیف
7. سؤال های زیاد و نامربوط
8. بیش از حد حرف زدن با شاگردان و دوستان خود
9. کنجکاوی در کار دیگران
.10 جابجا کردن اشیاء و وسابل دیگران
