بخشی از مقاله
چکیده
زکریا تامر - - 1931 از برجستهترین داستان نویسان معاصر سوری است. او با بهرهگیری از اسلوب طنز در آثار خود، رنج و دشواری کنونی مشکلات انسان در جهان معاصر اسلام را از زوایای گوناگون، مورد کنکاش قرار داده است. از جمله حوزههایی که در آن میتوان به بیان واقعیّتها پرداخت، زبان طنز می باشد؛ چرا که ادیب با استفاده از این اسلوب، میتواند پرده از حقایق پنهان و پوشیده بردارد و با توجه به تأثیرگذاری طنز در بیان زشتیها و عیبهای جامعه، چه در مقوله سیاسی، و یا اجتماع؛ میتوان اذعان کرد که زبان طنز رساتر و برتر از زبان دیگر نوشتهها است. زکریا تامر با زبان طنز، از واقعیّت دردناک جامعه خویش و جهان معاصر عرب، حقایق را آشکار و خوانندگان را به اندیشدن در این مقوله، وا میدارد. وی با سلاح طنز، به رویارویی با مصائب و دشواری های زمانه خویش پرداخت و مسائل و مشکلات سیاسی، اجتماعی عصرخویش را با اسلوبی هنرمندانه مطرح می نماید. از این رو، این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی درونمایههای طنز با محوریت سه موضوع؛ فقر و فاصله طبقاتی، آزادی و مبارزه با استبداد، معضلات اجتماعیملّت عرب از سوی حاکمان مستبدّ در برخی از داستانهای کوتاه تامر بپردازد.
واژه های کلیدی: زکریا تامر، طنز، داستانهای کوتاه ، فقر، آزادی.
1.مقدّمه
طنز ابزار انتقادی و غیر مستقیمی استکه در پسِ ظاهری خوشایندی که دارد همواره تلخ خندهای است که در پی درمان بیماری اجتماعی، سیاسی و اخلاقی به کار گرفته می شود - ر.ک: عیسی،:2003 . - 14 طنز برای برجسته کردن معایب و مفاسد فردی و اجتماعی استکه با شیوه زیرکانه و جذّاب بیان می گردد و نه تنها همگان ارمتنبّه می نماید، بلکهخطاکاران را نیز به تفکّر وا میدارد - ر.ک: میرزایی و نصیحت، . - 226 :1386قدمت طنزپردازی بهمعنای اصیل آن، به زمان آغاز فعالیّتهای نمایشی یونان باستان و سپس روم باستان باز میگردد. در آن زمان، آریستوفان - Aristophnane - ؛ شاعر طنزپردازیونانی با اتّخاذ روش هجایی، انواع مسائل روزمره را مورد انتقاد قرار داد.موضوعات وی، اغلب در دفاع از سنّتها و انتقاد از آرمانهای نو - بدعتها - خلاصه می شد.
در روم نیز پلوت - Plaute: 254- 183 BC - شاعر طنزپرداز، با حدود 130نمایشنامه، در این زمینه، شناخته شده که موضوعات این نمایشنامهها، عموماً با الهام از اندیشه یونانیان انتخاب شده و به نگارش درآمدهاند. - حلبی، - 100 :1364 طنز وطنزپردازی در طول تاریخ ادبیات ملل، همواره در کنار انواع دیگری مانند هزل، هجو و فکاهه وجود داشته است و شاعران و نویسندگان بسیاری از آن برای بیان مقاصد خود استفاده کردهاند و با بینش و نگرش خاص خود به ریشهیابی معضلات سیاسی و اجتماعی پرداخته اند و آنها را با زبان طنز در آثار خود به تصویر کشیدهاند و زبان را وسیلهعینیّت بخشیدن به اندیشه و تراوشات فکری خود قرار دادند - رجبی، . - 74 :1391در ادبیات عرب، جاحظ اولین کسی است که به جمع آوری طنز و گفتن آن اقدام نموده است و از این جهت، او پیشوای ادبیات طنز عرب است. جاحظ در کتاب البخلاء، احوال و حکایت و استدلال های بخیلان عصر خویش را آورده و تصویری گویا از طبقات جامعه عبّاسی را به نمایش گذاشته است.
.2-1ضرورت و اهمیت تحقیق
امروزه طنز به عنوان بستری برای طرح برخی از موضوعات انسانی، در ادبیات نوین بسیار مورد توجه استاین. شیوه که در هنر کاریکاتور به صورت تجسّمی می کوشد با برجسته نشان دادن برخی زوایا، بیننده را به سوی مفهومی خاص هدایت کند. این گونه سخن، بویژه در داستان های زکریا تامر نویسنده معاصر سوری، القای مفاهیم بس حسّاسی را برعهده می گیرد و می کوشد آگاهی را بیش از هر عنصری در مخاطبان خویش تبلور بخشد و فضا را برای داشتن اجتماعی مطلوب فراهم کند؛ امری که البته تحقّق آن چندان ساده نمی نماید. جستار حاضر بر آن است تا با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مبانی نقد ادبی نوین به تحلیل درونمایه های طنز در داستان های طنز زکریا تامر بپردازدتا ملّتهای جهان اسلام را به بصیرت، آگاهی، پایداری و مبارزه علیه استبداد و استعمار فرا خواند.
.3-1 بیان مسئله
طنز، شاخهای از ادبیات انتقادی است که در حقیقت شاعران و نویسندگان طنزپرداز، برای رساندن اعتراضات مردم نسبت به مشکلات و نابسامانیهای موجود به گوش مسؤولینی که نمی خواهند اعتراضات مردم را بشنوند به آن میپردازند و با بزرگنمایی جهات زشت و منفی و عیبها و نقصهای پدیدهها و روابط حاکم در حیات اجتماعی، در صدد تذکّر، اصلاح و رفع آنها بر میآیندطنز،. این شگرد بیانی در ادبیّات متعهّدموقعیّ،ت ارزشمندی بهدست آورده و در دوره معاصر به شدّت از تحولات سیاسی و اجتماعی تأثیر پذیرفته است. قالب و محتوای آثار طنز در برخورد با جزئیات روز شکل گرفته و دچار تغییر و دگرگونی شده است.
در این میانادبیّات، عربی و به ویژه داستان-های کوتاه معاصر عرصهای باشکوه برای قدرت نمایی نویسندگان عرب بوده است و نویسندگان بیشماری از این شیوه بیانی برای نقد جامعه و اصلاح کژیهای آن استفاده نمودند. از جمله این نویسندگان، نویسنده، روزنامهنگار و طنزپرداز معاصر "زکریا تامر" است. این پژوهش برآن است که موضوع طنز و شگرد طنزپردازی را در داستانهای کوتاه زکریا تامر مورد بررسی قرار دهد. درونمایه های طنز در داستانهای کوتاه زکریا تامر با مفاهیمی چون فقر، آزادی و مبارزه با استبداد و اشغال سرزمینهای عربی با هدف ارائه عینی مسائل و مشکلات موجود در کشورهای معاصر عربی جلوه گرمیشود.
.4-1پیشینه تحقیق
در مورد آثار زکریا تامر تحقیقاتی در قالب کتاب، پایان نامه و مقاله صورت گرفته است؛ از جمله، امتنان عثمان الصمادی 1995 - م - در کتاب »زکریا تامر و القصه القصیره« به بررسی مضمون و سبک پنج مجموعه از داستانهای زکریا تامر تحت عنوان: صهیل جواد الأبیض، ربیع فی الرماد،
