بخشی از مقاله
چکیده
آموزش ضمن خدمت یکی از مهم ترین آموزش هاي سازمانی محسوب می شود که در راستاي توانمندسازي کارکنان همواره مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا که در فرایند بهبود سیستم هاي آموزشی، موضوع ارتقا و توسعه حرفه اي معلمان امري حیاتی می باشد آموزش ضمن خدمت معلمان نیز به حوزه اي در حال رشد و چالش برانگیز تبدیل شده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگویی اثربخش براي آموزش ضمن خدمت معلمان، الگوهاي آموزش کارکنان را در دو دسته فنی و غیر فنی مورد مقایسه قرار می دهد و در این خصوص یک مدل آموزشی از هر دسته را معرفی نموده و ویژگی هاي آن را بررسی می نماید. در این مسیر شواهدي براي تعیین میزان اثر بخشی هر یک از الگوهاي معرفی شده براي سازمان هاي صنعتی – تولیدي، و آموزشی ارائه شده است تا با نظر به ماهیت سازمان، اهداف، ویژگی ها و نتایج مورد انتظار از توسعه حرفه اي کارکنان، خواننده مقاله الگوي همخوان و مناسب براي ارتقاي شایستگی هاي حرفه اي معلمان را تشخیص دهد.
– 1 مقدمه
در اغلب کشورها وزارت آموزش و پرورش به عنوان بزرگترین سازمان دولتی آن کشور محسوب می شود که هم از لحاظ سرمایه انسانی و هم از بعد منابع انسانی داراي ساختاري منحصر به فرد است. آموزش و پرورش قبل از این که ارگانی یاد دهنده باشد سازمانی یادگیرنده است - ذهبیون، یوسفی، - 1386 و یادگیري مهم ترین هدف، فرایند و نتیجه مورد انتظار از فعالیت هاي این سازمان محسوب می شود. به عبارتی در این سازمان عظیم الجثه یادگیري براي یادگیري انجام می شود و در آن معلمان یاد می گیرند که چگونه یادگیري دانش آموزان را معنادار کنند.
به این ترتیب سازمان آموزش و پرورش هم باید یاد دهنده بودن را در مراکز یاددهی خود ]مدارس[ مدیریت نماید و هم یادگیرنده بودن را در فرایند توسعه خود محقق سازد در این خصوص معلم محور اصلی یادگیري است و در راستاي ایفاي این وظیفه، یادگیري بنیان تدریس ] یاددهی[ محسوب می شود . - Kaplan, 1987 - چنانکه آموزش را می توان تجربه اي مبتنی بر یادگیري تعریف نمود که به منظور ایجاد تغییرات نسبتا ماندگار در فرد صورت می گیرد تا او بتواند توانایی خود را براي انجام دادن کار بهبود بخشد - سید جوادین، - 1384 با این حال، تربیت و آموزش یک معلم با کیفیت براي دستیابی به کیفیت و تناسب در آموزش و پرورش در تمام سطوح و براي بالا بردن جایگاه تدریس حرفه اي ضمن این که امري بسیار حیاتی است امروزه تبدیل به یکی از چالش هاي اساسی نظام هاي آموزشی جهان شده است.
از یک دیدگاه بوروکراتیک معلم فردي است که موقعیت تدریس را در نظام آموزش عمومی کسب کرده و نیاز دارد که این موقعیت را از طریق آموزش شاگردان یا انجام وظایف به عنوان مدیر مدرسه، معاون مدرسه یا سرگروه معلمان براي خود حفظ کند تا عضو یک مدرسه دولتی، خصوصی یا موسسه آموزشی بماند - . - Nwodo & Ifeanyieze ,2009 در این دیدگاه سنتی، معلمان داراي مخزنی از دانش هستند که آن را به فراگیران ارائه می کنند لذا با یک تگرش حداقلی و محدود از شخصیت معلم بسیاري از ابعاد حرفه اي وي از جمله تعهد، از خودگذشتگی و دغدغه کیفیت نادیده گرفته می شود. از یک دیدگاه دیگر معلمان افرادي هستند که فعالیت هاي یادگیرندگان را هدایت می کنند در حالی که به آنها آزادي و انتخاب عمل می دهند. مسلم است که معلمان در این نقش ویژه براي اثر بخش نمودن فعالیت هایشان، نیازمند توانمندسازي از سوي سازمان و نیز توسعه حرفه اي خود هستند.
توانمند سازي و توسعه حرفه اي معلمان
توانمندسازي کارکنان رویکردي است که رهبر زیر دستانش را به عنوان جزء اصلی اثر بخشی سازمانی و مدیریتی، توانمند می کند - فرنچ و بل، - 1379 براي اجراي هر نوع توانمندسازي، مدیران باید کارکنانشان را مجهز کنند. این تجهیزات شامل آموزش و اطلاعات نیز می شود . در واقع مدیران باید اطمینان حاصل کنند که کارکنانشان تجربه هاي پیشرفت و آموزش مستمر را دریافت می کنند. در این میان آموزش ضمن خدمت یکی از مهم ترین آموزش هاي سازمان محسوب می شود که در راستاي توانمندسازي کارکنان مورد توجه قرار گرفته است. در کنار فرایند توانمند سازي معلمان که ارتقاي توانمندي و شایستگی حرفه اي آنان را در چارچوب ساز و کارهاي سازمانی دنبال می کند، نظام هاي آموزشی از معلمان انتظار دارند که در فرایند توسعه حرفه اي خود مشارکت نموده و به آن مبادرت ورزند.
در فرایند بهبود سیستم هاي آموزشی، معلمان نه تنها یکی از متغیرهاي نیازمند تغییر هستند بلکه مهم ترین عامل ایجاد کننده تغییر نیز به شمار می روند. این وضعیت دو گانه معلمان در اصلاحات آموزشی، که به عنوان یکی از عناصر اصلی تغییر و نیز مجري تغییرات محسوب می شوند، توسعه حرفه اي معلمان را به حوزه اي در حال رشد و چالش برانگیز تبدیل نموده است - ویلگا، رایمز،2003 به نقل از طاهري و همکاران، - 1393 در این ارتباط گاسکی - 2000 - توسعه حرفه اي معلمان را عبارت از فرایندها و فعالیت هایی می داند که به منظور افزایش دانش، مهارت و نگرش حرفه اي معلمان در خدمت بهبود یادگیري دانش آموزان طرح ریزي می شود.
این تعریف دامنه وسیعی براي توسعه حرفه اي معلمان قائل است، با این حال رویکردهاي جدید نسبت به توسعه حرفه اي معلمان طرفدار یادگیري مادام العمر یا مستمر بوده و یادگیري حرفه اي را مداخله اي کوتاه مدت نمی دانند بلکه توسعه حرفه اي معلمان را فعالیتی بلند مدت می دانند که دامنه آن از آموزش معلمان در دانشگاه تا دوره هاي ضمن خدمت فردي معلمان را در بر می گیرد - ریشتر و همکاران، 2011، به نقل از طاهري و همکاران، - 1393 چنانکه به زعم لانگ - 1994 - 1 توسعه حرفه اي معلم یک چرخه بی پایان در برنامه آموزش معلمان است که با تربیت معلم پیش از خدمت آغاز شده و تا زمانی که فرد به عنوان یک معلم در این حرفه باقی است ادامه می یابد .
آموزش معلمان
آموزش نیروي انسانی در سازمان هاي مختلف عمدتاً در دو مرحله انجام می شود: آموزش قبل از خدمت و آموزش ضمن خدمت. آموزش قبل از خدمت که با هدف ایجاد توانمندیها و شایستگی هاي لازم در پرسنل می باشد افراد را براي تصدي مشاغل ویژه آماده می کند. در این خصوص آموزش هاي بلند مدت قبل از خدمت توسط مراکز آموزش عالی، موسسات حرفه اي و دانشگاه ها ارائه می شود که عموما مشتمل بر مهارت ها و معلومات علمی و عملی به صورت کلی است .
با این حال در بیشتر موارد افراد در هنگام اشتغال، نیازمند گذراندن آموزش هاي خاصی می باشند تا با ماهیت کار و وظایفی که باید در شغل مورد تصدي انجام دهند و نیز ابزارها و روش هاي انجام دادن امور به طور ویژه آشنا شوند و از طریق بهبود نظام دار دانش، مهارت و نگرش خود به تحقق اهداف سازمان محل خدمتشان کمک نمایند - فتحی واجارگاه، - 1387 آموزش قبل از خدمت معلمان که عموما در مراکز تربیت معلم انجام می شود با آموزش ضمن خدمت معلمان که تحت مدیریت سازمان هاي آموزش و پرورش صورت می گیرد در مواردي همچون عناصر محتوایی ؛ روابط بین دانش، مهارت و نگرش؛ شیوه ارزشیابی تکوینی و پایانی؛ روابط نظریه- عمل و عمل - نظریه – عمل، و نیز ظرفیت توسعه و ارائه رویکردهاي یادگیري ترکیبی تفاوت هاي اساسی دارند.
