دانلود مقاله مطالعه نگرش معلمان نسبت به آموزش های ضمن خدمت از راه دور

بخشی از مقاله

-1 مقدمه
دنیای امروز رو به تحول سریع می باشد. علم وتکنولوژی رو به پیشرفت است وامروز آنها با دیروزشان کلی تفاوت دارد. نمی توان براساس توانايی های سال گذشته و یا همین دیروزبا مشکلات روبرو شد و برآنها فائق آمد. ادارات، صنایع، بخش های آموزشی دنیای امروزی برای اینکه از قافله پیشرفت عقب نمانند و بتوانند حرفی برای گفتن داشته باشند، درمیدان رقابت باید خود را به روز نگهدارند. آموزش مداوم کارمندان، یکی از راه های به روزنگهداشته شدن می باشد و برای انجام آن راههای مختلفی در دنیا تجربه می شود. بخش آموزش وپرورش

هرکشور از بخش های حساس آن درراه توسعه و پیشرفت است. در یک جامعه اگر معلمان، مربیان، استادان نتوانند خود و توان علمی اشان را با دانش روبه پیشرفت روزتطبیق دهند و از قافله علم ودانش عقب بمانند ونتوانند نیازهای علمی دانش آموز ودانشجو را پاسخگو باشند، نباید امیدی به ترقی و پیشرفت آن کشور داشت؛ چراکه علم و دانش منتظرکسی نمی ماند و مسیرخودش را ادامه می دهد و این دیگران هستند که باید خود را دراین مسیر قرار بدهند و از آن استفاده کنند و یا برمحتوای آن بیافزایند. همانطور که ذکرشد برای رسیدن به

این هدف وهماهنگی با علم وصنعت روز راه های مختلفی وجود دارد وهرکشوری شیوه ای خاص خود را برگزیده است به همین دلیل درهر سازمانی بخشی به نام آموزش ضمن خدمت وجود دارد که درحقیقت وظیفه اش همان به روز کردن نیازهای کادرهای مختلف سازمان می باشد و برای تشویق افراد برای استفاده از این دوره ها امتیازاتی در نظرگرفته می شود.
آموزش و پرورش زمانی می تواند ادعا کند که جامعه را برای حل مشکلات ، هماهنگی با تغییرات و پیروزی در عرصه ی رقابت ها قدرتمند سازد که از معلمانی دانا، توانا و بهره مند از آخرین پیشرفت های علوم و فنون روز برای تحقق انتظارات یک نظام آموزشی پویا، کارآمد و اثربخش برخوردار باشد.

نیازمندی جامعه به دانش آموزان با سواد تر و ماهر تر برای افزایش سطح بهره وری و توانایی رقابت با دیگر کشورها، باعث می شود که تصمیم گیران جامعه به دنبال معلمان ماهر تر باشند تا با افزایش کارآیی آنان، به اهداف خود برسند. این خواست در سایه آموزش معلمان قابل تحقق است. پس بایستی دوره های آموزشی ضمن خدمت به طور مستمر، مبتنی بر نیاز امروز و فردای جامعه و همراه با پیشرفت های علمی و فنی جهان باشد .

از ميان روش های متعدد آموزش از راه دور، آموزش الكترونيكی، به عنوان روش بهتر معرفی می شود. اين گونه آموزش به دليل پيشرفت سريع و چشمگير رايانه ها و شبكه های ارتباطی می تواند راهگشای بسياری از معضلات آموزشی محسوب شود. از اين رو آموزش الكترونيكی يك راه حل نسبتاً جدی برای چالش های حال و آينده نظام های آموزشی است.

فناوری ارتباطات و اطلاعات در مدت زمان كوتاهی كه از پیدایش آن می‌گذرد توانسته است تغییرات فراوانی را در نحوه زندگی بشر به وجود آورد. یكی از بسترهایی كه سهم عمده‌ای از این تغییرات را به خود اختصاص داده است آموزش است. آموزش‌های مبتنی بر فناوری نوین اینترنت، با تغییرات بنیادینی كه در مفاهیم آموزش سنتی ایجاد كرده است، توانسته است بسیاری از ناكارآمدی‌های نظام ‌های سنتی آموزشی را رفع كرده و دگرگونی‌های اساسی را درشیوه ی ارائه آموزش به وجود آورد. محور تغییرات ایجاد شده، حذف محدودیت های زمان، مكان و منابع آموزشی است. این امر سبب تغییر روش‌ها و رویكردها در امر آموزش شده است. فناوری اطلاعات، امكانات زیادی را در اختیار افراد قرار می‌دهد. با استفاده از آن در

آموزش، می‌توان به روش‌های نوین و كارآمدی از آموزش دست یافت. استفاده از چنین سامانه ‌هایی كه از امكانات دنیای مجازی برخوردار است، می‌تواند سبب افزایش بهره‌وری آموزش، انعطاف‌پذیری در زمان و مكان، كاهش ترافیك و آلودگی ناشی از رفت و آمد در شهرهای بزرگ شوند.

1-2 بیان مسئله
سازمان آموزش و پرورش به حق از بزرگترین و پیچیده ترین سازمان ها ی اجتماعی در هر کشور محسوب می شود. این سازمان از دیر باز نقشی سازنده و اساسی در بقا و مداومت فرهنگ و تمدن بشری داشته و امروز نیز سنگ زیرین توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه است
( جهانیان،1380: 87). بدیهی است که این توسعه باید به دست انسانها صورت گیرد و لذا افرادی که قرار است این امر را محقق سازند، باید خود توسعه یافته و به روز باشند. برای اینکه نیروهای انسانی شاغل در سازمان ها به روز باشند باید به صورت مداوم آموزش ببینند. آموزش کارکنان از مهمترین عوامل بهبود نظام و فعالیت های هر سازمانی می باشد. از آنجا که آموزش ضمن خدمت کارکنان نقش اساسی در کیفیت عملکرد کارکنان و در نتیجه کارآیی بیشتر سازمان دارد بجا ست نگاهی جدی بر آن داشته و با بررسی کمبود ها و بحران ها ی حاکم بر نظام آموزش ضمن خدمت کشور،گامی در جهت هر چه بهتر شدن کیفیت آموزشی کارکنان برداشته شود واز این طریق با بالابردن سطح علمی افراد جامعه، توسعه همه جانبه کشور را باعث گردد( فتحی واجارگاه، 1376 : 42).

آموزش ضمن خدمت معلمان عنصری بسیار مهم و کلیدی برای اجرای برنامه های نظام آموزشی کشوراست که در پی تحقق اهدافی مانند : بالابردن سطح دانش و مهارت شغلی، ایجاد تخصص های لازم متناسب با رشته آموزشی، بهبود روش های تدریس، ایجاد روحیه مطالعه و پژوهشگری و نوآوری، به روز درآوردن دانش و اطلاعات، ایجاد فرصت ها، زمینه های مناسب رشد جهت ارتقای شغلی وایجاد زمینه ی لازم برای انطباق پذیری کارکنان متناسب با تغییرات می باشد تا بتوان به فواید آموزش های شغلی دسترسی پیدا کرد.
آموزش ضمن خدمت مجازی برای کارکنان از آن جهت دارای اهمیت است که غالباً در سازمان های مختلف، کارکنان برای شرکت در آموزش های گوناگون ناگزیر از ترک محل خدمت خود می باشند و این امر مشکلات جدی را برای انجام امور و وظایف سازمانی بوجود می آورد. علاوه بر این ، امکانات آموزشی موجود برای تحت پوشش قرار دادن تمام کارکنان کافی نیست و تنگناهای مالی و اداری و کالبدی به شدت آموزش ضمن خدمت کارکنان و توسعه و گسترش آن را تحت الشعاع قرار می دهد
( فتحی واجارگاه، 1376 : 82).

از آنجا که گرایش به سوی نظام آموزشی مجازی امری ضروری است، تأ خیر در شناخت و اجرای آن می توند خسارت جبران ناپذیری داشته باشد. این امر در نظام آموزش ضمن خدمت که " بخشی از آموزش مداوم کارکنان را از زمان ورود به سازمان تا هنگام باز نشستگی بر عهده دارد و باعث به هنگام ساختن دانش، توانش و نگرش آنها می گردد" محسوس تر است( همان منبع : 46).

اكنون بيش از هر زمان ديگر روشن شده است كه يادگيری از راه دور مهم ترين عنصر در نظام های آموزشی و پرورشی آينده خواهند بود. اهميت تلاش ها برای همكاری جهانی و بين المللی برای افزايش همكاری و برگزاری كلاس درس جهانی با بكار گرفتن شبكه ارتباطی جهانی غيرقابل ترديد است. يادگيری از راه دور در حدود يك صد سال است كه در كشورهای توسعه يافته وجود دارد، اما در كشورهای توسعه نيافته اين سابقه چندان نيست. در كشورهای توسعه نيافته پرجمعيت جهان يادگيری از راه دور فرصت های بسيار مهمی برای آموزش و پرورش فراهم می كند. نبودن زيرساخت و شايستگی حرفه ای مانع پيشرفت در يادگيری از راه دور می شود.

با اين همه، اين شكل از ارائه خدمات آموزشی پايدار مانده و بسياری از كشورها به يادگيری از راه دور به مثابه ی استراتژی اصلی برای توسعه دسترسی، افزايش كيفيت، و هزينه و بهره‌وری مطمئن برای آموزش بدان می نگرند( یونسکو،2002 : 10 و9 ).

اقدام به آموزش از راه دور در عصری که از بساطت پیشین خارج و با پیچیدگی های زیادی در روابط بین فردی و بین سازمانی روبرو شده است و از سویی نیاز انسان به آموختن بیشتر شده است، قبل از هر چیز احترام به انسانیت و کمال جویی او برخاسته از محوریت انسان در تمدن سازی است ( صوفیان، 1383 : 4 ).

ورود به جهان دانایی محور و نیاز روزافزون بشر به آموزش، نیاز به " آموختن مستقل، در طول زندگی را افزایش داده است. آموزش های نیمه حضوری و غیر حضوری نه تنها مکمل آموزش های حضوری می باشند، بلکه فرصت بی بد یلی را برای روزآمد نمودن محتوا و انعطاف بخشی به روش های یادگیری و یاددهی به ارمغان می آورد( الحسینی، 1384 : 5 ).
پاسخ گویی به تقاضای روز افزون دانش افزایی، افزایش تقاضا به منظور دسترسی برابر و آزاد در سراسر کشور، استفاده بهینه از رسانه های اطلاعاتی و ارتباطی، و ازبین بردن محدودیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که مانع از ادامه تحصیل می گردد ضرورت استفاده از شیوه های نوین را ایجاب می نماید.

آموزش از راه دور در راستای پيشرفت خود با بهره گيری از فناوری اطلاعاتی و آموزشی در قالب شبكه جهانی اينترنت و قابليت وب جهان گستر ‏‎ ‎‏به حدی از تكامل رسيده كه كلاس های اينترنتی و دانشگاه های مجازی به عنوان جايگزين های مناسب برای كلاس های عادی مدارس و دانشگاه های سنتی در نظر گرفته شده است و روز به روز ضرورت خود را اثبات می نمايد. بنابراين لزوم پرداختن به اين مسئله و زمينه يابی ومطالعه نگرش آن بيش از پيش احساس می شود.

از این رو این تحقیق با مطالعه نگرش معلمان نسبت به آموزش های ضمن خدمت از راه دور بر آن است که در توسعه فرهنگ آموزش از دور و راه گشای استفاده از این شیوه های نوین در آموزش ضمن خدمت و کاهش محدودیت های زمانی و مکانی این نوع آموزش باشد.

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
ضرورت و نیاز به آموزش های ضمن خدمت برای معلمان در اکثر تحقیقات ثابت شده است. با وجود این برخی از تحقیقات، حاکی از عدم اثر بخشی اینگونه آموزش ها می باشند. آموزش های ضمن خدمت به دلیل داشتن هزینه های بالا، اتلاف وقت ادارات ومعلمان، ناکارآمدی روش های آموزش، عدم تناسب محتوای دوره با نیازهای معلمان، به روز نبودن، مناسب نبودن زمان و مکان آموزش ها واجبار به ترک محل خدمت، ممکن است اثر بخشی لازم را نداشته باشند.

با گسترش فزاينده علوم وفنون و لزوم تغييرات سريع در برنامه ها ی درسی مدارس در عصر كنونی، روزآمدی معلمان يكی از دغدغه های اصلی نظام تعليم و تربيت به شمار می رود. از آنجا كه رويكردهای سنتی قادر به برآورده ساختن تمامی نيازهای آموزشی معلمان نيست، بهره گيری از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند بسياری از موانع و مشكلات شيوه ی سنتی آموزش معلمان از جمله كاهش ساعات حضور معلمان در مدرسه و اختلال در برنامه كار مدارس، همگام نبودن آموزش با تغييرات كتب درسی، محدوديت های زمانی و مكانی و غيره را برطرف و راه را برای پيدايش شيوه های نوين آموزش معلمان هموار نمايد .

در اين رابطه می توان با فراهم آوردن امكانات، تجهيزات و زير ساخت های مورد نياز، دوره های آموزش از راه دور يا مجازی مبتنی بر شبكه را برقرار نمود تا معلمان در هر زمان و مكان به برنامه ها ی آموزشی دسترسی داشته باشند، اطلاعات مورد نياز به طور سريع و به موقع و همگام با تغييرات در اختيار معلمان قرار گرفته و فرصت های سازمان يافته به منظور بازآموزی، ارتقاء و كسب دانش و مهارت های جديد و به روز برای آنان فراهم آيد. اين كار می تواند زمينه ی پرورش حرفه ای مستمر معلمان را مهيا سازد.

با توجه به مشکلات وضعیت موجود مانند کمبود فضا و امکانات آموزشی، پایین بودن کیفیت آموزش، عدم دسترسی به امکانات آموزشی یکسان برای همه کارکنان و همچنین با توجه به اینکه توسعه کمی و کیفی علوم و تکنولوژی همراه با نیازهای آموزشی گوناگون، مستلزم پا فراتر نهادن از مرزهای آموزش های سنتی است، عدم پاسخ گویی به این نیازها، منجر به کاهش توسعه اقتصادی – فرهنگی کشور شده و مشکلات عدیده ای را برای کشور در پی خواهد داشت( زمانی و مقدسی،1377 :171).

بنابر این ضروری است که تحقیقات جدی در این زمینه آغاز گردد و با استقرار یک نظام مفید آموزش از راه دور بتوانیم با سرعت، دقت و کیفیت بهتری آموزش مداوم معلمان را در کشور پیش ببریم.

استفاده از آموزش های ضمن خدمت از دور موجب افزایش کیفیت آموزشی، اطلاع رسانی دقیق و منطبق بر علوم روز، ارائه خدمات آموزشی به افرادی که به علت مسافت زیاد و یا مشغله های مختلف امکان حضور در کلاس را ندارند، و ایجاد فرصت های آموزشی مادام العمر برای معلمان را در پی خواهد داشت.
لذا با توجه به قابلیت های آموزش از راه دور، مطالعه نگرش معلمان در رابطه با این شیوه ی آموزشی، می تواند به ایجاد تغییرات مطلوب در زمینه ی آموزش ضمن خدمت معلمان کمک مؤثری کند.

1-4 اهداف تحقیق
هدف کلی
هدف کلی این تحقیق مطالعه نگرش معلمان نسبت به آموزش های ضمن خدمت از دورمی باشد.
اهداف جزیی
اهداف جزیی این تحقیق مطالعه موارد زیر از دیدگاه معلمان می باشد:
1. نشان دادن تأثیر محدودیت های آموزش های ضمن خدمت حضوری در شرکت مؤثر آنها در این دوره ها
2. روشن ساختن نارسایی های آموزش های ضمن خدمت حضوری
3. روشن ساختن میزان علاقه مندی معلمان به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی آموزش ضمن خدمت از دور
4. ارائه پيشنهاداتی به برنامه ريزان و مسئولان آموزش های ضمن خدمت برای سازماندهی بهتر دوره های آموزشی ضمن خدمت

1-5 سوال های تحقیق
1. محدودیت های دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا چه اندازه در شرکت مؤثر معلمان دراین دوره ها تأثیر دارند؟
2. دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا چه اندازه می توانند نیازهای آموزشی معلمان برآورده سازند؟
3. دوره های آموزش ضمن خدمت از دور تا چه اندازه می توانند محدودیت های آموزش های حضوری را برطرف سازند؟
4. معلمان تا چه اندازه مایل به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی آموزش ضمن خدمت از دور می باشند؟
5. معلمان چقدر نسبت به آموزش مجازی به عنوان یکی از شیوه های آموزش ازراه دور، گرایش دارند؟

1-6 فرضیه های تحقیق
1. دوره های آموزش ضمن خدمت حضوری تا حد زیادی شرکت مؤثر معلمان دراین دوره ها را محدود می کند.
2. دوره های آموزش ضمن خدمت از دور می توانند تا حد زیادی محدودیت های دوره های آموزش حضوری را برطرف سازند.
3. معلمان به شرکت در دوره های عمومی و اختصاصی آموزش ضمن خدمت از دورعلاقه مند می باشند.
4. معلمان به شرکت در دوره های آموزش های ضمن خدمت مجازی به عنوان یکی از شیوه های آموزش ازراه دور گرایش زیادی دارند.

1-7 توصیف دقیق متغیر با متغیر های د خیل در مسئله
متغیرهای مستقل: دوره های آموزشی ضمن خدمت حضوری، دوره های آموزشی ضمن خدمت از دور و آموزش های مجازی
متغیرهای وابسته: توانایی حرفه ای معلمان، میزان رضایت از دوره های آموزش ضمن خدمت و نگرش معمان

1-8 تعریف واژگان کلیدی
نگرش: نگرش ها حالات پیچیدۀ انسانی است که بر رفتار فرد نسبت به افراد، چیزها یا رویدادها اثر می گذارند، بسیاری از پژوهش گران در نوشته های خود بر مفهوم نگرش به عنوان نظامی از اعتقادات تأکید کرده و آن را مورد مطالعه قرار داده اند ( فستینگر، 1975) .

آموزش از راه دور: سازماندهی فرایند یاددهی – یادگیری توسط یک مؤسسه به منظور فراهم ساختن تسهیلات لازم برای یادگیری مستقل، خود ارزیابی تحصیلی و برقراری ارتباط دو جانبه میان یاد دهنده و یادگیرنده که به لحاظ زمانی و مکانی از یکدیگر جدا هستند با استفاده از راهبردهای مناسب و بکارگیری فناوری آموزشی ( ابراهیم زاده ، 1383 ).
کیگان (¬1986) آموزش از راه دور را ارتباط دور از محل استقرار، بين مدرس و شاگرد، با واسطه رسانه چاپی يا شكل های ديگر فناوری تعريف كرده‌ است. وی از آموزش از راه دور به عنوان روشی یاد می کند که در آن دانشجو مسئول یادگیری خویش است و یادگیرنده و یاددهنده در تعامل آموزشی خود به ارتباط چهره به چهره نیازی ندارند.

مؤسسه "يو نسكو" در تعريفی می ‌گويد: آموزش از راه دور به هر نوع فرايند آموزشی اشاره دارد كه در آن، همه يا بيشتر تدريس توسط افرادی انجام می ‌شود كه از نظر زمانی و مكانی در فضايی دور از يادگيرنده هستند، بدين معنا كه همه يا اغلب ارتباطات بين مدرس و يادگيرنده از طرق يك رسانه مصنوعی چاپی يا الكترونيكی انجام می شود( یونسکو،2002 :23 ).
تهيه كنندگان گزارش يونسكو درباره آموزش آزاد و از راه دور معتقدند: مفهوم يادگيری آزاد و آموزش از راه دور، حاكی از رويكردهايی است كه بر روی دسترسی آزاد به آموزش و رها بودن يادگيرندگان از قيد های زمانی و مكانی، و ارائه فرصت های قابل انعطاف به افراد و گروه ها ی يادگيرنده( یونسکو،2002 :7 ).

در این تحقیق منظور از آموزش از راه دور، دوره های آموزش ضمن خدمت تخصصی یا عمومی است که از طریق مواد چاپی یا یکی از رسانه ها ی الکترونیکی ( رادیو، تلویزیون، رایانه و ... )، بدون نیاز به حضور در زمان و مکان خاصی برگزار می شوند و معلمان می توانند امور مربوط به آموزش و یادگیری را شخصاً انجام دهند.
آموزش ضمن خدمت: به آموزشی اطلاق می شود که عموماً پس از استخدام فرد در سازمان صورت می پذیرد و باعث بهبود نظامدار و مداوم مستخدمین از نظر دانش، مهارت ها، و رفتارهایی

می شود که به رفاه و سازمان محل خدمت شان کمک می نماید( فتحی واجارگاه، 1376: 14).
در این تحقیق منظور از آموزش ضمن خدمت، کلیه دوره های آموزشی تخصصی و عمومی است که وزارت آموزش و پرورش پس از استخدام کارکنانش برای آنها برگزار می نماید.

فصل دوم

مبانی نظری وپیشینه تحقیق

2-1مقدمه
اصولاً تحقیق به منظور ارائه اطلاعات جدید که فراتر از دانش موجود در زمینه ی مورد تحقیق است، انجام می شود. بنابراین پژوهشگر برای دستیابی به این هدف باید با گستره ی دانش موجود آشنا باشد. نیل به این هدف فقط با مطالعه ی منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق امکان پذیر است( دلاور، 1375). بنابراین با عنایت به اهمیت این مرحله از پژوهش، هدف این فصل عبارت است از بررسی زمینه های نظری و پیشینه ی تحقیقاتی متغیرهایی که در تحقیق حاضر،اساس کار قرار گرفته اند. بدین منظور منابع مکتوب دانشگاه های تهران شامل پایان نامه ،مقاله، کتاب ، نشریه و همچنین بانک های اطلاعاتی مورد جستجو قرار گرفت.

این فصل در پنج بخش تنظیم گردیده است. بخش اول : آموزش ضمن خدمت، بخش دوم: آموزش از راه دور، بخش سوم: آموزش از راه دور برای معلمان، بخش چهارم: آموزش مجازی و بخش پنجم شامل مروری بر تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور، در زمینه ی ضمن خدمت و آموزش از راه دور می باشد.

2-2 آموزش ضمن خدمت
تحولات فزاینده در زمینه ی دانش تکنولوژی نیازهای آموزشی جدیدی را برای مشاغل مختلف بوجود می آورند که تحصیلات رسمی و دانشگاهی به تنهایی پاسخ گو نبوده و در نتیجه به انواع دیگر آموزش از جمله آموزش های ضمن خدمت نیاز می باشد. آموزش ضمن خدمت در حقیقت دانش جدیدی را در سبد آموزش های قبلی دانش آموختگان قرار داده و آنان را به همراه پیشرفت علوم و فنون پیش می برد و لذا توسعه این آموزش ها در بهبود کیفیت نظام آموزشی اثر مطلوب خود را به جا می گذارد. تولید علم تغییر در فناوری واهداف سازمان ها را به دنبال دارد. مدارس نیز به عنوان سازمان های اجتماعی هرروز بیشتراز دیروز نیازمند همگام شدن با تغییرات علمی هستند، بنابراین معلمان وسایر کارکنان نظام تعلیم وتربیت نیازمند شرکت در دوره های آموزشی ضمن خدمت می باشند.

تعریف آموزش ضمن خدمت
كيميل وايلز (1967) آموزش ضمن خدمت را "كوششی برای ارتقای شايستگی كاركنان آموزشی از طريق دوره‌های آموزش كلاس‌های بازآموزی، نشست‌ها و گروه‌های تحقيق، بازديدها، سخنرانی ‌ها و اصلاح وضع كاركنان" تعريف می ‌كند.
آموزش های ضمن خدمت را جزئی از آموزش های مداوم می ‌توان تصور كرد كه افراد برای ايفای نقش مؤثر در روابط شغلی و بطور كلی روابط اجتماعی به آن نيازمندند. اين نيازمندی بويژه با پيشرفت های فناوری و خودكاری بطورعام و گسترش فناوری ‌های اطلاعاتی بطور خاص روز به روز بيشتر می ‌شود.

آموزش ضمن خدمت عموماً مسئله محور یا مشکل محور است. بدین معنا که با شناسایی مسائل و مشکلات موجود در عملکرد افراد و در راستای انجام وظایف محوله، آموزش های خاصی به افراد ارائه می شود تا نقایص موجود بر طرف گردد و با این همه باید خاطر نشان شود که توسعه کارکنان بدون آموزش ضمن خدمت امکان پذیر نمی باشد.
دوره‌ی ضمن خدمت به ‌هر صورت كه اجرا گردد (بلندمدت، كوتاه‌مدت، غيرحضوری، حضوری، قبل از شروع يا در حين انجام كار) در صورتی كه مبتنی بر نيازها و پيش‌داشته‌های كاركنان باشد به كسب دانش، مهارت و نگرش بالاتر و رشد فكری، حرفه‌ای و شخصيتی كاركنان منجر خواهد شد.

2-2-1 ضرورت آموزش ضمن خدمت
آموزش ضمن خدمت، کارآمدترین ابزار و قویترین فرایند موجود برای انتقال دانش و مهارت به نیروی انسانی و تقویت آنان برای انجام وظایف می باشد. با توجه به تغییر و تحولات روزمره و پیشرفت علوم و فنون فناوری و نیز تعدد مشاغل و حرف و برای جلوگیری از اتلاف منابع، آموزش کارکنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اجرای آن نیاز به برنامه ریزی و مطالعه دقیق براساس نیازهای آموزشی کارکنان دارد(طالبی ، 1385: 14).
برای اینکه نیروهای انسانی شاغل در سازمان ها روزآمد باشند باید به طور مداوم آموزش ببینند.آموزش کارکنان از مهمترین عوامل بهبود نظام وفعالیت های هر سازمان است. در ژاپن آموزشی كه افراد در دانشگاه فرا می ‌گيرند، تنها 15 درصد آن در حين كار مورد استفاده قرار می ‌گيرد و 85 درصد آموزش ضمن كار تأمين می ‌گردد. هيچ مدرك علمی پس از گذشت پنج‌سال ارزش ندارد مگر آنكه تجديد نظر شده ‌باشد يعنی هماهنگ با علم روز شده ‌باشد(شاهانی ، 1377 :24).

2-2-2 اهداف آموزش ضمن خدمت کارکنان
اهداف آموزشی کارکنان را می ‌توان در سه مقو‌‌له‌ی فردی، اجتماعی و سازمانی دسته‌بندی نمود:
o فردی
رشد و توسعه استعدادهای فردی، شناسائی رغبت‌ها، تغييرو بهبود نگرش و افزايش رضايت مندی و سرانجام آمادگی برای خود شكوفائی و خودسازی و بهره‌مندی از حيات فردی.
o سازمانی
• به ‌روز آوردن دانش، تخصص و مهارت‌های شغلی و بهبود روش‌های انجام كار.
• افزايش كمی و كيفی خدمات، توليدات، ايجاد روحيه ی همكاری و همزيستی سازمانی در كاركنان.
• بهبود روحيه افراد و بالابردن رضايت شغلی، تقليل غيبت‌ها و ترك خدمت.
• افزايش آگاهی و انعطاف‌ پذيری در استفاده از روش‌ها و امكانات و وسايل جديد.
• به ‌وجود آوردن امكان تغيير شغل.
• تسهيل شرايط و كاهش هزينه‌ها.
• آشنا ساختن كاركنان با حقوق و امتيازات شغلی و اهداف و خط مشی سازمانی.
• افزايش تعهد و حس مسئوليت‌پذيری و تلاش برای بهبود عملكرد و كارآيی سازمان.
o اجتماعی
دوریس، (1985) اظهار می ‌كند كه در برنامه‌ريزی دوره‌ها و برنامه‌های رشد كاركنان تعيين نيازهای اوليه معلمان ضروری بوده و يك برنامه ی خوب مشخص می ‌كند كه معلمان نياز دارند بدانند چگونه :
• منابع تدريس تخصصی (ويژه) را بدست آورند.
• از ابداعات با تكنولوژی بالا مثل دسترسی به برنامه‌های ويژه استفاده كنند.
• تجهيزات و منابع مالی اضافی بدست آورند.
• جامعه را به‌عنوان يك منبع آموزشی درگير كنند.
• با والدين، استادان هم ‌پايه و هم ‌مرتبه و اعضای جامعه ارتباط مؤثر برقرار كنند.

2-2-3 روش های آموزش ضمن خدمت کارکنان
طیف گسترده ای از مکانیزم های آموزش ضمن خدمت توسط کشورهای مختلف تجربه شده است. استراتژی ها و مکانیزم های مورد استفاده در یک کشور تا حدود زیادی تابع نظام سیاسی ، توانمندی اقتصادی و پیشرفت های فرهنگی آن ملت می باشد. مکانیزم های مختلف آموزش ضمن خدمت کارکنان را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد :

1. آموزش ضمن خدمت حضوری یا چهره به چهره
این مکانیزم قدیمی ترین و در عین حال پایدارترین مکانیزم می باشد و هم اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. آموزش های حضوری عموماً در چارچوب مقررات آموزشی خاصی مستلزم حضور کارکنان در محل آموزش می باشد و داری انواع مختلفی می باشد از جمله :
الف- برنامه آموزشی تمام وقت : در این شیوه پرسنل بطور تمام وقت با استفاده از مأموریت تحصیلی به تحصیل می پردازند.
ب- برنامه های آموزشی بعد از ساعات اداری : در این شیوه کارکنان در ساعات غیر اداری در مراکز آموزش عالی به تحصیل
می پردازند و عمدتا در ساعات بین 5 تا 9 شب این کلاس ها تشکیل می شوند.
ج- دوره های پایان هفته : در این شیوه کارکنان سازمان در روزهای تعطیل اداری در مرکز آموزش ضمن خدمت یا دانشکده خاصی حضور می یابند و آموزش های ویژه را طی می کنند( فتحی واجارگاه، 1376 : 16).

2. دوره های ساندویچی ( تلفیق تئوری و عمل )
دوره های ساندویچی اصطلاحاً به آن دسته از پروژه ها، طرح های آموزشی اطلاق می گردد که بطور مدبرانه برنامه ریزی شده است تا ضمن افزایش دانش و اطلاعات کارکنان، توانایی ها و مهارت های عملی آنها را برای انجام وظایفشان فزونی بخشد. این جریان تلفیق تئوری و عمل عمدتاً بدون آنکه فرد محیط کا ر خویش را ترک کند صورت می پذیرد( همان منبع : 82).

3. آموزش ضمن خدمت سیار
در این استراتژی بجای آنکه افراد در مرکز آموزش حضور یا بند و از آموزش های مربیان استفاده کنند، یک تیم آموزشی مرکب از اساتید و افراد مجرب در محیط کار افراد حضور می یا بند و آموزش های لازم را ارائه می کند. آموزش ضمن خدمت سیار بسته به وضعیت جغرافیایی ،امکانات در دسترس و شرایط بومی دارای انواع و اشکال متفاوتی است و لی حداقل دو نوع آن قابل شناسایی است :
الف- آموزش ضمن خدمت در محل کار
ب- آموزش ضمن خدمت کارکنان مناطق دور افتاده
4. آموزش های چند دریفی با استفاده از اشخاص کلیدی
مکانیزم های آموزش چند ردیفی عبارت است از آن نوع آموزشی که عمدتا در سطح ملی یا محلی طراحی می شود. در این مکانیزم ابتدا از هر منطقه یک یا چند نفر که افراد کلیدی نام دارند و از لحاظ عملی و تجربی دارای صلاحیت لازم باشند و قادر باشند آنچه را که فرا می گیرند به دیگران آموزش دهند انتخاب می شوند. این افراد دوره های آموزشی را در سطح ملی یا استانی طی می کنند و پس از طی دوره، در سطح مناطق محل خدمت خود افراد را تحت آموزش قرار می دهند. سایر افراد نیز این جریان آموزش را به دیگران منتقل می کند ( فتحی واجارگاه، 83:1376).

5. اعطای فرصت های مطالعاتی
در این مکانیزم عمدتاً پرسنلی که از لحاظ علمی و عملی عملکرد بالایی را از خود نشان داده اند شناسایی می شوند. سپس فرصت های مطالعاتی برای ارتقای دانش و مهارت های ویژه به آنان ارائه می شود. این افراد ضمن دریافت تمامی مزایا و حقوق هنگام کار، در سطح ملی یا محلی به دانشگا ه یا مرکز خاصی مراجعه می کنند و دوره های آموزشی کوتاه مدت یا بلند مدت را سپری می کنند.

6. خود آموزی کارکنان ( دوره های مطالعه شخصی )
روند کار در این مکانیزم به این صورت است که مراکز ضمن خدمت منابعی را برای پرسنل معرفی می کنند و پرسنل بطور مستقل به مطالعه موضوعات ذیربط می پردازند. برای اجرای این مکانیزم از رویکردهای مختلف استفاده می شود. یکی از مهمترین ابزارها برای اجرای خود آموزی عبارت است از ترتیب دادن مسابقات علمی برای دسته های مختلف شغلی در سطح سازمان.

در عین حال برای اجرای موفق این مکانیزم ضرورت دارد واحدهای آموزش ضمن خدمت به اقدامات زیر مبادرت ورزند :
الف منابع علمی و مطالعاتی مناسب را شناسایی کند.
ب- منابع ذیربط را برای مطالعه و یادگیری در اختیار کارکنان قرار دهند.
ج- تبلیغات لازم را در سطح سازمان انجام دهند ( همان منبع : 84).

7- آموزش از راه دور
آموزش از راه دور یک روش آموزشی است که در آن آموزش دهنده و آموزش گیرنده به وسیله زمان، مکان از هم جدا شده اند. مواد آموزش آنلاین ،کنفرانس ویدئویی یا صوتی، تلویزیون های محاوره ای، دورنگار و ماهواره منتقل می شوند( باقریان، 1380: 38 ).
شاید بهترین و کامل ترین بحث ها پیرامون آموزش از راه دور را بتوان دراثر کیگان جستجو کرد. او در کتاب خود به توضیح پیرامون ویژگی های آموزش از راه دور پرداخته است و آن را چنین توصیف می کند : در این فرایند چه در زمینه ی تهیه و تولید مواد درسی و چه ازجهت حمایت از دانشجویان از سوی شمار زیادی از مؤسسات آموزشی مورد استقبال قرار گرفته است. آموزش از راه دور ، فرایندی دو طرفه است. در این فرایند از وسایل ارتباطی استفاده می شود که نقش بسیار مهمی را ایفا خواهند کرد (کیگان،1990: 44).

2-2-4 استانداردهای آموزش ضمن خدمت
از ديدگاه مديريت كيفيت و استاندارهای ديگر نظير ایزو كيفيت به معنای رضايت مشتری يا ارباب‌رجوع است. حال سؤال اين است كه در آموزش و پرورش مشتری كيست؟ دانش‌آموزان، اولياء دانش‌آموزان، متوليان واحد كنترل و ارزشيابی آموزش و پرورش و يا سازمان‌هائی كه فارغ‌التحصيلان را بكار می ‌گيرند یعنی جامعه؟
با در نظر گرفتن ديدگاه سيستمی و در سطح كلان، مشتری جامعه است.
• وايت ( 1994) ، در بحث عدم كفايت آموزش‌های قبل از خدمت می ‌گويد:

‹‹معلمان در دوره‌ی قبل از خدمت، نمونه‌های كمتری از استراتژی ‌های مؤثر آموزشی را در می ‌يابند›› بنابراين برای جلب رضايت مشتری (جامعه) و كيفيت بخشی به برون‌داد آموزش (فرد آموزش ديده) بايستی به عامل مهم و يكی از اركان اصلی فرآيند آموزش يعنی معلم از طريق كاراترين شيوه كه همان آموزش ضمن خدمت است توجه ويژه داشت، استانداردهای جهانی كيفيت نيز چنين خواسته‌ای دارند.
• ‹‹ايشی ‌كاوا›› يكی از صاحب‌نظران شاخص مديريت كيفيت، نقش كاركنان آموزش ‌ديده را برجسته دانسته و می ‌گويد: وجود كاركنان باسواد و آموزش ‌ديده باعث شده كه آموزش كنترل كيفيت و شيوه‌های آماری مرتبط با آن در ژاپن كار ساده‌ای باشد. در مباحث مربوط به مديريت كيفيت برای آموزش داخلی (ضمن خدمت) در اهميت ويژه قائل شده و فرآيند اين آموزش‌ها در چهار مرحله و به ‌شكل زير الزام می ‌نمايد:
• اول ، تعيين نيازها شامل برنامه‌ريزی شغل، نظام آموزشی، سوابق آموزشی و برنامه‌ريزی و پرورش كاركنان.
• دوم ، برنامه‌ريزی آموزش سالانه شامل آموزش در سطح سازمان، در سطح بخش و آموزش ضمن كار.
• سوم ، ارزيابی شامل : آزمون، پرسشنامه، گزارش فعاليت‌های بهبود و همايش برای ارائه‌ی فعاليت‌های بهبود.
• چهارم ، مستند‌سازی طرح‌های سوابق آموزشی كاركنان(يوسفی، 1381: 86).
استاندارد مديريت كيفيت ایزو 9000 نيز بر اهميت صلاحيت و آموزش كاركنان تأكيد داشته و بند (1- 2- 6) ازایزو 2000/9000 چنين خواسته‌ای دارد: ‹‹كاركنانی كه عملكرد آنها بر كيفيت (خروجی) تأثير می ‌گذارد بايد دارای صلاحيت‌های لازم بر مبنای تحصيلات، آموزش (مستمر)، مهارت‌ها و تجارب مناسب باشند››.
همچنين در بند (2- 2- 6) - سازمان بايد:
• الف) صلاحيت‌های لازم را برای كاركنانی كه كارهای تأثيرگذار بر كيفيت محصول دارند تعيين نمايد.
• ب) برای برآورده ساختن اين نيازها، آموزش‌ها يا ساير اقدامات لازم را انجام دهد.
• ج) اثربخشی اقدامات انجام شده را مورد ارزيابی قرار دهد.
• د) اطمينان حاصل كند كه كاركنان از مفهوم اهميت فعاليت خود آگاهند و می ‌دانند چگونه در اهداف كيفيتی سهيم هستند.
• ه) سوابق مربوط به تحصيلات، آموزش‌ها، مهارت‌ها و تجارب آنها را نگهداری نمايد (همان منبع: 89).

2-2-5 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب زمان
الف) آموزش های کوتاه مدت تخصصی
این نوع آموزش ها از لحاظ زمانی محدود بوده و از چند هفته تا چند ماه متغییر است. فلسفه ی اصلی آموزش های ضمن خدمت نیز در حقیقت مبتنی بر طراحی این گونه آموزش ها می باشد.
آموزش های کوتاه مدت تخصصی در قالب عناوین آموزشی گوناگون و تحت عنوان یک دوره ی آموزشی ارائه می گردد. اما به دلایل مختلف از جمله فقدان انگیزه ها و الزامات کافی برای شرکت در این دوره ها و نیز سلیقه ای بودن این نوع آموزش ها و عدم ارتباط آنها با مسائل واقعی کارکنان و وظایف شغلی آنان، این آموزش ها در حال حاضر از جایگاه واقعی خویش برخوردار نیست( فتحی واجارگاه ،1376 : 16).
ب) آموزش های بلند مدت

آموزش های بلند مدت به آن دسته از آموزش ها اطلاق می گردد که اولاً از لحاظ زمانی وسیع بوده و ثانیاً منجر به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر می گردد. این نوع آموزش ها غالبا به سه صورت یا نظام ارائه می گردد:
• آموزش های بلند مدتی که توسط دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی رسمی خارج از سازمان برگزار می گردد و پرسنل سازمان در این دوره ها شرکت می کنند. این شیوه رایج ترین شکل آموزش ها ی بلند مدت سازمانی خصوصا در نظام آموزش و پرورش کشورهای آسیایی و اقیانوسیه می باشد.

• در پاره ای از موارد که سازمان دارای امکانات و تجهیزات لازم برای برگزاری دوره های بلند مدت است، مستقلاً نسبت به تشکیل دوره های بلند مدت اقدام می کند و به کارکنان مدارک تحصیلی ویژه اعطا می گردد که عمدتاً در داخل سازمان ذیربط داری اعتبار می باشد به این گونه مدارک تحصیلی، مدارک داخلی می گویند.

• شکل دیگر آموزش های بلند مدت که در برخی از کشورهای آسیایی متداول است عبارت است از دوره هایی که با همکاری مراکز آموزش سازمان ذی ربط و دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی معتبر و رسمی صورت می پذیرد. در این نوع از آموزش های نظارت بر عملکرد مراکز آموزش سازمان ها و ... می باشند . ( همان منبع : 16)
ج) آموزش های ترکیبی یا بینابینی

از لحاظ زمانی به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت آموزش های ترکیبی گفته می شود که اگر چه به صورت دوره های تخصصی و در فواصل زمانی محدود ارائه می گردد. اما از لحاظ هدف دارای ساختار معینی بوده و نهایتاً منجر به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر می گردد. (همان منبع: 16)
2-2-6 انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب ماهیت

آموزش های ضمن خدمت را بر اساس ماهیت و محتوای آموزش ها می توان به انواع توجیهی، بازآموزی، جبرانی و دانش افزایی تقسیم نمود.
الف) آموزش های توجیهی
به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می گردد که برای هماهنگی و آگاه سازی کارکنان جدید الاستخدام ارائه می گردد تا انطباق لازم میان رویه های فردی کارکنان ، انتظارات سازمانی ایجاد می گردد.
ب) بازآموزی

منظور از بازآموزی عبارت است از آن آموزش ها یی که به منظور یادآوری و تکرار محتوای آموزشی که قبلا فراگرفته شده است ارائه می گردد.
ج) آموزش های جبرانی

این نوع آموزش ها ی ضمن خدمت معمولاً در صدد جبران و تکمیل آموزش های پر سنل یک سازمان می باشد. آموزش های جبرانی یا تکمیلی از آنجا ضرورت یافته است که در برخی از کشور های جهان سوم پرسنل سازمان با دانش و مهارت اندک و یا سطح تحصیلات پایین تر از استاندارد مورد نظر استخدام شده اند. لذا سازمان ها برای بهبود وضعیت تحصیلی و آموزش پرسنل خود اقدام می نمایند تا شرایط آموزش آنان با حداقل شرایط مورد نیاز برای احراز مشاغل خاص انطباق داشته باشد.
(همان منبع: 17)

د) دانش افزایی
دانش افزایی یا آموزش های ارتقا به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می گردد که دو هدف اساسی را بطور هم زمان دنبال می کند:
1- ارائه پیشرفت ها و اطلاعات علمی جدید به کارکنان در ارتباط با حرفه مورد تصدی
2- کمک به کارکنان در جهت کسب صلاحیت ها و مدارک تحصیلی بالاتر این دوره ها از طریق آموزش از راه دور، آموزش حضوری، دوره های نیمه وقت ،... طراحی به مرحله اجرایی گذاشته می شود. در پاره ای از سازمان ها، این آموزش ها تحت عنوان نوآوری ها و کار گاه های آموزش پیشرفته اجرا می گردد. (همان منبع: 18).

2-2-7 انواع آموزش ها ی ضمن خدمت بر حسب هدف و منظور
الف) آموزش ویژه یا تخصصی : در این نوع آموزش ها عمدتاً مطالب و موضوعاتی مورد بحث واقع می شود که در دوره های آموزش قبل از خدمت به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است و از آنجا که وضع فعلی و نیازهای سازمان ایجاب می کند که فرد از مهارت ها و توانایی های ویژه ای برخوردار باشد. این آموزش ها ارائه می گردد.
ب) آموزش های عمومی : این نوع آموزش ها برای ایجاد وحدت بینش، نگرش و طرز تفکر در بین پرسنل سازمان و نیز ایجاد یا توسعه برخی مهارت های عمومی به کارکنان ارائه می شود. برای مثال آموزش معارف اسلامی یا زبان انگلیسی برای پرسنل سازمان در زمره آموزش های عمومی قرار می گیرد. (همان منبع : 18).

2-2-8 برنامه های مجازی در آموزش ضمن خدمت
آموزش مجازی یک هم افزایی جدید در میان افراد و ابزارهای فناوری اطلاعاتی آنان فراهم کرده است. همچنین مرزهای زمان ، مکان و مرزهای سازمانی را در نوردیده است. به کارگیری فناوری اطلاعات در سیستم های آموزش ضمن خدمت از مهمترین چالش ها، درعرصه آموزش منابع انسانی و یادگیری مادام العمر و سازمان های آموزشی در عصر آتی خواهد بود ( یونسکو،2002 : 4).
بی تردید شناسایی ابعاد و طراحی آموزش مجازی برای بکارگیری آن در نظام آموزش ضمن خدمت ، علاوه بر پاسخ گویی به نیازهای روزافزون آموزشی، منجر به کاهش هزینه ها، افزایش اثربخشی و کیفیت آموزش و یادگیری میگردد( مارتینز، 1997).
روی هم رفته، آموزش مجازی اطلاعات زیادی را با تنوع منابع فراهم می کند و دسترسی افراد یک سازمان را به دانش به صورت مستمر افزایش میدهد. کیفیت خدمات را بهبود می بخشد و به سرعت با برنامه ها و اطلاعات جدید تطبیق می دهد.

توسعه و استفاده از فناوریهای ارتباطی در سیستم های آموزشی، سازه ای برای تغییر در آموزش هستند که سبب تسهیل ارائه و دریافت برنامه های آموزشی در فواصل مکانی شده اند ( مورفی و تری ، 1998، به نقل از زمانی و مقدسی :31).
فناوری های جدید نوع نیازهای مردم و سازمان ها را تغییر می دهند. پیشرفت در فناوریهایی همچون رایانه ها و روبوت ها راه هایی جدید را برای ایجاد و افزایش روش های نوین تدریس پیش روی آموزشگران گشوده است. این تغییرات فناوری بر آموزش به ویژه آموزش ضمن خدمت اثرات چشمگیری داشته است ( زمانی ، مقدسی 77-1376: 148).
آموزش بزرگسالان به دلیل ویژگی های خاص خود قابلیت و ظرفیت بیشتری برای جذب پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. با بهره گیری از امکانات نو که در نتیجه پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات پدید آمده است. بر بسیاری از مشکلات مربوط به آموزش ضمن خدمت می توان فائق آمد (عرب مازاریزدی و آزاد منش،1382 : 1).
در آینده آموزشگران و فراگیران در موقعیت های یادگیری از طریق ماهواره ها با یکدیگر و دیگر آموزشگاه ها، ایالت ها و کشورها رابطه برقرار خواهند کرد. همچنین فناوری رایانه ای اساس موقعیت یادگیری خواهد شد، گرچه جایگزین معلم نخواهد شد ( زمانی و مقدسی،1377 : 149).

با گسترش ارتباطات الکترونیکی، آموزش از راه دور موقعیتی جدید یافته و به رهیافتی آموزشی برای آموزش شاغلان و کسانی که نمی توانند برای یادگیری در مدارس و دانشگاهها حاضر شوند تبدیل شده است.

آموزش مجازی از قدرت شبکه های رایانه ای، اینترنت، شبکه های ماهواره ای و علوم جدید دیجیتالی بهره می برد. آموزش مجازی در اصل، هنر بهره گیری از فناوری شبکه ها به منظور طراحی، انتخاب، تحول و اداره فرآیند آموزش است. آموزش مجازی تحصیل و بهره گیری از دانش توزیع یافته و در اصل تسهیل یافته از طریق وسایل الکترونیکی مانند اینترنت، ماهواره، نوارهای سمعی- بصری ، تلویزیون و ... است ( ذاکری، 1381: 22).

آموزش ضمن خدمت مجازی برای کارکنان، از آن جهت دارای اهمیت است که غالبا در سازمان های متفاوت کارکنان برای شرکت در آموزشگاه های گوناگون ناگزیرند محل خدمت خود را ترک کنند و این امر مشکلات جدی برای انجام دادن امور و وظایف سازمانی به وجود می آورد . ( کورش فتحی و اجارگاه، 1384 :65 ).

2-2-9 اهداف كلی آموزش ضمن خدمت معلمان
• تغييرات كيفی و همه‌ جانبه ی نيروی انسانی شاغل
• تقويت روحيه تعامل و همكاری بين معلمين در جهت اهداف آموزش و پرورش
• تقويت يا ايجاد رفتارهای مطلوب در معلمان
• تربيت نيرو برای مقاطعی كه معلم فاقد تخصص كامل باشد (تغيير مقطع يا موضوع تدريس)
• افزايش مهارت‌ها در زمينۀ اعمال روش‌های جديد تدريس
• آشنايی معلمان در زمينۀ استفاده از فناوری‌های روز دنيا و تجهيزات مدرن
• آموزش و توان‌بخشی در زمينۀ تهيه مواد آموزشی (نرم‌افزار، كتب، ابزارهای آموزشی)
• آموزش برای تدريس و تربيت فراگيران خاص (استعداد‌های درخشان، عقب‌افتاده‌ی ذهنی و ...)
• آموزش در زمان تغيير اساسی برنامه‌ی درسی (تغيير كتب درسی و ...)

2-2-10 مشکلات آموزش معلمان
در بستر سريع تحولات علمی، فرهنگی، اقتصادی، آموزش‌های كلاسيك دانشگاهی و مراكز تربيت معلم قبل از شروع به كار پاسخ گوی نيازهای آموزشی معلمان در موقعيت‌های مختلف زمانی و مكانی نمی ‌باشد،
به اعتقاد صاحب‌نظران مسائل آموزشی، آموزش‌های ضمن خدمت از رايج‌ترين و سودمند‌ترين روش‌های نظارت و راهنمائی آموزشی است كه (به‌ طور معمول) معلمان نسبت به آن نظر مثبتی دارند. بيشتر معلمانی كه خواستار تغيير از مرحله‌ای به مرحله ی بالاتر از رشد حرفه‌ای هستند، آموزش ضمن خدمت را بهترين روش برای رسيدن به اين رشد و كمال تلقی می ‌كنند.

تعدادی از معلمان فاقد صلاحیت هستند که باید تحت آموزش تخصصی ضمن خدمت قرار گیرند. رویکردهای سنتی آموزش معلمان نتوانسته است همه نیازها را برآورده کند و این امر، سبب روی آوردن به آموزش آزاد و از راه دور گردیده است.

در بسیاری از کشورها تمایل ملی در این جهت است که هم کیفیت تدریس افزایش یابد، به طوری که متناسب با نیازهای کنونی باشد، و هم روش معلمان تغییر یابد، به طوری که متناسب با تغییر جوامع میزبان باشد. اهداف جدید منجر به تولید تقاضای جدید می شود. به عنوان مثال، برابری جنسی تا سال 2005، آموزش پایه و همگانی تا سال 2015، آموزش جامع و فراگیر ،آموزش برای ایجاد دموکراسی، صلح و وحدت اجتماعی، تدریس در پایه های مختلف، افزایش مسئولیت پذیری برای تحقق اهداف یادگیری، پیشرفت یاد گیرندگانی که خودکفا هستند و در زمینه ی حل مسئله و تفکر انتقادی دارای مهارت هستند و مجهز به مهارت های زندگی می باشند ،آماده سازی یادگیرندگان مستعد که می توانند از فناوری اطلاعات استفاده کنند ،گسترش نقش معلمان برای لحاظ نمودن کار گروهی در جوامعی که در آنها تعداد خانواده های عیالوار و بی سرپرست خیلی زیاد است. در کشورهای در حال گذار انتظار

می رود که معلمان رویکرد خود را متناسب با تعییر آموزش عوض کنند. تغییراتی که در نقش و توقعات ایجاد می شود می تواند هم بر آموزش اولیه معلمان تأثیر بگذارد و هم بر برنامه های پیشرفت حرفه ای مستمر.

همه این ها می تواند چالش های جدیدی برای آموزش معلمان و پیشرفت حرفه ای مستمر ایجاد کند. به عنوان مثال، ضرورت یافتن روش های مختلف استفاده از منابع موجود، ضرورت گسترش دسترسی به فرصت های یادگیری با یک هزینه مطلوب، ضرورت ارائه روش های مختلف آموزش اولیه معلمان، ضرورت جذب گروه های جدید به عنوان معلم، ضرورت استفاده صحیح از فناوری برای تقویت شیوه های تدریس، ضرورت حمایت از یادگیری فعال معلمان ، ضرورت تصویر سازی مجدد سازمان های سنتی که به آموزش اولیه معلمان و پیشرفت حرفه ا ی مستمر می پردازند.

2-2-11 آموزش معلمان شامل چه چیزهایی می شود؟
آموزش معلمان با کارهای مختلفی سرو کار دارد . به عنوان مثال توانمند ساختن معلمان برای توسعه توان دانش آموزان ،اجرای مدل های نقشی ،فعالیت در زمینه ی تغییر آموزش و در نتیجه تغییر جامعه، افزایش خلاقیت و اعتماد به نفس. در عین حال ،بسیاری از مدرسین امیدوارند که معلمان در حال تحصیل بتوانند نگرش های صحیح مربوط - و در صورت لزوم نگرش های متغیر - به شغل خود را توسعه دهند. آموزش معلمان برای مواجهه با این امیدها باید مشتمل بر چهار عنصر زیر باشد :
1- بهبود پیش زمینه های آموزشی معلمان کارآموز
2- افزایش اطلاعات معلمان در زمینه ی دانش آموزان خود
3- درک دانش آموزان و ماهیت یادگیری
4- توسعه ی توانایی ها و مهارت های علمی
تعادل این چهار عنصر تابع متغیر های زیر است :

آموزش قبلی معلمان در حال تحصیل ،پایه تدریس آنها و سطحی که در طی دوران خدمت بدان دست یافته اند. اولین تعادل باید بین آموزش اولیه و پیشرفت حرفه ای آنها ایجاد شود. دومین تعادل باید بین فعالیت های قبل از خدمت و فعالیت های ضمن خدمت ایجاد شود . این دو مجموعه با یکدیگر همپوشی ندارد. بسیاری از معلمان کار خود را بدون داشتن شرایط تدریس آغاز می کند ،به طوری که آموزش اولیه را در حین خدمت یاد می گیرند. از این رو، برنامه های ضمن خدمت باید به نیازهای مختلفی بپردازد، از جمله آموزش اولیه معلمان فاقد صلاحیت، ارتقای معلمان دارای صلاحیت، آماده سازی معلمان برای نقش های جدید و آموزش متناسب با محتوای برنامه آموزشی مدارس که می تواند در اصلاح برنامه آموزشی مؤثر باشد.

برنامه های آموزش اولیه معلمان و پیشرفت حرفه ای مستمر باید متناسب با نیازها و شرایط مخاطبان باشد. یک برنامه نمی تواند در همه جا مؤثر واقع شود. در هنگام طراحی برنامه برای معلمان باید موارد زیر را درنظر گرفت:
• سابقه آموزش معلمان : این مورد در کشورهای مختلف و در سطوح مختلف آموزش با یکدیگر تفاوت دارد.
• تجارب معلمان : محتوای برنامه برای معلمان فاقد صلاحیتی که به تازگی مدرسه را ترک کرده اند با محتوای برنامه معلمانی که دارای آموزش رسمی محدود هستند اما سابقه ای طولانی دارند متفاوت است.

• معلمان در نقاط مختلف و پراکنده زندگی می کنند به طوری که ادامۀ دوره های ضمن خدمت آنها با مشکلات حمایتی همراه است، از این رو اگر بخواهند به مرکز آموزش ضمن خدمت بروند باید هزینه ای را متحمل شوند و مدرسه خود را ترک کنند از طرف دیگر اعضای خانواده و تعهدات دیگر نیز مانع حضور آنها در این دوره ها خواهد شد. اما اگر معلمان بتوانند بدون ترک مدرسه و طی مسافت های طولانی در دوره های ضمن خدمت شرکت کنند خیلی مفید خواهد بود.
2-3 آموزش از راه دور

آموزش راه دور یکی از ضروریات آینده است. اگر کشورهای در حال توسعه به تغییرات فناوری توجه داشته باشند، آموزش راه دور به عنوان راهی مطمئن در جهت همگانی کردن دانش به شمارمی آید. به هر حال، استفاده از رسانه ها برای دست یابی مؤثر به اهداف مورد نظراین روش آموزش با اهمیت است. درهر حال سرمایه گذاری در انواع فناروی های مناسب موفقیت آتی فراگیران دور افتاده را تضمین می کند.
امروزه جریان سریع تغییرات فناوری در تجارت، صنعت و حکومت ها، دشواری های روزافزونی را در نگه داری و ایجاد رقابت بین نیروی کار پدید آورده است.
«کلاس های سنتی به قدر کافی مجهز نیستند که قادر به اعمال این تغییرات در جامعه باشند. همین امر موجب کاهش مهارت در نیروی کار و در نتیجه سبب انشعاب بخش های اقتصادی،سیاسی و ساختار جامعه شده است. »
شواهد حاکی از آن است که در طول سه تا پنج سال آینده به دلیل سرعت تغییرات، به دوره ای وارد خواهیم شد که آموزش ارائه شده برای نیروی کار، بلافاصله پس از دریافت ،منسوخ خواهد شد. از محدودیت های دیگر برای آموزش نیروی کار ،زمان و مسافت است، بنابراین استفاده ی روزافزون از آموزش از راه دور در تعلیم و تربیت راه حلی برای این مشکل در دنیا به حساب می آید. مدارس، دانشگاه ها، شرکت ها و سازمان ها، آموزش راه دور را به عنون هدفی برای آموزش و توسعۀ برنامه های آینده شان مورد استفاده قرار می هند.

2-3-1 واژه های مرتبط با آموزش از راه دور
از آنجا که آموزش از راه دور با صنعت و فناوری و تحولات آن، رابطه تنگاتنگی دارد. لذا از زمان پیدایش تا عصر حاضر دوره ی تکمیلی ویژه ای را پیموده که در هر دوره اصطلاحی خاص بر آن اطلاق می شد. این واژه ها به شرح ذیل می باشند:

• آموزش باز
در طی سالیان متمادی واژه های باز و از راه دور به طور مترادف به کار رفته اند، باید این نوع نظام را از گونه سنتی که در آن امر یادگیری منوط به تشکیل کلاس است و ظاهراً سیستم بسته یا محدودی تلقی می شود، متمایز سازند. در این زمینه باز بودن به مفهوم رهایی از تماس چهره به چهره میان یاددهنده و یادگیرنده و همچنین رهایی از محدوده حصارهای ساختاری است. باز بودن همچنین نشان دهنده رویکردی در امر آموزش است که به جای تأکید بر محتوا ،روش، کتاب و معلم بیشتر بر علایق و نیازهای دانش آموزان ( آموزش یادگیر – محور ) متمرکز است. و بالاخره، " باز بودن" ممکن است اندیشه ی دستیابی عموم به پیام های منتشره از سوی مؤسسات که به صورت مواد، رادیو و یا تلویزیون تولید می شود را القا می نماید و به لحاظ ماهیت این شیوه ها خارج از حدود کلاس درس و برای تعداد زیادی از شنوندگان قابل اجرا می باشد. با توجه به این نظرات، آموزش از راه دور می تواند محصول فرعی آموزش باز تلقی شود.
همچنین در عبارت آموزش باز، واژه آموزش به مفهوم خود آموزی و خودسازی است و کلمه باز در مقایسه با واژه بسته نوید بخش کاهش و یا حذ ف محدودیت ها، انحصارات و عدم وجود هر چه که حصاری میان رشته های تحصیلی می باشد است. شاید متداول ترین مفهوم واژه باز را بدین صورت بتوان بیان نمود: "خلق فرصت ها برای آموزش افرادی که به خاطر عدم دسترسی به مراکز آموزشی، نداشتن فرصت کافی، فقر، دوری راه، محدودیت های خانوادگی، شغلی و اقلیمی از ادامه تحصیل بازمانده اند." منظور از ویژگی "بازبودن" این شیوه ی آموزشی این است که امر تعلیم و یادگیری انعطاف پذیر است. آموزش باز یک شیوه ی آموزش چند رسانه ای است که از مواد چاپی، دیداری و شنیداری و کلیت های آموزشی و بالاخره برنامه های کامپیوتری استفاده می کند ( بدری فر، منصور،1371 :36).

• آموزش مکاتبه ای
نوعی آموزش از راه دور است که ارتباط از طریق مکاتبات پستی بین فراگیرنده و مسئول دوره یا مؤسسه ی آموزشی برقرار می شود. این شیوه در اواسط قرن 19 میلادی در انگلیس رسمی و سپس در آلمان و آمریکای شمالی استفاده شده است. آموختن با فاصله و بدون تماس مستقیم یاددهنده و یادگیرنده است که وسیله ی آموزش مواد چاپی و نوشتاری است که از طریق پست ارسال می شود و از طریق پست دریافت می گردد. آموزش مکاتبه ای در مسیر تکوینی آموزش از راه دور، نقطه ی آغازین محسوب می گردد که تدریس در آن از طریق مواد درسی خود آموز انجام گرفته و ارتباط توسط نوشته ها صورت می گیرد، یعنی مکاتبه بین معلم و یادگیرند، بنابراین دو ویژگی اصلی در آموزش مکاتبه ای وجود دارد، تدریس و عدم ارتباط نزدیک، که برای هر یک از این دو یک سازمان حمایت کنند مسئول است.
بنابر تعریف یونسکو( 1987) آموزش مکاتبه ای عبارت است از شکلی از آموزش از راه دور که در آن با تآکید مواد پستی و نوشتاری که از سوی نظام آموزش دهنده توزیع می شود، تکالیف محوله از سوی یادگیرنده دریافت و با نگارش توضیحات و تفسیرها به ارزیابی از فراگیر پرداخته می شود.

• آموزش غیر حضوری
این واژه بیشتر در استرالیا مطرح و مورد استفاده قرار گرفته است و آموزش بدون تماس معلم و متعلم است. این شیوه بیشتر در مؤسسات و دانشگاه هایی کاربرد دارد که در آن نظام باز و سنتی در کنار هم فعالیت می کنند. در بسیاری از موارد دو واژه آموزش غیر حضوری و از راه دور مترادف یکدیگر استفاده شده اند.

• آموزش الکترونیکی
آموزش الکترونیکی به معنای به کارگیری فناوری اطلاعات برای مقاصد آموزشی است. به زبان ساده هر گاه از ابزارهای کامپیوتری و الکترونیکی ( همچون CD های چند رسانه ای ،DVD ، نرم افزارهای کامپیوتری ، شبکه و اینترنت و مشابه آنها) برای آموزش موضوعی به کار گرفته شود، از شیوه ی آموزش الکترونیکی استفاده شده است ( نشریه عصر الکترونیک، 1381 : 29).
نولان( 2000) ، معتقد است آموزش الکترونیکی، آموزشی است متناسب با سرعت شخص فراگیر، از راه دور و با اختیار که به صورت یکجا یا بخش بخش از طریق شبکه مجهز به فناوری اطلاعات برای فراگیر ارسال و پشتیبانی می شود. به عبارت دیگر یادگیری الکترونیکی استفاده از فناوری ارتباطی برای ارائه اطلاعات وتسهیل توسعه و پرورش مهارت ها و دانش ها می باشد.

• آموزش الکترونیک:
آموزش از طريق کامپيوتر موضوع جديدی نيست. عمر اين آموزش به 30 سال قبل می رسد. دو تحول عمده در اين حوزه رخ داده است. اولی هم زمان با معرفی کامپيوتر های چند رسانه ای و دومی در زمانی بود که امکان استفاده از اينترنت برای آموزش مطرح شد. هر نوع ياد گيری، آموزش يا پرورش که با استفاده از فناوريهای کامپيوتری شناخته شده به خصوص فناوری های مبتنی بر اينترنت ارائه مي شود، آموزش الکترونيکی است.( فالون، 1383: 21)

• آموزش مجازی
کلمۀ مجازی کلمه ای است که در اینترنت کاربرد فراوانی یافته است. امکانات مجازی اینترنت، به قدری گسترده شده است که کم کم مرز میان واقعیت و مجاز در حال از بین رفتن است. در آموزش مجازی فراگیر به جای مراجعه به آموزشگاه، مدرسه یا دانشگاه از طریق اینترنی، تمامی فعالیت های آموزش را انجام می دهد.

2-3-2 تاریخچه ی آموزش از راه دور
نظام آموزش ازراه دور درسال1850 ميلادی به صورت مكاتبه ای در موسسه مكاتبه ای شوروی سابق ومتعاقب آن درسوئد ،آلمان و در نهايت در موسسات آموزشی كشورهای ديگر ارائه گرديد و با تاسيس دانشگاه باز انگلستان درسال 1969 ميلادی واستفاده ازتكنولوژی های جديد، آموزش در مقياس وسيع آغاز گرديد و با ورود به عصر اطلاعات و ارتباطات ، چهره آموزش به كلی متحول شده است به طوری كه انتظار می رود نظام آموزش ازراه دور در قرن آینده نقش عمده ای درارتقای آموزش وپرورش ايفا نمايد.
آموزش از راه دور در ایران
برای اولين باردرايران درسال 1350 دانشكده ای دردانشگاه ابوريحان بيرونی برای ارائه آموزش از راه دور به طريق مكاتبه ای برای تربیت معلمان روستایی شكل گرفت كه مقدمات آن ازسال 1348 به بعد فراهم آمده بود. اين دانشكده با نام دانشكده مــــكاتبــه ای فعــــاليت خود را در چهار رشته تحصيلی شيمی - طبيعی، فيزيك – رياضی، زبان وادبيات فارسی، آموزش وپرورش ابتدايی، برای معلمان آغاز كرد و به زودی درسه رشته تحصيلی دیگرشامل اقتصاد و تعاون روستايی، مديريت خدمات بانكی ومديريت خدمات فنی (درمقطع كاردانی) برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز روستاها، به فعاليت خود ادامه داد. دانشگاه ابوريحان بيرونی درسال 1359 و در جریان انقلاب فرهنگی در دانشگاه علامه طباطبایی ادغام شد. اين دانشگاه درخلال سال های 59-1350 درمجموع 1779 نفردرمقطع كاردانی و1205 نفردرمقطع كارشناسی فارغ التحصيل داشته است.
يك سال پس از تاسيس نظام آموزش مكاتبه ای در دانشگاه ابوريحان بيرونی يعنی درسال 1351 دست اندركاران امور آموزش عالی كشور در انديشه ی تأسيس دانشگاهی بودند كه قادر به ارائه آموزش از راه دور باشد. پس از انجام مطالعات مقـــدماتی، دانشگاه آزاد ايران درسال 1352 تاسيس شد و با توجه به نیاز به برنامه ریزی و آماده سازی منابع درسی ویژه این نظام، نیاز به تولید فیلم های آموزشی و مشكلاتی كه از لحاظ امكانات و ظرفيت های علمی وآموزشی دركشور وجود داشت، فعاليت آموزشی اين دانشگاه عملاً به تأخیر افتاد تا اینکه فعالیت خود را با پذيرش اولين گروه دانشجويان در بهار 1356 آغاز كرد.
تعداد اعضای هيات علمی دانشگاه جمعاً 128 نفر و تعداد كل كاركنان به 397 نفر بالغ گرديد ولی دانشگاه آزاد ايران بدون داشتن فارغ التحصيل درسال 1359 به كارخود خاتمه داد.
از سال 1359 تا 1366 آموزش از راه دور درايران وجود نداشت، اما در خلال اين سال ها، عده ای از استادان و متخصصان این نظام آموزشی همراه با برخی از مقامات آموزش عالی كشور انديشه ی تأسيس مؤسسه آموزش عالی ديگری را درسر می پروراندند. پس از انجام مطالعات و بررسی های اوليه دانشگاه پيام نور در سال 1366 تأسيس شد و كليه ی امكانات و تجهيزات واعضاء هيات علمی وكارمندان دانشگاه ابوريحان بيرونی سابق ودانشگاه آزاد ايران دراختيار اين دانشگاه قرار گرفت.
با نگاهی به تاريخ آموزش و پرورش ايران روشن می شود كه نظام آموزش ازراه دور دركنار نظام آموزش وپرورش رسمی ازسال 1351 مدنظر بوده است به طوری كه شورای عالی آموزش وپرورش درسال 1351 اساسنامه مؤسسه آموزشی مكاتبه ای درآموزش وپرورش را تصويب نموده است و بعد از پيروزی انقلاب شكوهمند اسلامی هم شورای عالی آموزش وپرورش درسال 1372 موسسه آموزش متوسطه نيمه حضوری وغير حضوری رابه تصويب می رساند و همچين شورای عالی انقلاب فرهنگی طی مصوبه ای در 6/9/1375 اساسنامه مؤسسه آموزش ازراه دور را تصويب می نمايد، كه اولين جلسه شورای موسسه به تاريخ 8/7/1382 تشكيل می شود.
هدف از راه اندازی موسسه آموزش ازراه دوردر وزارت آموزش و پرورش توسعه ظرفيت های آموزشی وافزايش پوشش تحصيلی دردوره ی راهنمايی و متوسطه و پيش دانشگاهی به ويژه بازماندگان ازتحصيل می باشد.

2-3-3 علل استفاده از آموزش از راه دور
تغییراتی که مستمرا در جامعه رخ می دهد، تمامی ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است، آموزش نیز مصون از این تغییرات نیست. پیشرفت در فناوری های ارتباطی و افزایش افراد متقاضی آموزش، آموزش را وادار به تغییر نموده است. آموزش از راه دور به عنوان راه حلی برای این چالش ها در قرن نوزدهم به وجود آمده و مسیری تکاملی را طی کرده است. فناوری آموزش از راه دور فراهم آورنده فرصت هایی برای ارائه آموزش برای افرادی است که از طریق آموزش های سنتی قادر به تحصیل نبوده اند. آموزش از راه دور به دلیل انعطاف پذیری و فراگیر محور بودن این اجازه را به فراگیران می دهد که حق انتخاب چگونگی و محتوای یادگیری خود را دارا باشند. و در نتیجه خود انگیزی و خودآموزی از خصوصیات مهم آموزش از راه دور می باشد. به خصوص در زمینه ی آموزش ضمن خدمت کارکنان در سازمان های مختلف می توان از کمترین فرصت های فراغت از کار ایشان جهت امر آموزش استفاده بهینه نمود. (الحسینی ،1386 : 24)
آموزش از راه دور نوعی روش ارتباطی با استفاده از رسانه به منظور یادگیری سیستماتیک است، که در آن فراگیر و آموزشگر در مسافتی دور از یکدیگر قرار دارند. خصوصیت عمده آموزش از راه دور گفتگویی آموزشی است که نشانگر ارتباط دوطرفه و پیوسته بین فراگیر و آموزشگر است. نظام آموزش از راه دور همانند دیگر نظام های آموزشی دارای اجزایی است . اجزای اصلی این نظام با توجه به ویژگی های خاص خود شامل موارد زیر است :

1. کارکنان آموزشی که آموزشگر رکن اصلی آن است.
2. موسسه آموزشی که می تواند به صورت مستقل یا مرکب باشد.

3. رسانه و مواد آموزشی که به صورت ساده و ترکیبی وجود دارد. این رسانه ها در انواع انسانی، چاپی و الکترونیک می باشد.
نظام آموزش از راه دور، در وهله ی اول ،راهی برای انعطا ف بخشی به روش های نظام آموزشی و تغییری آگاهانه در فرایند یاددهی و یادگیری می باشد. و در وهله ی دوم تلاش می کند با نظم تصنعی ایجاد شده بر مبنای جدایی حوزه تحصیلات را با کار و زندگی پایان دهد و یادگیری مستقل و مادام العمر را سامان بخشد. البته شاید در پایان کار بتواند در موضوعات و محتوای آموزشی نیز تحولاتی را ایجاد و منشإ رقابت بر سر آموزش های زندگی باشد. از این رو پی بردن به مبانی آموزش از راه دور برای کاوش بهتر آن و بهبود داوری ها نسبت به آن و نیز استفاده سودمندتراز روش ها و قابلیت های آن، میتواند مؤثرتر و سودمند باشد (همان منبع : 29).

2-3-4 مبانی آموزش از راه دور
وجود چهار عامل "جهان در تغییر"، "واقعیت های ناخوشایند موجود در نظام رایج تحصیلی در مدارس"، "نیاز روزافزون به آموزش مستقل" و "همراهی و اقتضای عوامل پیرامونی آموزش مانند شرایط خانوادگی، شغلی و سرانجام پیشرفت علوم و فنون" و .. سبب شده است تا نوع و شیوه ی نیاز به آموزش دگرگون شود و سه اثر و پیامد مشخص در برداشته است:
1. بهبود شرایط مدرسه با ایجاد انعطاف، آزادی عمل بیشتر دانش آموز و ارتقا سطح کیفی فرایند یاددهی و یادگیری
2. رواج هر چه بیشتر آموزش از راه دور

3.شکل گیری نهضت تحصیل در خانه (الحسینی ،1386 : 39)
آموزش از راه دور برای رفع نیازهای کشورهای متعددی در جهان ارائه گردیده است. طبیعت این نیازها از کشوری تا کشور دیگر متفاوت است و به مرحله ی توسعه یافتگی آن بستگی دارد . برای نمونه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
• ارائه فرصت برابر برای آموزش
• دسترسی بیشتر به آموزش عالی
• استفاده بهینه از کمترین فرصت های شاغلین در سازمان ها جهت آموزش ضمن خدمت و مدیریت زمان که امری کاملاً ضروری است و به منظور توسعه سازمانها و پویایی آنها اجتناب ناپذیر است.
با توجه به مراتب فوق هر چند که ، ضرورت های روی آوری به انواع شیوه های آموزش از راه دور در نظام ها ی آموزشی کشورهای جهان بسیار متفاوت بوده است و بر اساس مقتضیات آموزشی خاص آن کشور ایجاد شده اند. ولی همگی با تعاریف ارایه شده برای آموزش از راه دور وجه اشتراک دارند از جمله می توان به نمونه های ذیل استناد نمود:
- افریقا : نارسایی مؤسسات آموزشی در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی، و تنگناهای اقتصادی
- استرالیا : گستردگی خاک و پراکندگی جمعیت
- چین و هندوستان : ناکافی بودن ظرفیت مؤسسات آموزش عالی و محدودیت بودجه
- امریکا، ژاپن و فرانسه : آموزش بزرگسالان و مداومت در آموزش مهارت ها و آموزش مادام العمر
فلسفه وجودی و مأموریت نظام آموزش از راه دور که نمی تواند از عوامل ایجابی تفکیک پذیر باشد به شرح زیر خلاصه می شود:
" سازماندهی آزاد و منعطف فرایند یاددهی و یادگیری برای فراهم آوردن آموزش با کیفیت، برای همه با حذف انواع محدودیت ها ی جنسیتی ، زمانی،جغرافیایی، اجتماعی ،فرهنگی و ..."( همان منبع : 40،41)

2-3-5 اهداف آموزش از راه دور
• ایجاد فرصت بسرای فراگیرانی که فرصت تحصیل را از دست داده اند.
• تقویت نیروی انسانی کارآمد از لحاظ علمی و فنی
• ایجاد فرصت های برابر در ارائه اموزش های عمومی و دانشگاهی
• بهبود کیفیت آموزش و ارائه آموزش مرتبط با نیازهای کشور
• ایجاد فرصت های آموزشی برای کارکنان و فراهم آوردن امکان آموزش مستمر آنها با توجه به مدیریت زمان

2-3-6 مبانی نظری آموزش از راه دور
1- بعضی از رویکردهای تئوریکی که به شناخت ویژگی های اساس آموزش از راه دور،
می پردازند، تا میزان زیادی شناخته شده اند. که از جمله این رویکردها می توان به موارد زیر شاره کرد: دیدگاه آزد منش، چارلز وید مایر ، تحت عنوان فردی کردن مطالعه مستقل ، مدل فرایندی مانفرد دلینگ ، سیستم یادگیری کاتلین فورسایت ، دیدگاه نظری آموزش از راه دور به عنوان شکل صنعتی شده آموزش و یادگیری مربرط به اتوپیترز ، تئوری ارتباطی( محاوره ای ) گوردن پاسک و مدل حمایتی دیوید سوارت که " پیوستگی محور " نامیده شده است و نظریۀ دانشجو محوری کیوین اسمیت با عنوان " رویکرد مقیاس کوچک" ( هولمبرگ، 1990 : 114).
1- تئوری ویدمایر : دیدکاه چارلز ویدمایر هم بر تئوری و هم بر عمل تجربه شده مبتنی است، و به صورت ده دستورالعمل بیان شده است. هدف آن وسیع تر از آموزش از راه دور است، اما با این وجود ،آنچه را که وید مایر" یادگیری مستقل " می نامد، به خوبی توضیح می دهد. این ده ستورالعمل عبارت است از:

آموزش بایستی در هر جایی که یادگیرندگان - حتی فقط یک یادگیرنده - فراهم باشد انجام شود. اعم از اینکه معلمانی در همان مکان و همان زمان باشد یا نباشد.
• آموزش و پروزش میبایستی بحش اعظم یادگیری را به عهده یادگیرنده بگذارد.

• طرح یا نظام آموزشی می بایستی اعضای هیأت علمی را از امور متفرقه و دست و پاگیر رها کند. به طوری که بیشتر وقت معلمان و یادگیرندگان به وظایف آموزشی حقیقی داده شود.
• نظام آموزشی می بایستی به یادگیرندگان در موضوع ها ،قالب ها و ... و روش های یادگیری حق انتخاب و مجادله های بیشتری را بدهد.
• نظام آموزشی می بایستی رسانه ها و روش های را ترکیب کند به طوری که موضوعات درسی به مؤثرترین روش آموخته شود.
• نظام آموزشی می بایستی به طور شایسته از کلیه رسانه ها و روش های تدریس که مؤثر بودن آنها اثبات شده است، استفاده کند.
• رسانه ها و تکنولوژی به کاربرده شده می بایستی از جهت طراحی و کاربرد" انعطاف پذیر" باشد، به طوری که رسانه ها یا تکنولوژی های گوناگون یکدیگر را و نیز ساختار موضوعی درس و طرح تدریس آن را تقویت کند.

• نظام آموزشی می بایستی پیشرفت یادگیرندگان را ارزشیابی کند. این کار نباید با ایجاد موانع در ارتباط با مکان، سرعت، روش و یا حتی ترتیب مطالعه یادگیرنده انجام گیرد، بلکه باید دستیابی به اهداف آموزشی را تا سر حد امکان به صورت مستقیم ارزشیابی کند.
• نظام آموزشی وی بایستی به یادگیرندگان اجازه دهد تا در زمان دلخواه خود مطالعه را شروع یا ختم کنند و در حد توانشان یاد بگیرند و با اهداف کوتاه مدت و دراز مدت و شرایط و ویژگیهای یادگیرنده سازگار باشد( هولمبرگ، 1990 :116).

2- تئوری مانفرد دلینگ : بر اساس این تئوری که یک دورۀ درسی ازراه دور، یک فرصت" یادگیری محاوره ای مصنوعی" است که در آن ارتباط فیزیکی بین دانشجوی آموزش از راه دور و " سازمان کمک کننده " ( مؤسسۀ آموزش دهنده ) اساسا یا فقط از طریق یک وسیله خبررسانی برقرار شده است. یک دوره راه دور،یادگیری را در محدودۀ سیستمی از فرایندها که " مطالعه از راه دور" نامیده شده است، ممکن می سازد. مطالعه آموش از راه دور یک " نظام چند بعدی " است. فرایندهای یادگیری در سازمان کمک دهنده و در جامعه و ارتباط دو طرفه بین دانشجوی ازراه دور و سازمان کمک کننده اساس کار است. جنبه های مشخص شده در دیدگاه " دلینگ" عبارتند از: دانشجو، سازمان کمک کنند( مؤسسه آموزش دهنده)، جامعه، مسافت، وسیله خبررسانی، هدف، محتوا و نتیجه یادگیری.

3- تئوری ارتباط پاسک: تئوری پاسک یک تئوری ارتباطی پیچیده است. وی کسی است که ارتباط تعاملی با کامپیوتر را بر اساس رویکردی سیبرنتیکی توضیح داده است و به قول خودش، تئوری وی کوششی برای تحقیق در یادگیری مواد پیچیده آموزشی تحت کنترل شده است. بر اساس این نظریه، یادگیری با گفت و شنود بین دو نفر انجام می پذیرد و ادراک بر اساس این گفت و شنود واغلب از طریق به کارگیری وسایل طراحی شده ویژه حاصل می شود. بنابر این پاسخ های انعکاسی ، که مبتنی بر حافظه هستند، به عنوان ملاک ادراک پذیرفته نمی شود. یادگیری - در تمام موارد - در تعامل این ساخت های شناختی دو نفر مطرح نمی شود. دانشجو ممکن است در جریان کوشش برای فهمیدن یک موضوع به طور آهسته با خودش گفتگو کند. یا ممکن است با یک ساختار ادراکی فرضی و یا مواد یادگیری جنبی که بطور ویژه ای برای تسهیل فهم موضوع درسی انتخاب و طراحی شده اند، ارتباط متقابل برقرار کنند چنین جانشین معلمی در شرایط تجربی استاندارد، حیطه ی گفت و شنود محسوب می شود.

4- تئوری بسط ارتباط فورسایت : تفکر پاسک به خوبی توسط کاتلین فورسایت توضیح و گسترش داده شده است. وی کارشناس آموزش از راه دور در مؤسسه " شبکه دانش کانادا" است. از دیدگاه وی مساله یادگیری به چشم اندازهای درون ذهن فرد مربوط می شود. تفکر او با دیدگاه مکتب کارکردگراها که در هستی شناسی خود حالات دوگانه حقایق را به صورت درست و نادرست نشان می دهند، مخالف است. تئوری وی، علم فرایند است که در هستی شناسی خود حقایق را به صورت چند ارزشی می نگرد. فوریت سایت طرح آموزشی را اساسا به عنوان طرحی برای " ارتباطات متقابل یادگیری" توضیح می دهد و بنا به اعلام خودش، سیستم یادگیری وی یک الگوی جدید برای عصر اطلاعات است که در آن یادگیرنده، معلم و دانشی که عنصر اصلی ارتباط بین آنها می باشد، اجزای اساسی این طرح به شمار می آیند. تعریف فورسایت از صفات مشخصه کارکردهای" فراخوانی" ،" تحریک آمیزی " و " محرک جمعی " می تواند به عنوان دستورالعملی برای رویکرد ارتباطی به آموزش از راه دور مورد نظر قرار گیرد.

کارکرد فراخوانی : ارتباط با دیگری یا عامل ارتباطی، یک عکس العملی را در درون شرکت کننده ( طرف گفت و شنود ) که مبتنی بر آگاهی و تجربه است ،فرا می خواند.
کارکرد تحریک آمیز: ارتباط با دیگری، با عامل ارتباطی یک عکس العمل را در شرکت کنند تحریک می کند که اغلب تنش آور و ناراحت کننده است، زیرا دیدگاه موقعیتی را که به طور معنی داری از دیدگاه و موقعیت ما متفاوت است ارائه می دهد. این احساس تحریک زمانی پدید می آید که احساس می کنیم به اجبار باید نقطه نظرات خود را درپرتو دیدگاه جدید ارزیابی کنیم.

کارکرد جمعی : ارتباط یا عامل ارتباطی، شرکت کننده ها را برای یک تجربه مشترک با استفاده از رسانه ارتباطی کلامی به گرد هم جمع می کند.
5-تئوری اوتو پیترز و کیوین اسمیت: سازمان های بزرگ، مانند آنچه که بطور برجسته توسط دانشگاه باز انگلستان، دانشگاه از راه دور آلمان و دیگر مؤسسات آموزش از راه دور بزرک نمایانده شده است، می توانند به عنوان مراکز نو پای خارج از سیستم های اموزش سنتی مورد توجه قرار گیرند. از طرف دیگر سازمانها ی کوچک از راه دور، تداوم بخشیدن کار را درون جریان اصلی آموزش مهم می دانند. دانشگاه نیو انگلند استرالیا به عنوان نمونه ی نخستین از چنین سازمان ( سازمان آموزشی از راه دور کوچک ) است. در این دیدگاه آموزش از راه دور به مثابه ی آموزش صنعتی نگریسته می شود.

6-تئوری مدل حمایتی دیوید سیوارت ( تئوری پیوستگی محور ) : در این تئوری، یکی کردن مشاوره و آموزش تک شاگردی، مد نظر است. دانشجویان در آغاز دوره ی تحصیلی از کمک های به اصطلاح مربی – مشاوران بهره مند می شوند که توأماً وظیفه مربی و مشاور را به عهده دارند، و امور مربرط به گروهی از دانشجویان به آنان واگذار شده است. این مربی – مشاوران منتظر نمی شوند که دانشجویان به آنها مراجعه و تقاضای مشاوره و کمک کنند بلکه خودشان، دانشجویانی را که مشکلاتی دارند یا دانشجویانی که از ارسال تکالیف خود برای تصحیح امتناع می کنند، را شناسایی می کنند. اهمیت حمایت مداوم از این نوع ، به منظور رضایت دانشجویان ، قویاً مورد تأکید سیورات بوده است.
جمع بندی رویکردهای نظری آموزش از راه دور

از بررسی نظریه های زیر بنایی آموزش از راه دور چنین بر می آید که برخی از نظریه ها به مسأله ارتباط و عوامل و عناصر مؤثر در آن و نقش این ارتباط در فر آیند آموزش و تغییر رفتار یادگیرنده توجه دارند و برخی ازنظریه ها کمتر به این نکته توجه دارند. به طوری که شاید بتوان نظریه ها را به دو گروه تقسیم کرد:
الف) ارتباطی
ب) غیر ارتباطی

تئوری هایی هم چون پاسک، فورسایت، دلیگ و سیوارت از جمله نظریه های ارتباطی تلقی
می شوند. در حالی که نظریۀ ویدمایر، اوتو پیترز و اسمیت به توصیف این سیستم و وظایف آن توجه داشته اند. به ویژه، همان طوری که ملاحظه شد، نظریه های پاسک و فورسایت بر اساس دیدگاه های سیبرنتیکی و با دیدی سیستمی به مسأله ارتباط در آموزش پرداخته و روند متعامل مجموعه زیر سیستم ها و عناصر را توصیف کرده و توضیح داده اند.

2-3-7 مزایای آموزش راه دور
تغییرات برنامۀ درسی از طریق آموزش راه دور درمقایسه با روش های مرسوم آسان تر است. زیرا نیازی به کتاب های گرانقیمت نیست. در برنامه های درسی جدید از طریق آموزش راه دور می توان بدون جذب مجدد فارغ التحصیلان یا ترک تحصیل کرده ها به آنها آموزش داد. با توجه به محدودیت منابع انسانی و مادی، در سیستم آموزش راه دور گاهی حتی فراوانی تعداد فراگیران و تنوع فراگیران و تنوع موضوعات درسی، بکارگیری معلمین متخصص را توجیه نمی کند.
آموزش راه دور کاهش هزینه های آموزشی را از نظرمالی و زمانی به دنبال دارد. گاریسون(1997) هزینه ی سرانه ی هر فارع التحصیل دردانشگاه ها ی باز و حضوری را مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده که هزینه ی دانشگاه ها ی باز به طور چشم گیری پایین تر است. یکی از مزایای عمده ی آموزش راه دور سیستم اثر بخشی هزینه، برای رسیدن به بازار بزرگتر است . آموزش از راه دور بلند مدت موجب تشویق فراگیران غیر متعارف می گردد. این افرادعبارتند از:
• افرادی که نمی توانند تمام وقت مطالعه کنند.

• افراد بازنشسته ، آنهایی که به شانس دوباره ای برای مطالعه نیازمند هستند.
• انجمن ها ی یادگیری که از نظر جغرافیایی پراکنده اند.

• کارمندانی که در ارتباط با پست سازمانی خویش نیازمند مطالعات تکمیلی هستند.
• گروه هایی که نیازمند بهبود یا گسترش مهارت های خاص برای بهبود مهارت های خاص و یا جهت گسترش مهارت های مختلف در گروه روش مفیدی است.
• سازمان های بازرگانی که با آموزش یا حفظ مهارت های کارمندان شان خود را برای عرصه ی رقابت آماده می کنند.
برنامه های آموزش راه دور مبتنی بر کامپیوتر، میزان دست یابی به منابع یادگیری را از طریق شبکه های ارتباطی و اینترنت افزایش می دهد.

2-3-8 چگونه آموزش راه دور بلند مدت مؤثر می باشد؟
مطالعات انجام شده روی میزان درک افراد و عکس العمل فراگیران آموزش راه دور نشان می دهد ،هر چه آشنایی فراگیران با فناوری بیشتر باشد گرایش فراگیران به فناوری افزایش می یابد. مطالعات تطبیقی آموزش راه دور و آموزش متداول چهره به چهره نشان می دهد، آموزش راه دور زمانی مؤثر می باشد که عوامل ذیل موجود باشند :
1- فناوری مناسب با هدف سازمان

2- امکان تعامل فراگیران و نیز تشویق آنها
3- بازخورد منظم در کار معلم – شاگرد
از جمله عوامل مؤثر دیگر می توان به انگیزۀ بالا و خود کنترلی اشاره کرد، که عمدتاً در فراگیران قدیمی تر وجود دارد، فراگیرانی که بدون اجبار و با ارادۀ خود ، در جستجوی آموزش بیشتر می باشند.

روش های آموزشی مرسوم بر تبادل اطلاعات در کلاس درس و تعامل فراگیران تکیه دارد که از طریق دیداری صورت می پذیرند. معلم با تحلیل آنچه که مشاهده می کند، سعی می کند فراگیر را با دوره و نیازهای کلاس آشنا سازد.
برای مربی آموزش راه دور، راهنمایی از طریق دیداری به طور معمول امکان پذیر نیست. بنابراین، از شیوه های فناوری جدید مثل ویدیو کنفرانس به ایجاد موقعیت واقعی کلاس بیش از پیش کمک می کند.

احتمالا فراگیران آموزش راه دور موفقیت بیشتری دارند چرا که مربیان پرانرژی آن آماده اند تا فعالیت ها ی دوره ی درسی را با گستردگی و ساختار روشن طراحی کنند. شایان ذکر است که معلم باید توانایی آموزش به موقع را داشته باشد و از تجهیزات مورد نیاز استفاده نماید و فراگیران نیز باید به فناوری مورد نیاز دوره دسترسی داشته باشند.
کامپیوترها همیشه بیشترین هزینه – اثر بخشی را ندارند هم چنین شیوه های تدریس هم همواره مناسب نیستند.نباید کامپیوتر را تنها برای آموزش انتخاب کرد، بلکه باید روش هایی را فراهم کنیم که آموزش سریع و مؤثر را سبب می شوند.

اگر آموزش از راه دور تعاملات اجتماعی را کم رنگ می کند درعوض انگیزۀ فراگیران قدیمی را در مقایسه با فراگیران جدید بهبود می بخشد. ارتباط منظم بین معلم و شاگرد از طریق پست الکترونیکی و نمابر برای موفقیت برنامه های آموزشی راه دور ضروری است. ویدیو کنفرانس نیز به عنوان یک فناوری مؤثر سبب ایجاد تعامل بین افراد می شود. مطالعات نشان می دهد که فراگیران قدیمی تر هر چند برای بازخورد منظم معلم از طریق پست الکترونیکی و نمابر ارزش قایل اند، اما یادگیری در گروه های کوچک را ترجیح می دهند(الحسینی ،1386 : 57).

2-4 آموزش معلمان از راه دور
آموزش راه دور طی سالیان متمادی، به منظور یادگیری، حمایت و ارتقای معلمین مورد استفاده قرار گرفته است. یونسکو از طریق مؤسسه ی آموزشی آنروا که چهل سال قبل معلمین را آموزش می داد، پیشگام این حرکت شناخته شده است. با وجود این که موفقیت های این برنامه ها تنوع زیادی دارند ، تجربه ثابت کرده که بیش از همه آموزش راه دور در یادگیری و افزایش صلاحیت معلمین سودمند بوده است. استفاده از اطلاعات روز و نیز بهره گیری از فناوری های ارتباطی توجه به یادگیری باز و آموزش راه دور را افزایش داده است که به امکانات جدیدی نیز اشاره می کند. آموزش راه دور به عنوان فرایند آموزشی تعریف شده است که نسبت معنی داری از تدریس توسط یک فرد را به یادگیرنده ای در زمان و مکان دیگر، منتقل می سازد( صالح مقدم،1385 : 14).
یادگیری باز در حقیقت یک فلسفه ی آموزشی سازمان دهی شده است که با استفاده از رسانه های آموزشی ،اضطراب ها و فشارهای مطالعاتی را به حداقل رسانده و بر زمان، مکان و شیوه های مطالعه یا ترکیبی از تمام این موارد مبتنی است. واژه ی یادگیری باز و آموزش راه دور به چتری تشبیه شده که کلیه ی رویکردهای آموزشی را که موجب ارتقای معلمین در مدارس می شود تحت پوشش قرار می دهد. برخی از برنامه هایی که زیر چتر آموزش راه دور و یادگیری باز قرار می گیرد شامل :
• تهیه ی منابع یادگیری برای معلمین،
• تقویت صلاحیت معلمین، بدون توجه به مدارک دانشگاهی آنها،
• ایجاد فرصت های جدید برای به روز نگه داشتن معلومات معلمین به گونه ای که نگرانی های مربوط به زمان یا مکان مطالعه رفع شده باشد،
• انعطاف پذیری آموزش راه دور و این حقیقت که این یادگیری به طور هم زمان با مشاغل پاره وقت یا تمام وقت امکان پذیر می باشد، شرایط ویژه ای را برای معلمین و مدیران مدارس ایجاد می کند. تعدادی از برنامه های آموزش راه دور که با هدف صلاحیت های شغلی هدایت می شوند، مخاطب های فردی می طلبند و برخی هم به صورت گروهی کاربرد دارند(همان منبع : 15).
2-4-1 اهداف آموزش معلمان از راه دور
برنامه های آموزش از راه دور به دلایل مختلف مورد استفاده قرار گرفته است،به عنوان مثال افزایش دسترسی به صلاحیت های تدریس، ترویج روش های صحیح تدریس، تقویت سیستم کلی آموزشی هم برای معلمان و هم برای گروه های دیگر، تقویت آموزش مدرسه محوری و پیشرفت حرفه ای، گسترش ارتباط بین تئوری وعملی و تأکید بر مدرسه به عنوان مکانی برای یادگیری معلمان. حال تک تک مقوله های آموزش معلمان بررسی می شود.

1-آموزش از راه دور برای کسب صلاحیت
آموزش از راه دور در بعضی از کشورها بدین منظور مورد استفاده قرار گرفته است که صلاحیت های اولیه را در اختیار تعداد قابل ملاحظه ای از معلمان قرار دهد، هم معلمانی که تازه وارد مرحله تدریس شده اند و هم معلمان مجرب فاقد صلاحیت . دانشکده تلویزیونی تربیت معلم در چین و مؤسسه ملی تربیت معلم در نیجریه تجارب زیادی در این زمینه دارند و هر دوی آنها بخش هایی از سیستم آموزش رایج را در کشور خود شناسایی و نهادینه کرده اند. دانشگاه آزاد بریتانیا در برنامه ای که بیان کننده ی تغییر خط مشی های رسمی به طرف آموزش مبتنی بر مدرسه است ، اقدام به اجرای یک برنامه کیفی مدرسه محوری نموده است. این برنامه برای فارغ التحصیلانی است که می خواهند وارد مرحله تدریس شوند اما تحت تعلیم هیچ گونه آموزش تخصصی تربیت معلم قرار نگرفته اند.

این سه مثال از سه کشور مختلف نشان دهنده ی نقش های مختلف یادگیری آزاد و از راه دور در آموزش اولیه معلمان می باشد. چین و نیجریه در این برنامه ها افراد زیادی را جذب کرده اند و باعث افزایش تعداد معلمان شده اند . برنامه دانشگاه آزاد از نظر ارائه فرصت های جایگزین برای معلمان در حال تحصیل نقش مهمی را ایفا کرده است.
ماهیت کاربر بودن کنترل روش های تدریس و استفاده از تکنولوژی های جدید و رسانه های دیگر احتمالاً می تواند کیفیت آماده سازی معلمان را افزایش دهد اما باعث افزایش هزینه ها نیز می شود.

2-نقش آموزش از راه دور در پیشرفت حرفه ای مستمر
آموزش اولیه معلمان دیگر نمی تواند کافی باشد . از این رو، آموزش از راه دور برای افزایش مهارت ها، تعمیق یادگیری و گسترش دانش معلمان مورد استفاده قرار گرفته است. مخاطبین بعضی از برنامه ها عموم هستند اما تعدادی از برنامه ها هم برای متخصصین طراحی شده اند. برنامه ها توسط افراد و یا گروهی از معلمان اتخاذ می شود که از طرف مدارس و یا کارفرمایان خود به کار تشویق شده اند. به عنوان مثال، یک ایستگاه تلویزیونی غیر انتفاعی در حال رهبری و حمایت مدارس برزیل است. در موارد دیگر، برای معلمانی که قصد دارند

مهارت ها و رتبه خود را ارتقا دهند، برنامه هایی در نظر گرفته شده است. این معلمان به صورت منفرد ثبت نام می کنند و هزینه ی تحصیل راخودشان پرداخت می کنند. دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی در هند دارای چنین برنامه هایی است. دانشگاه آفریقای جنوبی نیز برنامه های خود را بدین صورت ارائه می دهد. آنها برنامه های بد را برای معلمان مجرب فاقد صلاحیت و معلمان تازه کار ارائه می دهند. این برنامه ها می تواند از عهده ی نیازهای خاص برآید و هدف زیربنایی یعنی معلمان لیسانس را تأمین کند. هدف بعضی از برنامه ها ارتقای صلاحیت های معلمان است یعنی چیزی که در خط مشی های رسمی و استانداردهای جدید ملی ذکر شده است( مثال کشور چین ).

در این مثال ها و موارد دیگر ، برنامه ریزان سعی کرده اند که تکنیک های یادگیری آزاد و از راه دور را انتخاب کنند تا اینکه بتوانند نیاز مخاطبین خود را که در نقاط پراکنده زندگی می کنند برآورده سازند. آنها در اجرای این امر توانسته اند منافعی درازمدت در اختیارمعلمان و سیستم آموزشی قرار دهند. بعضی از برنامه ها با استفاده از رسانه های جمعی تلاش نمودند که میزان دسترسی مخاطبین را گسترش دهند. برنامه تلویزیونی آ- پلاس در برزیل از رسانه های جمعی در یک مقیاس وسیع استفاده می کند تا اینکه گروه زیادی از بینندگان را تحت پوشش قرار دهد و در عین حال از مجموعه های دیگر نیز استفاده می کند تا زمینه ای برای فعالیت بیشتر معلمان باشد.

3-اصلاح برنامه های آموزشی با استفاده از آموزش از راه دور
آموزش از راه دور نقش مهمی در اصلاح برنامه ها آموزشی – که هدفش تغییر محتوا یا فرایند آموزش است - دارد. سیستم های یادگیری آزاد در آفریقای جنوبی در حال حاضر از رادیو استفاده
می کند تا تدریس انگلیسی را بهبود بخشد و از معلمان زبان حمایت کند. در سرتاسر نقاط دوردست مغولستان از رادیو و مواد چاپی استفاده شده است تا معلمان را به سوی تغییر برنامه های آموزشی و روش های تدریس سوق دهد. دانشگاه فرانترا در شیلی در پاسخ به خط مشی هایی که هدفشان استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات در مدارس است از این تکنولوژی ها استفاده کرده است تا از معلمانی که به تدریس این رشته ها مشغول هستند حمایت کند.

پروژه " اینلاکس " پروژه ای است که فناوری های اطلاعات و ارتباطات را در شیلی معرفی کرده است. دانشگاه فرانترا از معلمانی که در این پروژه مشارکت کرده اند حمایت می کند. برنامه الست در افریقای جنوبی توانست تعداد زیادی از معلمان را تحت پوشش قرار دهد. این برنامه فقط به توصیه در زمینه ی چگونگی تدریس زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم نمی پرداخت بلکه دارای درس های طراحی شده، مدل های مختلف و کتابچه های راهنما در زمینه ی چگونگی استفاده از رادیو و نوار کاست های صوتی بود و از ایجاد تغییر در روش های تدریس نیز حمایت می کرد. مدارکی وجود دارد مبنی بر اینکه برنامه مذکور هم توانسته است افراد زیادی را با هزینه اندک تحت پوشش قرار دهد و هم اینکه به نوآموزان کمک کرده اس

ت که زبان انگلیسی خود را تقویت کنند. علاوه بر اینها معلمان نیز با استفاده از این برنامه توانسته اند روش تدریس و زبان انگلیسی خود را تقویت کنند. بسیاری از معلمان ابتدایی مغولستان با استفاده ها ی مختلف از رادیو – مثلا استفاده از آن به عنوان یک مجله موضوعی و مشارکت دادن معلمان در شناسایی موضوع و ساخت برنامه – با مفاهیم جدید مربوط به تدریس کودک- محور ورویکردهای جدید دیگر آشنا شدند و توانستند آنها را در تدریس خود به کار گیرند.

4-آموزش از راه دور برای ارتقای شغلی معلمان
آموزش از راه دور برای ارتقای شغلی معلمان نیز مورد استفاده قرار گرفته است اگر معلمان به دنبال ارتقإ و یا کسب صلاحیت های بعدی باشند و یا اگر بخواهند یک معلم ارشد شوند و در دانشکده های تربیت معلم کار کنند باید مهارت های جدید را کسب کنند
یک پروژه ی چند ملیتی آموزش از راه دور در افریقای غربی اقدام به اجرای یک برنامه ی آموزشی برای دانشکده مدیریت معلمان ارشد نموده است. در بورکینافا سو بیش از یک چهارم از معلمان ارشد ( که ارتقای حرفه شان یکی از عناصر اصلی کارایی مدرسه می باشد ) توانستند مهارتها و دانش جدید را مدت 4 سال کسب کنند. این پروژه توانست 3 نقش ایفا کند:
1- باعث ارتقای حرفه ای معلمان شد .
2- ظرفیت گروه معلمان ارشد را افزایش داد.
3- باعث ارتقای حرفه ای گردید.
این تجربه و تقاضا برای آموزش تخصصی و همچنین حمایت از معلمان ارشد در بسیاری از کشورهای دیگر بدین معناست که این حوزه کاری شایسته سرمایه گذاری و توسعه است. این برنامه جایگاه و وضعیت معلمان را تقویت می کند.

2-4-2 اهداف و کاربرد رسانه ها و فناوری اطلاعات در آموزش از راه دور معلمان
در یادگیری آزاد و از راه دور ،فناوری ها را می توان برای دو هدف مختلف به کار برد:
1- توزیع مواد تدریس
2- تشویق یادگیری از طریق ارتباطات یک طرفه و دو طرفه
فناوری های جدید ارتباطات با چهار نقش مختلف در آموزش معلمان مورد استفاده قرار گرفته اند و مهم تر از همه، به عنوان ابزاری برای نوشتن و تولید مواد موزشی به کار می روند.
اولین نقش، توزیع مواد آموزشی است. از نظر مربی، توزیع این مواد از طریق پست و یا اینترنت هیچ فرقی نمی کند ولی از نظر هزینه و مناسبتی که برای استفاده کننده دارد فرق می کند. دوم، ارتباطات الکترونیکی در بعضی از موارد باعث ارتباطات دو طرفه مصنوعی می گردد. این در حالتی است که یک معلم در حال تعلیم به جای تعامل با مربی به تعامل با کامپیوتر می پردازد. بسیاری از یادگیری های اولیه کامپیوتری از این مدل تبعیت می کردند، اما آن برای آموزش معلمان نسبتاً بی اهمیت است. سوم، اگر کامپیوتر ها به صورت شبکه درآیند و دانش آموزان به اینترنت دسترسی پیدا کنند، در آن صورت فناوری های کامپیوتری را میتوان برای ارتباطات دو طرفه و یا چند طرفه مورد استفاده قرار داد. چهارم، آموزش منبع – مدار و دسترسی مستقیم برای معلمان می تواند در رسانه های مختلف دارای اشکال گوناگون زیادی باشد. بعضی از وب سایت ها فقط به پیشرفت حرفه ای معلمان اختصاص یافته اند. اگر معلمان به اینترنت دسترسی داشته باشند ،این سایت ها می توانند تبادل مواد آموزشی و تعامل بین معلمان را افزایش دهند و آنها را به سوی منابع دیگر آموزش معلمان، کارشناسان و مؤسسات تخصصی هدایت کند
( یونسکو،2001 : 87).
در آموزش معلمان، فناوری ها ی جدید به دو منظور مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند. یکی این است که معلمان به صورتی آموزش ببینند که فناوری های اطلاعا ت و ارتباطات را یاد بگیرند و به محض ورود کامپیوتر به مدارس ،آنها را در تدریس خود به کار گیرند. در بسیاری از کشورها این کار از طریق برنامه ها ی آموزش رودر رو که اغلب بخشی از آموزش اولیه معلمان میباشد انجام می شود. بعضی از کشورها ( مانند انگلستان و سنگاپور ) اقدام به تدوین خط مشی هایی نموده اند که برای شمول دوره های اجباری در فناوری ها نیازمند همه برنامه های آموزش اولیه است. در کشور ها ی دیگر هیچ خط مشی و سیاستی در این زمینه وجود ندارد و آموزش فناوری های اطلاعات و ارتباطات به معلمان در نهایت، خود گزینه ای است که در برنامه های آموزش معلمان ارائه میشود.