بخشی از مقاله
حفظ تنوع زيستي در ايران و زمينه‌هاي همکاري با CITES
CITES نهادي بين المللي زير نظر سازمان ملل متحد مي‌باشد که نظارت بر "تجارتِ گونههاي وحشي گياهي و جانوري" را در دنيا به عهده دارد.
سالانه ميلياردها دلار براي تجارت گونههاي وحشي گياهي و جانوري در سطح بين‌المللي تبادل ميشود. اين تجارت شامل شيوههاي بسيار متنوعي از تجارتِ فرآورده‌هاي غذايي، چرم و محصولات دارويي گرفته تا آلات موسيقي، علوفه، الوار ساختماني، صنايع دستي و محصولات
جهانگردي مي‌گردد. پيمانِ "سايتس" در روز سوم مارچ سال ۱۹۷۳ منعقد گشته و از سال ۱۹۷۵ از شهر واشنگتن‌دي‌سي به طور رسمي کار خود را آغاز کرده است.
در حال حاضر مقر اين سازمان در کشور سوييس مي‌باشد و ۱۶۹ کشور در آن عضو هستند. کشورهاي مختلف از سراسر دنيا با عضويت داوطلبانه در اين سازمان به اجراي قوانين آن متعهد شده و براي حمايت از گونههاي وحشي کمياب و در معرض خطرِ گياهي و جانوري هم‌پيمان ميشوند.
ايران در سال ۱۹۷۶ در مقامِ سي‌اُم و جزو اولين کشور‌هايي بوده که به عضويت اين سازمان در‌آمده و از آن زمان تاکنون در زمره‌ي بهترين و فعال‌ترينِ اعضا همواره به مقرراتِ سازمان سرسختانه متعهد بوده است.
هرگونه واردات و يا صادراتي که مربوط به يکي از گونههاي گياهي و يا جانوري مورد حمايت سايتس باشد منوط به تصويب و اجازه‌ي اين سازمان است.
تمامي کشورهاي عضو وظيفه دارند که يک يا چند مديريت اجرايي را براي صدور پروانه و همچنين راهنمايي افرادِ علاقمند به تجارت گونههاي کمياب گياهي و جانوري، بگمارند.
در ايران سه سازمانِ حفاظت محيط زيست، وزارت کشاورزي و همچنين سازمانِ بين‌المللي تحقيقات ماهيان خاوياري با يکديگر همکاري دارند و هر‌کدام مسووليت بخشي از کار را عهده‌دار شدهاند.
براي جلوگيري از سوء‌استفاده‌ي کشورهاي متخلّفي که با تجارت کنترل‌نشده و نامحدود، تنوع زيستي جهان را به‌خطر مي‌اندازند بايد تلاشي بين‌المللي صورت گيرد و سايتس چنين تعاوني را ميان کشورهاي عضو ممکن مي‌سازد.
خيلي از کشورهاي جهان هنوز به عضويت سايتس در‌نيامده‌اند و بعضي از آنها نيز همچون ليبي، ايرلند، کويت، آلباني، قطر، ايسلند و سوريه اخيراً به مقرراتِ اين پيمان متعهد گشته‌اند؛ ولي کشورهاي عضو هميشه با همکاري يکديگر موفق شدهاند کشور‌هايي را که از مقررات مصوب سايتس تخلف کرده‌اند تحت فشار قرار داده و آنها را مجبور به تغيير رويه کنند تا دست از تجارت گونههاي گياهي و جانوري حمايت شده بردارند و در برابرِ خواستِ دنيا تسليم شوند.
کشور پهناور ايران با ۸/۱۶۴ ميليون هکتار مساحت و بر‌خورداري از طبيعت هزار رنگي شاملِ جنگلهاي انبوه، ماسه‌زارهاي طلايي، رشته‌کوه‌هاي پر‌دامنه‌ي پيچ در پيچِ، باتلاق‌هاي اسرار‌آميزِ، درياچه‌هاي نمک، مراتع سرسبز و حوضچه‌هاي چشمه‌هاي کوهستاني، زيستگاهِ گونههاي گياهي و جانوري بسياري است که به‌تبعِ نمونه‌هاي جهاني، بدست آوردن آمار دقيقي از آنها عملاً غير ممکن است.
چرا که بشر با وجود تمامي موفقيت‌هاي بزرگي که در عرصههاي علمي و پيشرفت‌هاي تکنولوژي عايد خود ساخته، هرگز مدعي تسلط بي‌چون چرا بر جهان خاکي نبوده و نيست.
اکتشاف و دستيابي به موقعيت‌هاي جديد و شناسايي گونههاي زيستي ناشناخته توسط دانشمندان تأييدي بر اين تفکر مي‌باشد. صاحب‌نظران زيست محيطي تا دوازده هزار گونهي گياهي را در ايران تخمين زده‌اند که تا کنون در حدود بيش از نُه هزار گونهي آن جمع‌آوري و نام‌گزاري شده‌است.
اين رقم سبب گشته ايران به عنوان يکي از ده خاستگاه مهم گونه‌زايي گياهي در جهان مطرح شود. گستره‌ي بينظير و شگفتي‌آفرينِ چهارپايان، حشرات و پرندگان ايراني در اصل حاصل پوشش گياهي وسيع و متنوع‌اي است که شامل موارد نادر و بي‌همتايي در دنيا مي‌باشد.
کوچکترين پستاندار شناخته‌شده‌ي جهان مشهور به "حشره‌خوار کوتوله"در دشت گرگان زندگي مي‌کند و بزرگترين پستاندار جهان، "وال آبي" که ۳۳ متر طول دارد و وزن آن به ۱۹۰ تُن ميرسد در درياي عمان و خليج فارس نيز ديده‌مي‌شود.
ايران زيستگاه بيش از ۶۰ هزار گونه حشره است که برخي از انواع آنها فقط مختص اين سرزمين هستند و در هيچ جاي ديگر جهان يافت نمي‌شوند. حدود ۵۰۲ گونه پرنده در ايران زاد و ولد و يا از راه ايران مهاجرت مي‌کنند که بدليل وجود برخي از زيستگاه‌هاي منحصر به فرد نظير پارک ملي بوجاق‌ـ بندر کيانشهر هر روز گونهي نادر جديدي در اين مناطق ديده‌مي‌شود و بر غناي زيستي کشور مي‌افزايد.
همه‌ي ما کمابيش بر اهميت نژاد يوزپلنگ ايراني، گوزن زرد و تمساحِ ايراني(گاندو) و لزوم حفاظت و حمايت از آنها براي حفظ نسل‌شان آگاه هستيم. تاکنون هشت گونه لاک‌پشت دريايي در آب‌هاي جهان شناخته‌شده است که پنج گونهي آن در آب‌هاي جنوبي کشور زندگي مي‌کنند.
بهتر است بدانيم در جايي‌که برخي از دولت‌هاي خاور دور همچون چين و ژاپن مشکلات عديده‌اي را به علّت تخلّف از قوانين مصوّبِ سايتس بوجود آورده‌اند و دست به شکار بي‌رويه‌ي موجودات حفاظت شده‌ي ارزشمندي همچون لاک‌پشت آبي و وال آلوده‌اند؛ هرگز تجاوزي اينچنيني از کشور ايران گزارش نگشته‌است.
در سال ۲۰۰۶ ايران به عنوان بزرگترين صادركننده‌ي خاويار جهان تنها کشوري بود که به پاس برنامه هاى ارزشمند درخصوص بازسازى و حفاظت از ذخاير ماهيان خاويارى و جلوگيرى از قاچاق و خريد و فروش غير‌مجاز، بر اساس سهميه مصوب سايتس اجازه‌ي صدور رقمي در حدود ۵۰ تن خاويار درياي خزر را بدست آورد.
در جايي‌که تجارتِ گسترده و بي‌رويه در کنار عوامل ديگري همچون از دست دادن مکان زندگي، اصلي‌ترين تهديد براي حفظ تنوع زيستي در دنياي امروز به حساب مي‌آيد کشور ما همواره به مرام‌هاي انساني و تعهدات اخلاقي در تجارت پايبند بوده‌است.
ولي متأسفانه افراد متجاوز به طبيعت و شکارچيان غير مجاز، زيستگاه‌هاي ايران را با خطرات جدي روبرو گردانيده‌اند و مشکلات بسياري را براي دولت بوجود آورده‌اند؛ اتفاقي که در ديگر کشورهاي جهان به ندرت شاهد آن خواهيم بود. حفظ طبيعت و توسعه‌ي پايدار در هيچ کشوري بدون همکاري و ياري آحاد مردم امکان‌پذير نيست و وظيفه‌ي فردي همه‌ي ما در اين خصوص کليدي و بسيار حايز اهميت مي‌باشد
وضع تنوع زيستي در ايران ، 20 گونه از پستانداران در معرض خطر انقراض هستند
ايران يکي از غني ترين کشورهاي دنيا از لحاظ تنوع زيستي است و به دليل ويژگي آب و هوايي خاصي که دارد انواع و اقسام گونه هاي با ارزش گياهي و جانوري در آن يافت مي شود، اما متاسفانه روند حفاظت از اين منابع طبيعي چندان رضايت بخش نيست، به طوري که روز به روز شاهد تخريب زيستگاه هاي مختلف و نابودي گونه هاي کم نظير ايران هستيم و هر از چندگاهي از گوشه و کنار ايران اخباري مي رسد که از نابودي طبيعت و تخريب محيط زيست حکايت مي کند.
دکتر هرمز اسدي اکولوژيست و متخصص حيات وحش درباره وضعيت تنوع زيستي ايران مي گويد: «ايران از نظر تنوع زيستي جزء 10 کشور برتر دنياست. وجود شرايط کويري، کوهستان هاي مرتفع و رشته کوه هاي البرز و زاگرس به غناي زيستي ايران کمک کرده است، ضمن اينکه بيوم زاگرس يک اکوسيستم ويژه و خاص به شمار مي رود و گونه هاي گياهي منحصر به فردي از جمله بلوط و نيز انواع علفخواران و گوشتخواران در آن ديده مي شود.»
به گفته اسدي ايران همانند پلي است که بين آسياي جنوب شرقي، آسياي مرکزي و عربستان و اروپا قرار گرفته و حتي گونه هاي شمال آفريقا از جمله يوزپلنگ را در خود جاي داده است.
با وجود اين وضعيت نامناسب حمايت و حفاظت از محيط زيست ايران باعث شده که آمار گونه هاي در معرض خطر انقراض طي سال هاي اخير افزايش يابد. اين آمار ناگوار را از قول هرمز اسدي بخوانيد: «طبق آمارهاي ارائه شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست در حال حاضر 20گونه از پستانداران ايران در معرض خطر انقراض قرار دارند. اين در حالي است که حداقل يک چهارم از اين تعداد به شدت در معرض خطر انقراض هستند. سازمان حفاظت محيط زيست سالانه آماري را در مورد تعداد گونه هاي در معرض خطر انقراض حيات وحش ارائه مي دهد ولي روش شمارشي که در اين زمينه اعمال مي شود چندان دقيق و قابل قبول نيست.»
بدين ترتيب ممکن است تعداد گونه هايي که در لبه پرتگاه انقراض قرار دارند بيش از اين آمار باشند ولي ما از آنها بي خبر هستيم.
با توجه به اين نکته به نظر مي رسد که وضعيت مديريت حيات وحش تنوع زيستي در ايران قابل قبول نيست به طوري که طبق گفته اسدي ايران از لحاظ مديريتي و حفاظتي در رتبه هاي آخر جهان جاي دارد و اين رکورد مايه خجالت است،
آمار تنوع زيستي در ايران
آمارهاي سازمان حفاظت محيط زيست نشان مي دهد که تعداد گونه هاي پستاندار وحشي ايران 165گونه است که تقريباً برابر کل گونه هاي پستاندار در قاره اروپا است. به علاوه تعداد گونه هاي گياهي ايران حدود هشت هزار گونه برآورد شده که تقريباً 22 درصد آنها بومي هستند و 502 گونه پرنده، 174 گونه ماهي، 196 گونه خزنده و 20 گونه دوزيست هم در فهرست آماري ايران به ثبت رسيده اند.
اگر در مورد گونه هاي گياهي ايران که در معرض انقراض هستند کنجکاويد بايد بگوييم که گياهاني از تيره گاوزبان، گل استکاني، ميخک کاسني، آلاله، شب بو، زردکوهي و... بيشتر با خطر انقراض مواجه اند.
طبقه بندي اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (IUCN) هم نشان مي دهد که گونه هاي جانوري از جمله دو پاي فيروز، حفار ايراني، گونه هايي از خفاش ها و نهنگ آبي با خطر انقراض تهديد مي شوند.
گذشته از اين درناي سيبري و کرکس پشت سفيد جزء پرندگاني طبقه بندي مي شوند که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند. اين گزارش نشان مي دهد که گورخر که يکي از گونه هاي نادر و خاص ايراني است و در گذشته در معرض نابودي کامل قرار داشته، هم اکنون وضعيت بهتري دارد و خوشبختانه تعداد آن بيش از 200 راس گزارش شده است.
وضعيت گونه هاي مرال و شوکا هم بيانگر اين است که مرال از گونه هاي حمايت و حفاظت شده يي است که فقط در مناطق حفاظت شده استان مازندران به تعداد حدود 200 راس وجود دارد. شوکا هم گونه ديگري است که جمعيت آن به حدود 90 راس مي رسد.
عوامل تهديد کننده تنوع زيستي
به طور کلي عواملي مانند انواع آلودگي ها، تغيير کاربري اراضي کشاورزي، تبديل اراضي به مناطق مسکوني، تجاوز به جنگل هاي طبيعي، تجارت حيوانات و گياهان وحشي، بهره برداري ناپايدار از منابع طبيعي و... از مهم ترين عوامل تهديدکننده تنوع زيستي هستند.اسدي هم مواردي از جمله ورود گونه هاي غيربومي مانند راکون، نوتريا و... شکار و صيد غيرقانوني، ازدياد حيواناتي چون شغال، گرگ و گراز و وجود شکارچيان و قاچاقچيان را از جمله مهم ترين اين عوامل عنوان مي کند. يکي ديگر از مواردي که در اين زمينه قابل گفتن است، کمبود آموزش و ابزارهاي حفاظتي است. اين متخصص حيات وحش در اين زمينه پيشنهاداتي دارد: «حفاظت زماني کامل مي شود که هم علمي باشد و هم عملي. در ايران با توجه به وضعيت اجتماعي، سياسي و اقتصادي پياده کردن و اجراي قوانين حفاظت از محيط زيست دشوار است، بنابراين در اين زمينه بايد تمهيداتي در نظر گرفته شود.»
به گفته او لازم است که سازمان حفاظت محيط زيست چهره عوض کند و به جاي مديريت حفاظتي، مديريت دخالتي و تسهيلاتي را در پيش بگيرد. اين سازمان بايد در امور حيوانات دخالت و تسهيلاتي را برايشان فراهم کند.
به طور مثال اگر تعداد کل و بزها در منطقه يي زياد و در زيستگاه ديگري رو به کاهش است، انتقال تعدادي از اين حيوانات به منطقه کم جمعيت اقدام مثبتي تلقي مي شود. تامين علوفه مورد نياز حيوانات در نقاطي که با کمبود غذا مواجه مي شوند يا لانه سازي براي تشويق حيوانات به توليد مثل هم از جمله دخالت هاي موثر ديگر براي بهبود و افزايش تنوع زيستي به شمار مي رود.
ايجاد مراکز تحقيقاتي و تکثير حيات وحش در اسارت هم پيشنهاد ديگر اين متخصص حيات وحش در اين زمينه است. البته بهتر است که اين تکثير در همان زيستگاه اصلي گونه ها انجام شود و اگر تهديدات باز هم وجود داشت، آنها را به خارج از زيستگاه منتقل کنيم.
منابع ژنتيكي و عوامل تهديدكننده در كوهستانهاي ايران
تعداد گونههاي گياهي كه به طور طبيعي در ايران ميرويند به بيش از 8000 گونه ميرسد.
تهران_ميراثخبر:
جاذبههاي گردشگري، دكتر برهان رياضي: هر سرزمين، با گذشت زمان طولاني و ضمن تاثيرپذيري از عوامل طبيعي گوناگون، روند تواني اكولوژيك منحصر به فردي را پيموده و به وضعيت كنوني خود رسيده است. از اين ميان برخي از عوامل و شرايط محيطي داراي نقش كليدي بوده و تاثيرگذاري بيشتري دارند. براي سرزمين ايران دو عامل كليدي، بيشترين نقش را در شكلگيري طبيعت اين
كشور پنهاور داشتهاند. اين دو عامل اصلي و مسلط طبيعي، عبارت از 1_ خشكي محيط و 2_ كوهستاني بودن است: به بيان ديگر شرايط غالب محيطي حاكم بر طبيعت كشورمان را به طور عمده ميتوانيم محصول و برآيند دو عامل مسلط و اصلي يعني خشكي محيط و كوهستاني بودن سرزمين ايران بدانيم. در اين ميان تنوع زيستي عظيم موجود در اين كشور مرهون وجود كوهستانهاست. به عنوان مثال با وجود آنكه استانهاي گيلان و مازندران هم در كمربند خشك و نيمهخشك كره زمين جاي گرفتهاند به طوري كه به عنوان مثال بيابان قراقوم در جوار بخش شماليتر درياي خزر قرار دارد. ولي به دليل مكان و شكل قرارگيري كوهستان البرز، جنگلهاي سرسبز و
انبوه هيركاني كه در نوع خود در جهان بينظير است در دامنه شمالي كوه البرز پديد آمده است. گسترش ديوارههاي كوهستاني البرز و زاگرس و تعدد كوههاي كوتاه و بلند منفرد داخلي ايران، آميزهاي گوناگون از شرايط و عوامل محيطي را در اين سرزمين به گونهاي رقم زده است كه الگوها و نمونههايي مشابه با شرايط محيطي مربوط به بسياري از انواع اكوسيستمهاي جهان را ميتوان در اين كشور يافت. چنين تنوع اكوسيستمي كه به طور عمده به دليل گوناگونيهاي فيزيوگرافي در كوهستانهاي ايران پديد آمده است سبب پيدايش تنوع گونهاي و نيز تنوع ژنتيكي ارزشمند و بسيار كمنظيري شده است كه در اين مقاله به گوشهاي از آن اشاره ميكند.
ارزشهاي گياهي
تعداد گونههاي گياهي كه به طور طبيعي در ايران ميرويند به بيش از 8000 گونه ميرسد. از اين ميان تعداد حدود 1700 گونه گياهي در اين كشور آندميك يا انحصاري هستند. به بيان ديگر اين تعداد عظيم از گونههاي گياهي به جز در اين كشور در ساير نقاط جهان به طور طبيعي نميرويند.
بيشترين تنوع گونهاي گياهي در مناطق كوهستاني و به ويژه در ناحيه رويشي ايارن و توراني يافت ميشود. علاوه بر البرز و زاگرس، كوههاي شيركوه و سياه كوه در مركز، لالهزار و هزار در جنوب و تفتان در شرق كشور، رويشگاه انحصاري تعداد زيادي از گونههاي گياهي آندميك ايران هستند. لازم به ذكر است كه تعداد زيادي از گونههاي انحصاري كوههاي ايران داراي گسترش محدودي هستند. بنابراين در صورت تداوم شرايط تخريبي كه امروز توسط انسان بر مناطق كوهستاني كشور تحميل ميشود تعدادي از اين گونههاي انحصاري رو به نابودي خواهند گذارد و در اين صورت جهان براي هميشه چنين گونههايي را از كف خواهد داد.
قابل ذكر است كه برخي از گياهان حتي در رده بالاتر از گونه يعني در سطح جنس در ايران انحصاري هستند. به بيان ديگر تمام گونههاي ذيل چنين جنسهايي فقط در محدوده جغرافيايي كشور ما ميرويند. اين جنسها كه به طور عمده در مناطق كوهستاني اين سرزمين رويش دارند ضرورت حفاظت هر چه اصوليتر از كوهستانهاي كشور را توجيه ميكنند. از اين ميان 12 جنس انحصاري مربوط به كوههاي بلند ايران است. به عنوان مثال جنس گياهي منحصر به فرد Elborozia داراي انتشار محدودي از البرز مركزي بين ارتفاع 1800 تا 3000 متري است. جنس منحصر به فرد ديگري نيز به نام Kalakia از البرز مركزي در سال 1975 كشف شده است. جنسهاي منحصر به فرد
Zerdana و Acanthocarkamum به ترتيب از ارتفاعات بلند زاگرس و كوه دنا قابل ذكر هستند. دو جنس گياهي ديگر از خانواده چليپايان كه با دامنه انتشار خيلي محدود از كوههاي زاگرس معرفي شدهاند عبارتند از: Pseukofortiuynia و Straussiella. جنس Zhaumeria در محدوده جغرافيايي كوچكي در كوههاي جنوب كشور و جنس انحصاري Karvandariana از كوههاي بلوچستان گزارش شده است. دو جنس انحصاري ديگر Ergocarpon و Dicyclophora نيز از كوههاي جنوبي ايران
معرفي شده است.
ارزشهاي جانوري
گونههاي جانوري به عنوان عاملي مهم در اكوسيستمها مطرح هستند. به دليل تنوع شرايط محيطي در اين كشور كوهستاني، تعداد گونههاي جانوري بسيار قابل ملاحظه است. به طوري كه تعداد گونههاي پستانداران و پرندگان وحشي ايران به ترتيب با 160 گونه و 502 گونه تقريبا برابر تعداد گونههاي مربوط به كل قاره اروپا است. البته تعداد گونههاي مربوط به برخي از ردهها مانند خزندگان حتي بسيار فراتر از قاره مذكور است. در اين خصوص اضافه ميكند كه از مجموع 164 گونه خزندهاي كه تاكنون در كشور ما شناسايي شده است تعداد 26 گونه آنها بومي انحصاري هستند.
در خصوص اهميت اكوسيستمهاي كوهستاني ايران براي پشتيباني از زيست جانوري وحشي كه داراي ارزشهاي اكولوژيك بالا هستند كافي است اشاره كند كه تعداد 39 گونه و يا زيرگونه از پستانداراني كه براساس فهرست سرخ Red List اتحاديه جهاني حفاظت IUCN در مقياس جهاني در معرض تهديد به انقراض قرار دارند در اكوسيستمهاي كوهستاني ايران زيست ميكنند (جدول شماره يك) همچنين اسامي تعداد 6 گونه از پرندگاني كه طبق فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت در معرض تهديد به انقراض قرار دارند و در كوههاي ايران يافت ميشوند، در جدول شماره 2 ملاحظه ميشود. از مجموع گونههاي متنوع خزندگان مناطق كوهستاني ايران تعداد 5 گونه براي ساس فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت در معرض تهديد به انقراض قرار دارند كه نام آنها در جدول شماره 3 آمده است.
حساسيتها و عوامل تخريب
به طور كلي كوههاي مرتفع به دليل دماي پايين، كوتاه بودن فصل رويش، شيب زمين و همچنين خشكي هوا يا محدوديتهاي اكولوژيكي زيادي مواجه هستند. در كشور ما قرارگيري كوهستانها در منطقه عمومي خشك و نيمهخشك جهان مزيد بر علت شده، بر خشكي اين محيطها و در نتيجه بر حساسيتهاي ذاتي كوههاي ايران افزوده است. بنابراين مناطق كوهستاني ما در مقايسه با
كوههاي بسياري از ساير نقاط جهان نيازمند توجه بيشتر و حفاظت اصوليتر است.
به رغم اين موارد و با وجود اهميتهاي بسياري كه اين اكوسيستمهاي ارزشمند به ويژه از لحاظ تنوع زيستي دارند و در مبحث پيش به گوشهاي از آنها اشاره شد، ولي از مديريت اصولي و منطبق بر موازين زيستمحيطي در اين كوهستانها كمتر اثري ديده ميشود به طوري كه متاسفانه روند تخريب در اين محيطهاي حساس و ارزشمند به وضوح قابل مشاهده است.
عمدهترين عامل تخريب در اكوسيستمهاي كوهستاني ايران عبارت از چراي دام اهلي است. پس از آن بايد به تبديل علفزارهاي كوهستاني به ديمزارهاي كمبازده اشاره كرد. لازم به توضيح است كه علفزارهاي كوهستاني شيبدار كه براي اولين بار شخمزده و به زير كشت گندم و يا جو برده ميشوند محصول به نسبت خوبي به بار ميآورند. ولي در سالهاي بعد و با تكرار كشت و كار معمولا تا حدي از ميزان محصول كاشته ميشود و يا اينكه حتي به كلي رها ميشوند. در نتيجه پوشش گياهي و خاك ارزشمند علفزارهاي كوهستاني به اين طريق از ميان برده ميشود.
در مورد عامل تخريب مسلط در اكوسيستمهاي كوهستاني ايران؛ يعني چراي احشام، يكي از علل اصلي و ريشهاي تداوم اين عامل تخريبي را بايد چگونگي نگرش به علفزارهاي كوهستاني دانست. به بيان ديگر تا زماني كه تمام علفزارهاي كشور، «مرتع» ناميده ميشوند. موضوع چراي دام تنها كاربري از پيش تعيينشده براي اين قبيل اكوسيستمها خواهد بود. در حالي كه بسياري از علفزارهاي كوهستاني به دلايل گوناگون از قبيل ارتفاع بالا، شيب زياد، جنس زمين، نوع گياهان و تراكم اندك آنها فاقد قابليت لازم براي چراي دامها هستند.
تدوين برنامههاي آموزش همگاني به منظور بالا بردن آگاهيهاي عمومي در خصوص مسايل كوهستان و ايجاد احساس مسئوليت بيشتر در طبقات مختلف جامعه.
پيشنهادات:
1 _ كنترل چراي احشام و كاهش تعداد دامها در حد پايينترين ظرفيت قابل چراي علفزارها كه مربوط به سالهاي خشك است و رعايت دقيق فصل مجاز چرا.
2 _ ممنوعيت كامل چراي دام اهلي در مناطق كوهستاني داراي ارتفاع 3000 متري به بالا و با شيب بيش از 50 درصد.
3 _ جلوگيري از تبديل علفزارهاي كوهستاني به ديمزارها و همچنين احيا و اعاده تدريجي ديمزارهاي با شيب بيش از 12% اكوسيستمهاي طبيعي كوهستاني، براساس يك برنامه زمانبندي شده.
4 _ انجام اقدامات آبخيزداري با اولويت دادن به روشهاي بيولوژيك، به ويژه احياي رويشهاي گياهي بومي كوهستانهاي ايران.
5 _ مطالعه و شناسايي بخشهاي حساس و آسيبپذير كوهستانها و همچنين عرصههاي داراي گونههاي گياهي و جانوري انحصاري و يا در معرض تهديد يا انقراض و تحت حفاظت قرار دادن اين قبيل نقاط.
6 _ تدوين برنامههاي آموزش همگاني به منظور بالا بردن آگاهيهاي عمومي در خصوص مسايل كوهستانها و ايجاد احساس مسئوليت بيشتر در طبقات مختلف جامعه.
7 _ ترويج فعاليتهاي اكوسيستمي در محيطهاي كوهستاني كشور، لازم به توضيح است كه چني
ن فعاليتهاي تفرجي، ضمن ارايه ادراك صحيح درباره كيفيتهاي ويژه و منحصربهفرد كوهستانهاي مورد بازديد به گردشگر، به شيوهاي انجام خواهد پذيرفت كه تاثير منفي بسيار اندكي بر محيط كوهستان بر جاي گذارد. فعاليتهاي اكوتوريستي پايدار بايد داراي مباني زير باشند:
_ به كار گرفتن فنون تفرجي داراي تاثير منفي اندك
_ اعمال محدوديت براي تعداد بازديدكنندگان
_ پشتيباني از فعاليتهاي گروههاي حفاظتي
_ مشاركت فعال جوامع محلي در برنامهريزيهاي تفرجي
_ محترم شمردن حرمت و فرهنگ مردم محلي
_ تضمين عدم ايجاد خسارت به حيات گياهي و جانوري كوهستان
_ بهكرد وضع زندگي مردم محلي به شيوههاي مختلف از جمله انجام خريدها از طريق جامعه محلي
منابع:
1 _ جمزاد، زيبا. تنوع گياهي در ايران و نقش باغهاي گياهشناسي در شناخت و حفاظت از آنها. مجموعه مقالات ديرينشناسي و تنوع زيستي. انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
2 _ رياضي، برهان. 1379. وضعيت منابع طبيعي و تنوع زيستي در ايران. فصلنامه انسان و محيط زيست (انجمن متخصصان محيط زيست ايران). شمارههاي 7 و 8.
3 _ مجنونيان، هنريك. 1378. (ترجمه) جغرافياي گياهي ايران. انتشارات سازمان محيط زيست.
4 – IUCN (The World Conservation Union). 2000. IUCN Red List of Threatened Animals.
