مقاله در مورد بیماریهای مشترک انسان و دام

بخشی از مقاله

بيماريهاي مشترك انسان و دام

‹‹ بسمه تعالي ››
به هر گونه اختلال در بدن بيماري مي گويند.
بيماريهاي مشترك انسان و دام (زگونوزها):
بيماريها يا عفونتهاي هستند كه بين انسان و ساير حيوانات يا بالعكس در شرايط طبيعي منتقل مي شوند. مثل شاربن يا تب مالت. اين تعريفي است كه سازمان بهداشت جهاني در سال 1966 ارائه داده است.
ابتدا در مورد هر بيماري كه خواسته باشيم بحث كنيم بايستي به موارد زير اشاره شود:
1ـ مقدمه و توضيح كلي در مورد بيماري: كه به صورت كوتاه بيماري تعريف مي شود.
2ـ اتيولوژي يا سبب شناسي: در اين قسمت عوامل ايجاد كننده بيماري تعريف مي شود.

3ـ انتقال بيماري:
4ـ علائم باليني: منظور علائمي است كه در مشاهده ظاهري و معاينه دام بدست مي آوريم.
5ـ علائم كالبد گشايي: منظور علائمي است كه هنگام كالبد شكافي دام با آنها برخورد مي كنيم.
6ـ تشخيص: در اين قسمت راههاي مهم تشخيص از جمله راههاي آزمايشگاهي مورد بررسي قرار مي گيرند.
7ـ تشخيص تفريقي: راههاي كه مي توانيم بيماريهاي داراي علائم مشابه را از يكدگر تفكيك كنيم.
8ـ درمان: داروهايي كه در درمان بيماري استفاده مي شود و بطور كلي روشهاي درماني مورد بررسي قرار مي گيرند.

9ـ پيشگيري و كنترل بيماري: در اين قسمت راههاي پيشگيري از بيماري و همچنين واكسنهاي مختلف در ارتباط با بيماري بحث مي شود.
نكته: زئفوژ: بيماري مشترك انسان و دام
اصطلاح فارماكولوژي (داروشناسي) كه در اصل آشناي به انواع داروهاست. با تراپوتيك كه در اصل شناخت روشهاي درماني است، نبايد با يكديگر اشتباه شوند.
تقسيم بندي بيماريها:
تقسيم بندي كلي كه راجع بيماريها صورت مي گيرد بيشتر براساس عوامل ايجاد كننده بيماري است كه شامل گروههاي زير مي باشد:
1ـ بيماريهاي باكتريايي: كه عامل ايجاد كننده آن باكتريست.
2ـ بيماريهاي ويروسي: كه عامل ايجاد كننده آن ويروسهاست.
نكته: پريون در اصل ذره اي بين باكتري و ويروس مي باشد مثل عامل بيماري جنون گاوي.
3ـ بيماريهاي انگلي: شامل انگلهاي خارجي و داخلي بوده است.
4ـ بيماريهاي قارچي:
5ـ بيماري متابوليكي (تغذيه اي): بيماريهايي است كه به نحوه اي مربوط به تغذيه است مانند: تب شير.
6ـ بيماريهاي ژنتيكي وراثتي: كه مربوط به وراثت است و يكسري بيماريهاي متفرقه ديگر كه عامل ايجاد كننده آنها مي تواند بعضي عوامل فيزيكي و يا شيميايي باشد.
ارزيابي قسمتهاي مختلف بدن دام:
الف) گوشها: در حالت طبيعي گوشها به طور افقي و يا كمي كشيده نگه داشته مي شود و در موارد صداها عكس العمل نشان مي دهند. در بيماريهاي متعددي ممكن است وضعيت گوشها تغيير پيدا كند از لحاظ ظاهري نيز گوشهاي يك دام سالم عاري از هر گونه انگل خارجي مي باشد.
ب) چشمها: در حالت عادي كره چشم برجسته و چشمها حالت درخشان دارد. مخاط چشم هم معمولاً يك حالت ارغواني دارد.

در يك گاو طبيعي پوزه معمولاً مرطوب و آغشته با بزاق مي باشد و در موقع لمس كردن نسبتاً سرد مي باشد.
د) پستان دام: در يك گاو طبيعي پستان داراي يك شكل مطلوب مي باشد بطوري كه همه كارتيه ها يك اندازه و سر پستانك ها نيز هم اندازه مي باشند در بيماريهاي متعدد پستان ممكن است فرم غيرطبيعي به خود بگيرد. معمولاً در يك گاو بالغ طول سر پستانك ها حدود 8 تا

10 سانتي متر عرض آنها 3 سانتي متر و نوك سر پستانك ها 45 تا 40 سانتي متر با زمين فاصله دارد.
و) دم دام: در يك دام سالم دم داراي حركات فعال بوده و در مقابل مواردي مثل خراش دادن و يا سوزن زدن به راحتي عكس العمل نشان مي دهد. در بيماريهاي متعددي ممكن است دم دچار حالت غيرطبيعي مي گردد.
و) اندامهاي حركتي: در يك دام طبيعي دستها و پاها به صورت كاملاً طبيعي و قرينه مي باشند و مفاصل نه زياد به هم نزديكند و نه داراي ورم در قسمت مفاصل هستند و دام مي تواند به راحتي حركت كند.
ز) پوشش خارجي دام: پوشش خارجي يك دام سالم معمولاً صاف و درخشان مي باشد و رنگ آن بستگي به نوع /// آن در نژادهاي مختلف متغير است و هر گونه اختلال در اين وضعيت حالتي از بيماريست. هنگام لمس كردن پوشش خارجي دام سالم مقداري رطوبت و چربي كه در نتيجه ترشحات غدد چربي و عرق مي باشد لمي مي گردد.
علاوه بر بررسي اين مشخصات ظاهري معاينات ديگري نيز توسط يك دامپزشك از يك گاو بعمل مي آيد. مثلاً اندازه گيري درجه حرارت بدن دام، بررسي ضربان قلب، بررسي حركات دستگاه
گوارش، همچنين بررسي ادرار دام، از لحاظ مختلف مثلاً رنگ ادرار كه در حالت طبيعي زرد روشن مي باشد و يا ممكن است در بيماريهاي مختلف بسيار بدبو گردد.
بررسي مدفوغ نيز از لحاظ شكل طبيعي و بوي مدفوع مي تواند در تشخيص بيماريهاي مختلف مؤثر باشد.
بيماريهاي غيرمسري يا غيرواگيردار:
به بيماريها يا عفونتهاي اطلاق مي شود كه از دام بيمار قابل انتقال به دام سالم نيست مثل كزاز.
درصد واگيري morbility كاشكسي: لاغري شديد
درصد مرگ و مير mortality pk : انحراف اشتها
طرز ايجاد بيماري: زماني كه بافت كبد در اثر مهاجرت كرمهاي كبدي دچار خرابي شديد شده باشد در اين شرايط كه معمولاً يك شرايط بي هوازي است. عامل بيماري ازدياد حاصل كرده زهرابه حاصل از باكتري باعث نكروز (خرد يا خراب شدن بافت) كبدي مي گردد.
نشانه هاي بيماري: در بيشتر موارد گوسفندان مبتلا به اين بيماري بدون نشان دادن علامتي تلف مي شوند زماني كه بيماري شديد نباشد و يك مقدار طولاني تر شده باشد معمولاً گوسفند از گله عقب افتاده، تنفس سريع پيدا كرده و روي /// سينه زمين گير شده و در همان حالت از بين مي رود در مورد گاو معمولاً سير بيماري طولاني تر است ولي در هر دو دام بيماري كشنده است.
درمان: درمان مؤثري در اين بيماري نداريم مگر اينكه بيماري بسيار طولاني شده باشد.
پيشگيري: جهت پيشگيري در مرحله اول درمان انگلي مي باشد كه با كمك ضد انگلهايي از جمله رافوكسانايد، كلوزانتل، فازينكس، اين كار صورت مي گيرد از طرف ديگر واكسيناسيون نيز در مورد گوسفندان بايستي سالانه انجام گيرد.
بيماري آنتروتكسمي:
عامل بيماري: كلستريديوم پرفرانژنس مي باشد. گونه هاي متعددي از اين باكتري بيماري آنتروتكسمي را ايجاد مي كند از جمله A., B, C, D, E كه در بين آنها گونه D از همه مهمتر است و بيماري حادي را در نشخواركنندگان به ويژه بره ها ايجاد مي كند. گرچه گونه D بيشتر در بره ها ايجاد بيماري مي كند. ولي مي تواند در گوسفندان و بزهاي بالغ، گوساله ها و ندرتاً گاوهاي بالغ

ايجاد بيماري كند.
چند بيماري باكتريايي: سل، شاربي، شاربي علامتي، ساليمونلوز، آنتروتوكسي، بدتوليسم، كزاز.
چند بيماري ويروسي: تب برفكي، هاري، آبله، طاعون.
طيور: آنفلونزا، نيوكاسل، برونشيت، آبله مرغان.
انگلي: تيلريوز «زردي» دارو: بوتالكس سنوروز مغزي.

در حاشيه همين تقسيم بندي يكسري بيماريهاي هستند كه بعنوان بيماريهاي مشترك بين انسان و دام قلمداد مي شوند كه در اصطلاح به آنها زئونوز گفته مي شود.
قبل از اينكه وارد بحث بيماريها شويم يكسري علائم حياتي در مورد گاو بررسي مي كنيم:
1ـ تنفس: اين عمل كه بوسيله پرده ديافراگم و عضلات بين دنده اي و شكمي صورت مي گيرد يكي از علائم حياتي و مهم در دام است. تعداد تنفس طبيعي معمولاً در گاو بالغ در هر دقيقه 35 تا 15 بار در دقيقه مي باشد در موارد متعدد ممكن است تعداد تنفس تغيير كند. بعضي از موارد فيزيولوژيك مانند آبيتني سنگين، و يا ممكن است پاتولوژيك باشد مانند تب يا نارسايي هاي قلبي و يا بيماريهاي ريوي، علاوه بر تعداد تنفس بايستي صداهاي تنفسي نيز مدنظر قرار گيرند كه معمولاً اين كار با گذاشتن گوشي روي ناي مي توانيم مواردي از قبيل سوت كشيدن ناله و يا سرفه را متوجه شويم.
2ـ درجه حرارت بدن: درجه حرارت به معناي گرماي داخلي بدن است كه معمولاً به دليل اكسيداسيون داخل سلولي بوجود مي آيد. اينكار به كمك ترمومتر كه داخل ركتوم گذاشته مي شود تعيين مي گردد. درجه حرارت بسته به عواملي ممكن است تغييراتي داشته باشد. مانند:
سن دام: مثلاً در مورد گوساله ها درجه حرارت 5/39 تا 5/38 و در بالغين 39 تا 38 درجه حرارت طبيعي است.
طول روز: مثلاص درجه حرارت بدن دام هنگام عصر 50/ تا 1 درجه ممكن است از صبح بيشتر باشد.
شرايط محيطي: در فصلهاي گرم درجه حرارت ممكن است بيشتر باشد.

افزايش فعاليت: كه در فعاليت شديد تا 2 درجه بيشتر مي شود.
فعاليت تناسلي: مثلاً 24 ساعت قبل از فحلي و يا زايمان درجه حرارت بدن دام بيشتر مي شود.
3ـ نبض: بهترين روش جهت گرفتن نبض ملامسه شريان صورتي در سطح جانبي فك پايين مي باشد. تعداد نبض نيز ممكن است براساس سن دام يا وزن دام تا حدودي متغير باشد مثلاً گوساله شيرخوار 90 تا 110 بار. گاو جوان 70 تا 90 زايمان كرده 65 تا 80 بار.
بيماريهاي باكتريايي:
گروه مهمي از بيماريهاي، بيماريهاي هستند كه عوامل ايجادكننده آنها باكتري است مهمترين اين

بيماريها عبارتند از:
1ـ بيماريهايي كه در اثر گروه باسيلوس ها ايجاد مي شود مانند شاربن.
2ـ بيماريهايي كه در اثر كلستريديوم ها ايجاد مي شوند مانند بيماري آنتروتوكسمي، كزاز و تورم عفوني كبد.
3ـ بيماريهايي كه در اثر بروسلاها ايجاد مي شوند مانند بروسلوز.
داروهاي ضدالتهاب عبارتند از:
1ـ دگزامتازول
2ـ فنيل متازول
3ـ بتا متازون
4ـ فلوزكسين مگلوسين
5ـ كتوفن «كتوپروفن»
6ـ فنيل بوتازون «وتانين»
7ـ predel _ 2x
هورمونها عبارتند از:
1ـ اكسي توسين (تسهيل زايمان، ترشح شير)
2ـ استروژن (باز كردن دهانهي رحم هنگام فحلي و زايمان)
3ـ پروژسترون (دوام آبستني)
هورمونهايي كه در ايجاد فحلي و از بين بردن كيست تخمداني مؤثر هستند عبارتند از:
1ـ پروستاگلندين PGF2
2ـ لوتاليز lutalyse
3ـ سنكروميت
4ـ گنادورلين
بيماري شاربن يا سياه زخم :
بيماري فوق حادي است كه در بيشتر موارد با مرگ ناگهاني همراه مي باشد اين بيماري معمولاً در تمام دنيا شايع است مگر اينكه پيشگيري خوبي صورت گيرد. پراكندگي اين بيماري در يك منطقه براساس ميزان پيشگيري، خاصيت زمين و آب و هوا متغير است. بيماري در انسان به صورت عفونت موضعي پوستي بوده و به همين دليل به آن سياه زخم نيز گفته مي شود. اگرچه ممكن است در انسان هم به صورت كشنده باشد. اين بيماري بيشتر در گوسفند و گاو و كمتر در بز و اسب مي باشد.
علل توليد بيماري: عامل اختصاصي بيماري باسيلوس آنتراسيس مي باشد. كه مي تواند در مجاورت هوا توليد هاك كند و براي مدت طولاني محيط را آلوده سازد. اين باكتري در مقابل

ضدعفوني كننده ها مقاوم است بيماري مي تواند از طريق خوردن خاك آلوده، استنشاق، يا خراشهاي پوستي وارد بدن شود. همچنين يكسري مگسهاي گزنده و ساير حشرات مي توانند ميكروب شاربن را با خود عمل كنند.
علائم بيماري : خروج خون از منخرين، دهان، مقعد و فرج مي باشد. در مواردي كه بيماري به شكل فوق حاد مي باشد علائمي پس از مرگ خروج خون از منخرين، دهان، مقعد و فرج مي باشد.

در مواردي كه بيماري به شكل فوق حاد مي باشد علائمي كه در دام مشاهده مي شود تب 42 درجه، تنفس شديد و عميق، پرخوني مخاط، سقط جنين، اسهال خوني مشاهده خون در شير مي باشد.
درمان بيماري: كمتر ممكن است اين بيماري معالجه گردد. چنانچه بيماري به شكل فوق حاد نباشد و در ابتداي بيماري متوجه شويم مي توانيم از يكسري از داروها با دز بالا مانند پني سيلين استرپتومايسين يا به طور مخفف (PEN + STRP) استفاده كنيم.
راه سريع و مطمئن در اين بيماري پيشگيري است كه با رعايت بهداشت و واكسيناسيون به موقع انجام مي شود چنانچه با لاشه شاريني برخورد كرديم بايستي بلافاصله دفن شده و يا سوزانده شود و روي لاشه آهك ريخته شود. واكسيناسيون اين بيماري بايستي مرتب و به طور سالانه انجام شده و حتي بهتر است در مناطق آلوده 2 نوبت در سال تزريق شود. ميزان تزريق واكسن 5/0 سي سي، بهترين فصل، فصل بهار و معمولاً به گوسفندان بالاي 3 ماه تزريق مي شود.
گروهي از بيماريها توسط كلستريديوم ها ايجاد مي شود كه از جمله آنها كزاز، تورم عفوني كبد يا (سياه مرض) آنتروتكسمي، بوتوليسم، شاربن علامتي مي باشد كه سه بيماري اول توضيح داده خواهد شد.
كزاز:
يك بيماري بسيار كشنده در تمام دامهاست كه بصورت زياد شدن حساسيت، انقباض عضلات و تشنج مشخص مي شود.
عامل بيماري: عامل بيماري كلستريديوم تتاني مي باشد كه مي تواند با توليد اسپور مدتها و سالها در خاك بماند اين بيماري حتي گرماي 100 درجه سانتيگراد را بمدت 30 تا 60 دقيقه تحمل مي كند.
طرز انتقال بيماري: از راههاي متعددي بيماري منتقل مي شود از جمله زخمهايي كه به دلايل مختلف مانند اخته كردن، هنگام زايمان از طريق مجاري تناسلي، پشم چيني و يا قطع دم بره ايجاد مي گردد.
نشانه هاي درمانگاهي: دوره كمون اين بيماري معمولاً 3 روز تا 1 هفته، حتي ممكن است تا چند ماه طول بكشد. ابتدا سختي در عضلات، سپس لرزش عضلات، انقباض عضلات فك و دشواري در حركات، بيرون زدن پلك سوم، برافراشته شدن دم و بتدريج حيوان به شكل يك اسب چوبي پيدا مي كند. درجه حرارت دام تختي به 42 درجه مي رسد.
درمان: بيماري معمولاً در اسب و گوسفند كشنده بوده ولي در مورد گاو بخصوص در زماني كه دوره كمون بيماري طولاني باشد. ممكن است بهبودي حاصل شود جهت درمان يكسري آنتي بيوتيكه

اي وسيع الطيف مانند: پني سيلين.
علائم بيماري: تورم پستان حاد، چشم درد (سفيد شدن چشمها)، تورم مفاصل توأم با درد و سقط جنين از جمله مهمترين علائم است. در بسياري موارد پستان براي هميشه صدمه مي بيند.
درمان بيماري: از جمله آنتي بيوتيكهاي خيلي خوب تايلوزين مي باشد كه به صورت ويال هاي 50 يا 100 سي سي و به صورت 5% و 20% در بازار موجود مي باشد علاوه بر آن بهتر است از يكس

ري ويتامين ها مانند ويتامين A كه در بهبودي چشمها اثر دارد استفاده كنيم.
پيشگيري: بايستي واكسيناسيون سالي يك بار انجام گيرد. معمولاً دو ماه به زايش واكسيناسيون صورت گرفته و بهتر است 20 روز بعد نيز تكرار شود. ميزان تزريق واكسن 1 سي سي به صورت زير جلدي مي باشد.
تزريق واكسن در/// : 1ـ تزريق در پوست بال، واكسن آبله، نيوكاسل.
2ـ فرو بردن نوك در محلول واكسن.
3ـ چكاندن واكسن در چشم، نيوكاسل N.D .
4ـ از طريق آب آشاميدني.
5ـ اسپري كردن، برونشيت IB .
طرز ايجاد بيماري: در شرايط عادي گونه كلستريديوم پرفرانجنس دردستگاه گوارش وجود دارد و حتي مي توانند توليد زهرابه بنمايد ولي ايجاد بيماري نمي كند. زماني كه جيره غذايي تغيير كند و بخصوص زماني كه غلات بيش از اندازه مصرف شود اين عوامل باعث ركود دستگاه گوارش و انباشتگي آن مي شود تمام اين دلايل باعث افزايش باكتري مي گردد و با توليد زهرابه باعث ازدياد بيماري مي گردد.
نشانه هاي بيماري: در اين بيماري معمولاً دامها بدون نشاني مي ميرند چنانچه قبل از مردن به علائم توجه كنيم وجود كف در دهان، تشنج، بعضي موارد نفخ شكم، تلوتلو خوردن دام و زماني كه بيماري بيشتر طول بكشد اسهال سبز چسبناك از جمله علائم است.
علائم كالبد گشايي: از مهمترين علائم كالبد گشايي وجود خونريزي و نقاط خون مردگي در پرده داخلي قلب، پرخوني در شيردان و مخاط رودها، وجود مايع تقريباً كاهي رنگ در پرده خارجي قلب. چنانچه يك مقدار طول بكشد لاشه به سرعت گنديده مي شود پشم به سهولت كنده مي شود و از علائم مهم چند ساعت پس از مرگ، وجود كليه هاي نرم و له شده مي باشد.
درمان و پيشگيري از بيماري: كار خاصي در مورد درمان نمي توانيم انجام دهيم مگر اينكه شدت بيماري زياد نبوده و در همان مراحل اوليه از آنتي بيوتيك خوراكي استفاده كنيم و مي توان با روشهاي زير از بيماري پيشگيري كنيم:
1ـ بتدريج عادت دادن دامها به غذايي جديد و كاهش مواد غذايي قبلي.
2ـ واكسيناسيون مرتب و به موقع در فصل تغيير رژيم غذايي ميزان تزريق 3 ـ 2 سي سي 14 روز بعد تكرار، واكسن در شيشه هاي 250 سي سي و روش تزريق زير جلدي و پشت كتف انجام مي شود.
بيماري آگالاكسي:
از جمله بيماريهايي است كه در اثر مايكوپلاسماها ايجاد مي شود. عامل بيماري آگالاكسي واگير در بز و گوسفند به نام مايكوپلاسما آگالاكتيه مي باشد.
بيماريهايي كه توسط سالمونلاها ايجاد مي شود:
مهمترين بيماري اين گروه بيماري سالمونلوز مي باشد عامل بيماري شايعترين سالمونلا دابلين و سالمونلا تايفي موريم مي باشد كه مي تواند بيماري را در گاو و گوسفند و بز ايجاد كند.
راه انتقال: منشأ اصلي عفونت بطور كلي آلوده شدن چراگاهها، غذاها و با آب آشاميدني مي باشد و راه انتقال آنها به بدن نيز از طريق گوارشي خواهد بود.

علائم بيماري: بعد از اينكه عامل بيماري از طريق دستگاه گوارش وارد بدن شد علائم برحسب شدت بيماري متغير خواهد بود به طور مثال شديدترين علائم را مي توانيم در گوساله ها داشته باشيم كه يك حالت سپتي سمي شديد مي باشد.
در اين موارد مهم عبارتند از:
تب شديد، بي حالي و گيجي، نشانهاي عصبي مانند عدم تعادل، انقباض كره چشم ديده مي شود.

ولي در دامهاي بالغ بيشتر مربوط به دستگاه گوارش است لذا تورم ديده به صورت خفيف يا شديد از مهمترين علائم است كه در اين موارد بيشتر اسهال شديد و آبكي و گاهي اسهال خوني، قطع كامل جريان شير، تب، غلتيدن دام و بوي گنديده مدفوع از مهمترين علائم مي باشد. يكي از بيماريهايي است كه مي تواند سقط جنين ايجاد كند.
درمان بيماري: بيماري زماني كه حالت شديد داشته باشد و تورم زيادي در روده ها ايجاد شده باشد كار خاصي براي درمان نمي توانيم انجام دهيم ولي زماني كه اوايل بيماري باشد مي توانيم از بعضي آنتي بيوتيكهاي وسيع الطيف بخصوص سولفاديميدين كه هم به شكل تزريقي و هم خوراكي دارد استفاده كنيم در تزريقي 1 سي سي به ازاي هر 5 كيلوگرم وزن زنده بدن به مدت 3 تا 5 روز.
پيشگيري از بيماري: چون راه انتقال بيماري از طريق آب و مواد غذايي آلوده بود. لذا آب آشاميدني دامها و همچنين مواد غذايي بايستي مرتب كنترل شود.
پاستورلوز ريوي يا تب حمل و نقل:
عامل بيماري دو گونه از پاستورلاها عامل ايجاد كننده بيماري هستند كه مهمترين آنها پاستورلاهمولتيكا و پاستورلامولتي سيدا است. اين بيماري بيشتر در مورد گاوهاي جوان در حال رشد (سن 6 ماه تا 2 سال) بروز مي كند. اگرچه ممكن است در هر سني باشد به اين دليل تب حمل و نقل گفته مي شود كه بيشتر هنگامي ايجاد مي شود كه بخصوص در فصل پاييز و زمستان دامها را از يك مكان به مكان منتقل مي كنند.
نشانه هاي بيماري: تب ناگهاني و شديد، خمودگي، بي اشتهايي، تنگي نفس همراه با سرفه، ترشحات مختصر آبكي و چركي از بيني و ممكن است ترشحات چشم نيز وجود داشته باشد.
درمان: بيشتر مواقع بدون معالجه ظرف 3 تا 7 روز بهبودي در دام حاصل مي شود ولي جهت درمان مي توانيم از يك سري آنتي بيوتيكها بخصوص پني سيلين استرپتومايسين استفاده كنيم.
پيشگيري: كاهش خستگي دامها در حين حمل و انتقال كمك مهمي در پيشگيري از بيماريها خواهد داشت.
بيماري تورم پستان MASTITIS:
بطور كلي تورم پستان با ادم پستان فرق دارد. ادم پستان يا خيزپستان بيشتر بعد از زايمان ايجاد مي شود و تقريباً يك حالت فيزيولژيك مي باشد و آنهم بيشتر تجمع آب بين سلولي است در اين مورد برخورد ما با تورم پستان فرق مي كند و در بسياري موارد خود بخود برطرف مي گردد. ولي در تورم پستان وضعيت فرق مي كند.
ضررهاي اقتصادي حاصل از ورم پستان عبارتند از:
1ـ كاهش شير 70 درصد: خسارت اقتصادي ورم پستان مربوط به كاهش شير است.
2ـ پايين آمدن كيفيت شير: معمولاً حدود 7 درصد ضرر اقتصادي مربوط به اين مورد مي باشد كه در اصطلاح به علت بريده شدن شير مجبور به دور ريختن آن مي شويم.
3ـ حذف گاوها: تورم پستان باعث كور شدن يك يا چند كارتيه مي گردد. گاوي كه داراي 3 سه كارتيه كور باشد و يا در سال سه بار مبتلا به تورم پستان گردد. بايستي از گله حذف شود. 14% خسارت اقتصادي مربوط به همين مورد است.
4ـ تلفات گاو مبتلا: گاوي كه مبتلا به ورم پستان فوق حاد باشد بيشتر موارد منجر به مرگ مي گردد كه البته خسارت اقتصادي آن در گاوداري اندك است.
5ـ افزايش هزينه درمان: معمولاً 8% خسارت حاصله مربوط به هزينه هاي درماني است.
آسيب شناسي:

عوامل ايجاد كننده تورم پستان را در يك تقسيم بندي كلي به دو گروه تقسيم مي كنيم:
الف) عوامل مستعد كننده: عوامل مستعد كننده خود نيز به دو دسته تقسيم مي شوند:
يكسري عوامل فيزيولوژي و تشريحي پستان است.
يكسري عوامل محيطي هستند. از جمله عوامل فيزيولوژيكي و تشريحي مانند موقعيت

پستان كه گاوهاي كه داراي پستانهاي بسيار بزرگ هستند بيشتر در معرض آسيب هاي مكانيكي قرار مي گيرند.
شل بودن ليگمانهاي نگهدارنده:
پستان داراي شش زوج ليگمان (ليگمانت) مي باشد كه چهار زوج مياني و دو زوج جانبي است. كار آنها بالا نگهداشتن پستان است در صورت شل شدن مثلاً در اواخر حاملگي و اوايل آبستني يا در سنين پيري زمينه ورم پستان را بيشتر مي كند. چنانچه ليگمانها پاره شود به آن پستان پاندولي گفته مي شود.
فرم و ساختار سر پستانك:
بزرگ بودن سر پستانك سبب جا نگرفتن آن در سر پستانك شيردوش مي باشد و يا كوتاه بودن بيش از اندازه سر پستانك باعث خوب دوشيده نشدن آن مي شود و يا ممكن است كانال سر پستانك بيش از حد گشاده بوده و يا اسفنگر خراب باشد كه همگي زمينه ساز ورم پستان است.
خصوصيات خود كانال سر پستانك:
سر پستانك داراي دو قسمت، مخزن در بالا و كانال باريك در پايين مي باشد و ساختمان كانال از داخل به خارج عبارتند از: بافت پوششي، كراتين، عضلات صاف و پوست وجود دارد. بافت پوششي خود سدي در برابر ميكروب است. كراتي از لحاظ نوع در دامهاي مختلف فرق دارد. در گاوهاي حساس به ورم پستان كراتين نازك تر و فاصله آن از بافت پوششي بيشتر و حاوي اسيدهاي چرب غير اشباع مانند استناريك، لينولنيك و اولنيك مي باشد. در گاوهاي مقاوم به ورم پستان كراتين ضخيم تر، متراكم تر، فاصله آن از بافت پوششي كمتر و حاوي اسيدهاي چرب اشباع مانند اسيداوريك، اسيد پالمتيك و اسيد ميرستيك مي باشد. وراثت پذيري، در اين اسيدها بالاست. لذا در برنامه هاي اصلاح نژاد از آنها استفاده مي شود.
سلولهاي سوماتيك شير:
اين سلولها متشكل از لكوسيتها و سلولهاي پوشش سر پستانك مي باشد. در حالت طبيعي بين 100 تا 000/250 سلول سوماتيك در هر سانتيمتر مكعب شير وجود دارد. وجود اين سلولها باعث مقاومت در برابر ورم پستان مي شود و گاوهاي حساس سلول سوماتيك كمتري دارند. اگر تعدا سلولهاي سوماتيك از حد طبيعي بيشتر باشد گاو مبتلا به تورم پستان تحت باليني مي شود كه بعداً توضيح داده خواهد شد.
آنزيم ليزوزيم شير: اين آنزيم يا منشأ بافت پوششي دارد و يا از خون مي آيد و سبب از بين بردن باكتريها مي شود.
سن دام: با افزايش سن، حساسيت بيشتر مي شود.
مرحله شيردهي: اكثر عفونت هاي پستان در اوايل دوره شيردهي (2 ـ 1 ماه بعد از زايش) مي باشد.
ميزان توليد شير: با افزايش توليد شير حساسيت به ورم پستان بيشتر مي شود.
عوامل محيطي مانند:
1ـ فصل: هواي بسيار گرم و بسيار سرد و مر طوب و يا بسيار خشك پستان را مستعدتر مي كند.
2ـ تغذيه: مصرف زياد پروتئين، تغيير جيره از كنستانتره به مواد خشبي و برعكس، تغذيه از مواد استروژن دار مثل شبدر و يونجه كمبود ويتامين E و سلنيوم از عوامل مستعد كننده هستند.

3ـ جايگاه: مانند مرطوب بودن بيش از حد، عدم رعايت بهداشت جايگاه، و نوع بستر مورد استفاده كه بهترين بستر كلش، بعد گاه و بعد تراشه چوب (خاك اره) مي باشد.
عدم رعايت بهداشت دوشش:
عدم كاركرد صحيح ماشين و يا عدم استفاده صحيح از ماشين، عوامل مستعد كننده هستند. كه در اين ارتباط عواملي مانند شيردوشي بيش از حد يا كمتر از حد معمول، تندتر يا كندتر بودن شيردوشي از حد طبيعي، نامناسب بودن و ترك خوردن لاستيك يا لاينر سر پستانك شير دوشي از جمله عوامل ورم پستان است.
عوامل اصلي عبارتند از:
عوامل باكترياي و در مراحب بعدي قارچ ها مانند اسپرژيلوس در ايجاد ورم پستان دخالت دارند.
عوامل باكتريايي: عوامل باكتريايي مي توانند در دو گروه جاي بگيرند.
تورم پستان مسري: كه منبع عفونت گاو و كارتيه آلوده است و مي تواند عامل بيماريزا را منتقل كند. (مهمترين عوامل تورم پستان مسري استرپتوكوكوس لاكتيه و استافيلوكوكوس اورئوس مي باشد.)
تورم پستان محيطي: منبع عفونت در اينجا محيط آلوده مي باشد كه از طريق بستر آلوده، آب آلوده (مهمترين عوامل تورم پستان محيطي E – COLI و استريپتوكوكوس ديس آگالاكتيه مي باشد.
طبقه بندي ورم پستانها:
به طور كلي ورم پستانها را مي توانيم به دو گروه كلي:
1ـ تحت باليني و 2ـ باليني تقسيم كنيم.
خود تورم پستان باليني داراي درجات 1 و 2 و 3 مي باشد:
تورم پستان تحت باليني:
در اينجا فقط تعداد سلولهاي سوماتيك افزايش پيدا مي كند كه همراه با افت توليد شير مي باشد هيچگونه تغيير رنگي در شير و يادگيري پستان در گاو ديده نمي شود اين ورم پستان فقط از طريق اندازه گيري سلولهاي سوماتيك قابل تشخيص است و معمولاً توسط تستي به نام استفاده از شيرآزما كه معروف به تست سي . ام . تي . (C. M. T) مي باشد كه با توجه به تعداد سلولهاي سوماتيك به درجات مختلف از جمله 1+ ، 2+ و يا 3+ مشخص مي شود.
ورم پستان باليني:
داراي انواع زير مي باشد كه تورم باليني درجه 1 در اين نوع ورم پستان فقط كميت و كيفيت شير از قبيل ميزان توليد، رنگ، بو و PH تغيير مي كند و در شير چرك وجود دارد.
ورم پستان باليني درجه 2:
دراينجا علاوه بر كيفيت شير پستان نيز درگير مي شود خود اين ورم پستان چند درجه دارد از جمله حاد كه در آن پستان متورم، گرم دردناك و شير داراي لخته و آبكي است. ورم پستان مزمن، پستان سفت و سرد بوده هنگام لمس توده هاي سفتي داخل آن است و شير آبكي است.
تورم پستان باليني درجه 3 يا تورم پستان فوق حاد:
در اينجا علاوه بر درگيري پستان و غيرطبيعي بودن شديد شير علائم سيستميك در گاو مانن

د تب، بي اشتهايي، افزايش تعداد ضربان قلب، تب و مراحل پاياني شوك و سرد بودن اعضاي انتهايي بدن ديده مي شود. اين ورم پستان اغلب در اثر E - COLI و استافيلوكوكوس اورئوس مي باشد.
بروسلوز يا بانگ:
اين بيماي در اثر باكتري بروسلا ايجاد شده و به سه قسمت مي باشد.
بروسلوزي كه در اثر بروسلا آبروتوس ايجاد مي شود در گاو ايجاد بيماري كرده و در انسان ني

ز مي تواند بيماري ايجاد كند .
بروسلوزي كه توسط بروسلا اوويس ايجاد شده در گوسفند ايجاد بيماري كرده و باعث كاهش قدرت باروري در قوچها به علت تورم اپيديديم شده و در ميشها مي تواند سقط جنين ايجاد كند.
بروسلوزي كه توسط بروسلا ملي تنسيس ايجاد شده و مي تواند در گوسفند و بز ايجاد بيماري كند و در انسان نيز ايجاد بيماري مي كند. كه بروسلوزي كه در گاو ايجاد بيماري مي كند مهمترين آنهاست و از لحاظ اقتصادي خسارت زيادي وارد كرده و از نقطه نظر بهداشت انساني نيز به علت بوجود آمدن تب مالت اهميت زيادي دارد.
طرز انتقال بيماري: اين باكتري بيشتر تمايل به موضعي شدن در رحم، پستان، بيضه، غدد جنسي ضميمه، غده هاي لنفاوي و كيسه هاي مفصلي دارد و همه اينها به عنوان منابع عفونت هستند از طريق مواد غدايي آلوده نيز به راحتي منتقل مي شود.

علائم بيماري: نشاني اصلي درمانگاهي آن سقط جنين مي باشد كه اصولاً در سه ماهة آخر آبستني اتفاق مي افتد و از عوارض بعدي آن جفت ماندگي و تورم رحم است در دام نر تورم بيضه واپيديدم مي باشد.
تشخيص بيماري: مهمترين راه تشخيص خون /// زير دم است.
پيشگيري: واكسيناسيون دام با واكسن S 19 مي باشد.
مهمترين بيماريهايي كه به وسيله باكتريهاي گروه مايكوباكتريوم ايجاد مي شود بيماريهاي سل و يون مي باشد.
نمونه ي آزمايشگاهي مناسب براي بيماري يون:
1ـ ارسال يك قسمت از روده ي شسته شده.
2ـ تهيه ي /// مخاط كنده شده از وكتوم.
3ـ نمونه ي مناسب براي بيماري ليستريوز ارسال مغز در محلول فرمالين است.
بيماري سل:
داراي سه گونه گاوي (مايكوباكتريوم بوويس) و مرغي (مايكوباكتريوم اوويوم) و انساني (مايكوباكتريوم تربوكولوزيس) است. در بين آنها گونه گاوي اهميت بيشتري دارد.
نمونه ي آزمايشگاهي :
1ـ شير در ظروف استريل.
2ـ نمونه اي از چرك جراحات.
3ـ نمونه اي از جراحات مشكوئي در محلول فرمالين.
عامل بيماري يون هم: مايكوباكتريوم پاراتوبوكلوزيس مي باشد.
علائم يون: لاغري، اسهال پرتابي.
تشخيص بيماري: با استفاده از پروتئيني به نام توبركوليني به عنوان آنتي ژن استفاده مي شود و در بازار به نام PPD عرضه مي شود.
سل گاوي:
بيماري در گاوهاي شيري اهميت بيشتري دارد و انسان نيز به آن مبتلا مي شود لذا از لحاظ انساني بسيار مهم مي باشد بيشتر بخصوص گاوهايي كه در جايگاه بسته هستند شيوع دارد. از لحاظ حساسيت گاو، بز و خوك حساس تر و گوسفند و اسب طبيعتاً مقاومتر هستند.

طرز انتقال بيماري: عمده ترين منشأ عفونت دام آلوده است ميكروب مي تواند در هواي بازدم، مدفوع، شير، ادرار، ترشحات رحم، وجود داشته باشد و بدين طريق وارد محيط شده دامهاي ديگر و حتي انسان را آلوده سازد.
علائم بيماري: مهمترين علائم لاغري تدريجي، زياد و كم شدن اشتها، نوسان گرماي بدن، تورم غده هاي لنفاوي، سرفه مزمن كه بيشتر هنگام صبح و هواي سرد ديده مي شود. سرفه معمولاً صدادار نيست و هر چند گاهي يكي، دو بار عارض مي شود.

تشخيص: راه تشخيص تست سل از طريق تزريق توبركولين به صورت بين جلدي در ناحيه گردن مي باشد.
درمان: در مورد درمان كار خاصي نمي توانيم انجام دهيم. پيشرفتهاي اخير يكسري آنتي بيوتيك خوراكي را تجويز كرده اند مسأله مهم پيشگيري است كه بعد از تشخيص توسط تست دامها حذف گاو صورت مي گيرد.
اسهال حاد و تفكيك نشده گوساله ها نوزاد:
بيماري معمولاً در گوساله هاي كمتر از ده روز شيوع دارد كه خسارت اقتصادي فراواني به دنبال خواهد داشت. دليل انتخاب اين اسم به خاطر همكاري باكتري و ويروسها مي باشد از جمله مهمترين باكتري E – COLI و از جمله ويروسهاي مهم روتاويروس و كورناويروس مي باشد.
علائم بيماري: مهمترين علائم اسهال شديد و آبكي، كم شدن سريع آب بدن و مرگ در عرض چند ساعت يا روز.
درمان و پيشگيري: در ارتباط با درمان بيماري مگر اينكه در مرحله اوليه و قبل از دهيدراته شدن بدن گوساله اقدام گردد وگرنه موفقيت آميز نخواهد بود در مورد اين بيماري پيشگيري اهميت خاصي دارد. اخيراً واكسني بر عليه بيماري تهيه شده، ولي مسأله مهم ديگر در اين بيماري بهداشت هنگام زايمان و يا بهداشت جايگاه گوساله مي باشد كه بايستي ضد عفوني كامل شده و سپس از شعله استفاده گردد.
بيماري مشمشه:
عامل بيماري پزودوموناس مالني مي باشد اين بيماري در تك سمي ها ديده مي شود و از اين نظر، قابل انتقال به انسان مي باشد و از لحاظ بهداشت انساني اهميت دارد. علائم بيماري بيشتر مربوط به دستگاه تنفس است و مهمترين علائم تب، سرفه، افسردگي، تنگي نفس همراه با خس خس (رال تنفسي) علامت مهم ديگر ترشحات مخاطي يا چركي از يك يا هر دو بيني بيماري معمولاً در اسب به صورت مزمن، در قاطر و الاغ تقريباً هميشه حاد است. همچنين ممكن است مشمشه به صورت ضايعات جلدي نيز مشاهده شود كه در اين صورت زخمهايي در نواحي بيني مشاهده خواهد شد.
بيماريهاي ويروسي:
اين بيماريها از اين نظر مهم مي باشد كه معمولاً كاري در درمان آنها نمي توانيم انجام دهيم و بايستي سعي شود از اين بيماريها پيشگيري كنيم مهمترين بيماريهاي ويروسي كه بحث مي كنيم.
عبارتند از: تب برفكي، طاعون، هاري و آبله.
بيماري تب برفكي (FMD) :

ازجمله بيماريهاي خطرناك و واگيردار مي باشد كه سريع الانتشار بوده و بيماري ضايعاتي را در دهان و سم ها ايجاد مي كند.
عامل بيماري: ويروس اين بيماري از گروه آنترويروس ها مي باشد كه تيپ هاي مختلفي دارد از جمله

SAT3 – SAT2 – SAT1 – C – O – A و تيپي به نام Asia1 .
پراكندگي بيماري:
بيماري در تمامي مناطق ايران وجود دارد و تيپهاي O , A به عنوان تيپهاي بومي ايران محسوب شده و تيپ Asia1 بعضي مواقع از كشورهاي همسايه وراد ايران مي شود بيماري واگيري شديد داشته ولي تلفات در بالغين 2% مي رسد. ويروس بيماري در مقابل گرما حساس تر ولي در مقابل سرما مقاومتر است لذا در فصول پاييز و زمستان بخصوص در پاييز شيوع بيشتري دارد.
ويروس بيماري در مقابل اكثر ضد عفوني كننده ها مقاوم است ولي تركيباتي مانند فرمالين و سود سوزآور به راحتي ويروس را از بين مي برد.
در بين حيوانات، بيشتر بيماري در گاو ديده مي شود ولي مي تواند حيوانات ديگر مثل گوسفند ناقل عمدة بيماري باشد.
طرز انتقال و سرايت بيماري:
مهمترين مشكل اين بيماري اين است كه براحتي و به سرعت از يك منطقه به منطقه ديگر از طريق عواملي چون هوا، باد، حيوانات وحشي، تنفس، ترشحات بيني، شير، مدفوع و آب آلوده صورت مي گيرد و بشترين راه سرايت از يك دام به دام ديگر معمولاً در اثر تماس انجام مي گيرد.
علائم بيماري: ويروس اين بيماري ابتدا به دهان حمله كرده، سپس ضايعاتي بخصوص روز زبان، لثه ها، بين سمها و پستان ايجاد مي كند. شيوع ضايعات به صورت هايپرپلازي بافت سلولي بوده كه اين مسأله باعث مستعد شدن اين قسمت به جراحت مي شود. بتدريج در اين قسمتها تاولهايي به اندازه يك تا دو سانتي متر ايجاد مي شود به دنبال آن ويروس مي تواند وارد خون شده، تب ايجاد مي شود بعد از سه تا هفت روز بتدريج تب پايين آمده و تاولها از بين مي رود بدنبال آن مايع لزجي از گوشه هاي دهان سرازير مي شود كه همين مايعات مي تواند عامل مهمي در انتقال بيماري به شمار آيد. لازم به ذكر است به علت اينكه دام نمي تواند خوب نشخوار كند معمولاً در طي بيماري كف از دهان سرازير مي شود از علائم مهم ديگر بيماري در گاو آبستن، سقط جنين مي باشد به علت نخوردن غذا به شدت لاغر شده توليد دام پايين آمده لذا خسارات اقتصادي حاصله بالاست.

پيشگيري و درمان: كار خاصي در مورد درمان نمي توانيم انجام دهيم و ضد عفوني كننده ها و داروهايي كه استفاده مي شود تنها به خاطر جلوگيري از عفونت هاي ثانويه است از جمله ضد عفوني كننده ها مي توانيم از گليسيرين يده، تركيبات اسيدي مانند سركه يا مواد قليايي مثل جوش شيرين يا اسپري آنتي بيوتيك كه تمامي اينها. به عنوان جلوگيري از عفونت ثانويه است.