مقاله در مورد تغذیه سالمندان

بخشی از مقاله

تغذیه سالمندان

مقدمه
با توجه به پيشرفت‌هاي علم پزشكي و بهداشتي متوسط عمر انسان افزايش يافته و در كشورهاي پيشرفته، اين ميزان افزايش بيش‌تر است.
پيرشدن و سالخوردگي با كاهش تدريجي فعاليت‌هاي فيزيكي و افزايش بيماريهاي مزمن همراه مي‌شود و به نظر مي‌رسد كه بهبود

تغذيه تا حد زيادي قادر است از اين مشكلات پيشگيري كند و يا آن‌ها را تخفيف دهد.

به همين دليل يكي از مسائل مهم سالمندان، مسائل پزشكي و بهداشتي

از جمله وضعيت تغذيه آنهاست.
با افزايش سن، نياز آنها به انرژي كاهش يافته و تمايل به مصرف غذا كمتر مي‌شود. در اين حال اگر انتخاب غذا درست صورت نگيرد، ميزان دريافت مواد مغذي ضروري در آن‌ها پايين‌تر از حد مطلوب خواهد بود.

در اين بحث به بررسي بعضي از مشكلات تغذيه‌اي سالمندان و نيز نيازهاي تغذيه آنها خواهيم پرداخت.

عوامل مؤثر در ايجاد مشكلات تغذيه‌اي سالمندان
1 ـ عوامل جسماني: مانند كاهش كل انرژي مورد نياز، بيماريهاي مزمن، بي‌اشتهايي، تغيير حس چشايي، خرابي دندان‌ها، بي‌تحركي، ناتواني جسمي‌، مشكلات گوارشي، تداخلات دارويي و يا تداخل غذا و داروها
2ـ مشكلات روحي و رواني: افسردگي، تنهايي، از دست دادن همسر
3 ـ مشكلات اقتصادي: درآمد كم، كمبود امكانات براي تهيه و طبخ غذاي مناسب و زندگي در آسايشگاه
به طوركلي سالمندان عزيز بايد اصول كلي زير را مد نظر داشته باشند:
1 ـ مراجعه به موقع به پزشك و متخصص تغذيه جهت بررسي وضعيت سلامت و تغذيه و پيروي از يك برنامه غذايي صحيح
2 ـ توجه و رسيدگي مناسب به بهداشت دهان و دندان
3 ـ مصرف 6 ـ 5 ليوان آب در روز
4 ـ استفاده از تمام گروههاي غذايي و ايجاد تنوع غذايي در برنامه روزانه
5 ـ مصرف مقادير كافي ميوه جات و سبزيجات
6 ـ استفاده از نان‌هاي سبوس‌دار
7 ـ محدود كردن مصرف غذاهاي چرب و شيريني‌ها
8 ـ مصرف كافي لبنيات مثل شير و ماست
9 ـ سالمنداني كه دچار بي خوابي هستند از مصرف قهوه و چاي در بعدازظهر و شب خودداري كنند و يك فنجان شير گرم قبل از خواب مصرف كنند.
10 ـ از مصرف چاي تا 2 ساعت بعد از غذا اجتناب كرده و در صورت امكان از ليموترش

تازه در كنار غذا جهت جذب بهتر آهن غذا استفاده كنند.
11 ـ قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت نيم ساعت در روز و استفاده از لباس‌هاي رنگ روشن.
12 ـ به كليه سالمندان محترم توصيه مي‌شود با توجه به شرايط بدني خود، نرمش و تحرك روزانه را هر چند كم آغاز كنند. حتي 20 دقيقه پياده‌روي سبك در هواي آزاد مي‌تواند در ايجاد نشاط و سلامت سالمندان بسيار مؤثر واقع شود و براي انجام فعاليت‌هاي سنگين هم بهتر است ابتدا با پزشك خود مشورت كنيد.
تغذیه سالمندان

درفرهنگ ایرانی و اسلامی ما سالمندان از جایگاه ویژه ای برخوردارند . ما با پدربزرگ ها و مادربزرگ هایمان سخن می گوئیم، به خاطراتشان گوش می دهیم و از گذشته آنها می پرسیم و می دانیم که خزان آنها نیز بهاری پرطراوت داشته است، طراوتی که به غنچه های نورسته باغ داد

ه اند تا شکوفائی شان را نظاره گرشوند . پس به پاس توجهی که آن روز به ما داشته اند نیکوست که ما اکنون احترامی شایسته دنیای پرمحبتشان به ایشان ارزانی داریم.
یکی از نکات اساسی در حفظ سلامت سالمندان توجه به تغذیه ایشان است. سالمندان بر اساس تعریفافراد بالاتر از 65 سال را
[1]WHO گویند.

سالمندی با تغییراتی در توان فرد و حواس او همراه است. کاهش قدرت و توانایی، اختلال در سیستم ایمنی بدن و اختلال در عملکرد ارگان ها از تغییرات دوران سالمندی است. یکی از عوارض مهم این دوران کاهش حواس است مثل حس چشایی و بویایی. حتماً شنیده اید که افراد پیر می گویند غذاها دیگر مزه قدیم را ندارد این امر نشانگر این است که فرد سالمند حدود نیمی از حس خود را از دست داده است. از اینرو دقت در تغذیه سالمندان برای حفظ سلامت بدنی آنها وبرای جلوگیری از بروز بیماریهای مزمن و عوارض سوء تغذیه در ایشان بسیار اهمیت دارد.
بسیاری از سالمندان دچار سوء تغذیه هستند بدین ترتیب که یا مصرف بیش از حد مواد غذایی موجب بروز چاقی درآنها شده ویا بیماری های مزمن ناشی از آن مثل دیابت، فشار خون یا عوارض قلبی عروقی آنها رارنج می دهد ، که این امر مراقبت های خاص تغذیه ای را می طلبد و بعضی اوقات نیز در اثر کم خوراکی دچار سوء تغذیه شده اند که می تواند به دلیل عدم اشتها به غذا یا مسائل جانبی دیگر باشد که این نیز خطرات خاصی به همراه دارد و مراقبت های مربوط به خود را می طلبد.

از جمله نیازهایی که در دوران سالمندی تغییر می کند، میزان انرژی مورد نیاز است. با افزایش سن ، میزان متابولیسم بدن کاهش می یابد و از اینرو میزان کمتری انرژی مورد نیاز است. انرژی مورد نیاز یک مرد سالمند بطور متوسط 2300 کیلو کالری و برای یک زن سالمند 1900 کیلو کالری است.
به دلیل اینکه دردوران سالخوردگی میزان تخریب یا کاتابولیسم در بدن بالا می رود ، میزان پروتئین مورد نیاز سالمندان افزایش می یابد زیرا پروتئین، بیشتر از منابع حیوانی با کیفیت بالا و کم چربی تأمین میشود مثل گوشت گوسفند و یا گاو کم چربی.

مصرف سبزیجات تازه برای سالمندان بسیار ضروری است و دلایل متعددی دارد. زیرااز یک سو با

مصرف سبزیجات خصوصاً سبزیجاتی به رنگ سبز تیره مثل سبزی خوردن و اسفناج ، ویتامین ها و املاح مورد نیاز بدن آنها تأمین می شود، فیبر موجود در سبزیجات مانع از بروز یبوست می شود که مشکل بسیاری از سالمندان است. سبزیجات اثر کاهنده چربی دارند، لذا مصرف سبزیجات ، مخصوصاً در کسانیکه چربی خون دارند ضروری است. سبزیجات نشاسته ای مثل سیب زمینی یکی از منابع خوب تأمین کننده انرژی برای سالمندان است به صورتی که از دریافت انرژی بیش از اندازه نیزجلوگیری می کند.
برای حفظ سلامت سالمندان در درجه اول مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین های مورد نیاز و در درجه بعد ، مصرف مکمل های ویتامینی می تواند مفید باشد.
با امید به اینکه ، دوران جوانی سرشار از طراوت ودوران سالمندی به دور از بیماری داشته باشید .

تغذيه سالمندان
تمايلات جنسي در مردان مسن
رژيم غذايي پرپروتئين و پوكي استخوان
كمبود اسيد فوليك و پاركينسون
رابطه افزايش فشار خون با افزايش سن از لحاظ تغذيه اي بسيار آسيب پذير ميباشند. از سويي به علت افزايش سن و كاهش ميزان فعاليت هاي بدني و كاهش سوخت و ساز پايه و تحليل بافتهاي بدن نيازشان به دريافت انرژي كاهش مي يابد و از سوي ديگر به علت كاهش توانايي دستگاه گوارش , هضم و جذب مواد غذايي با مشكل مواجه ميشود به اين معني كه آنها اگر بخواهند همان سيستم تغذيه اي سالهاي پيشين را حفظ نمايند بايد ميزان غذاي بيشتري مصرف نمايند يعني چاقي وعوارض ناشي از آن.
در اين ميان اتخاذ يك سيستم مناسب تغذيه اي كه علاوه برتامين نيلزهاي افراد مسن حاوي مقادير زياد انرژي نباشد و از لحاظ تغذيه اي آنها را دچار سوتغذيه ننمايد امري مهم و حياتي در افزايش طول عمر آنها خواهد بود.
رابطه افزايش فشار خون با افزايش سن
با افزايش سن فشار خون افراد نيز افزايش مي يباد. برخلاف آنچه كه پزشكان فكر ميكنند نمك و چاقي والكل نقش زيادي در ايجاد اين بيماري ندارند.فشار خون بالا با حملات قلبي و مغزي و پيري و مرگ همراه است. تحقيقات اخير نشان داده است كه احتمالا رابطه بين افزايش سن و فشار خون ميتواند بعلت آسيبهايي باشد كه به سرخرگهاي كليه وارد شده است. فشار خون بالايي كه در نتيجه افزايش وزن و يا دريافت زياده از حد سديم ويا الكل رخ داده باشد برگشت پذير مي باشد.دريافت زياده از حد نمك موجب نگهداري آب در داخل بدن و افزايش حجم خون و به تبع آن افزايش فشار خون ميگردد كه البته همانطور كه ذكر گرديد اين حالت برگشت پذير است. در اكثر افراد دريافت زياد نمك موجب افزايش فشار خون نميشود و مصرف الكل هم براي مدت زمان كوتاهي فشار خون را بالا ميبرد.
چاقي در هر سني با افزايش فشار خون همراه است كه البته با كاهش وزن اين حالت نيز از بين ميرود.تحقيقات اخير نشان داده است كه آسيب ديدن سلولهاي كليوي intimal fibroplasias مهمترين علت ابتلا به فشار خون در افراد مسن ميباشد. بهترين راه براي جلوگيري آسيب ديدن سلولهاي كليوي اصلاح رژيم غذايي و استفاده از ميوه ها و سبزيجات و دانه هاي كامل غلات و حبوبات و مغزها و دانه ها و خودداري از مصرف دانه هاي تصفيه شده و بدون پوسته غلات و جلوگيري از افزايش وزن ميباشد.

تستوسترون و تمايلات جنسي در مردان مسن
تحقيقاتي كه در برزيل انجام گرفته است نشان داده است كه اكثر مردان مسني كه دچار ناتواني جنسي ميگردند داراي سطحي نرمال از تستوسترون در داخل خونشان ميباشند.هنگامي كه مردي از ناتواني جنسي شكايت ميكند تقريبا تمام دكترها براي سنجش تستوسترون برايشان آزمايش خون را تجويز مي نمايند. اما تقريبا در اكثر موارد اين ناتواني در اثر ديابت يا تصلب شرايين رخ ميدهد و فقط در موارد ناچيزي علت اين ناتواني تومورهاي مغزي و يا كمبود تستوسترون تشخيص داده مي

شود. از اين رو تمام مرداني كه به نوعي دچارعدم توانايي در رسيدن به حالت نعوظ و يا نگهداري آن هستند بايد براي تعيين ميزان كلسترول و همچنين قند خون(آزمايشHBA1C) خود آزمايش بدهند. همچنين آزمايشاتي براي تشخيص سطح تستوسترون و همچنين معلوم نمودن اين امر كه آيا توموري در مغز وجود دارد يا خير؟ لازم ميباشد.اكثر قريب به اتفاق مرداني كه به ناتواني جنسي

دچار مي باشند بايد از رژيم هاي غذايي محدود از كالري و غذاهاي پر چربي وكربوهيدراتهاي تصفيه شده پيروي نمايند همچنين مصرف داروهاي كاهنده قند و كلسترول خون در مواردي لازم مينمايد.
رژيم غذايي پرپروتئين و پوكي استخوان
موسسات و شركتهاي غذايي ممكن است بخواهند شما را متقاعد كنند كه عدم مصرف مواد غذايي غني از كلسيم باعث پوكي استخوان خواهد شد. تحقيقات اخير نشان داده است كه مصرف زياد پروتئين و نوشيدن زياد نوشيدنيهاي كربوهيدراتي جزو مهمترين عوامل بروز استئوپرز است.اگر خدا قسمت كند و عمر طولاني بدهد تقريبا تمام مردان و زنان مسن از پوكي استخوان كه يكي از عوامل مستعد كننده شكستگي استخوانها است رنج خواهند برد!!مقاله اي كه در New England Journal درج گرديده است بيان ميكند كه رژيم غذايي كم پروتئين موجب بهبود پوكي استخوان مي شود. تحقيقي ديگر نشان داده است كه گياهخواران حتي هنگامي كه از غذاهاي غني از كلسيم استفاده نمي كنند اگر رژيم غذايي شان حاوي مقادير زيادي فيتات و اكسالات -كه باعث كاهش جذب پروتئين مي گردد- باشدمعمولا از ريسك بالايي براي ابتلا به پوكي استخوان برخوردار نيستند. رژيم غذايي كم پروتئين شان آنها را در مقابل استئوپرز خفاظت مي نمود. تحقيق ديگري نشان داد كه مصرف زياد پروتئين منجر به دفع مقادير زياد كلسيم از كليه ها مي گردد. همچنين تحقيق ديگري كه در دانشگاه كاليفرنيا انجام شد نشان داد كه رژيم غذايي پرپروتئين موجب ضعف استخوانها در زنان يائسه ميگردد. تحقيقي ديگر كه در بوستون انجام شد نشان داد دختراني كه به ميزان بيشتري از نوشيدنيهاي كربوهيدراتي استفاده ميكنند استخوانهاي ضعيف تر و نازكتري نسبت به بقيه هخمسالان خود دارند.
البته اين نتايج نبايد باعث گردد گه شما از مصرف پروتئين ها خودداري كنيد. شما بايد بدنيد كه پروتين ها براي سلامتي شما مفيد هستند و فقط مقادير بالاي آنها است كه براي شما مضر است. لذا اگر رژيم غذايي تان حاوي مقادير زيادي پروتين است سعي كنيد با محدود كردن دريافت پروتئين ها رژيم غذايي تان رااصلاح كنيد.
كمبود اسيد فوليك و پاركينسون

آزمايشي كه اخيرا توسطjournal of Neurochemistry انجام گرفته است نشان ميدهد كه كمبود اسيد فوليك ميتواند منجر به پاركينسون شود.در اين روش تعدادي از موشها را بوسيله MPTP تغذيه نمودند. اين ماده يك تركيب شيميايي است كه ميتواند منجر به بروز پاركينسون گردد. مشاهده شد موشهايي كه رژيم غذايي شان حاوي اسيد فوليك بود عوارض زيادي از ابتلا به پاركينسون را از

خود بروز ندادند اما گروهي كه تحت استفاده از رژيم غذايي عاري از اسيدفوليك قرار گرفتند علاوه بر عوارض زياد مشخصا دچار عدم كنترل ماهيچه اي كه مهمترين علامت ابتلا به پاركينسون است گرديدند. كمبود اين ويتامين منجر به تجمع هموسيستئين در جريان خون ميشود. اين امر منجر به آسيب به DNA در قسمت substantia nigra مغز ميشود. سلولهاي اين قسمت از مغز حاوي مقادير بالاي دوپامين هستند. كمبود دوپامين نيز منجر به بروز بيماري پاركينسون ميشود.
سبزيهاي برگ سبز، مركبات و ميوه ها، غلات كامل و حبوبات همگي از منابع مهم اين ويتامين هستند. از طرفي كمبود اين ويتامين ميتواند منجر به نقص هاي مادزادي گردد.
به تغذيه سالمندان نيز همچون كودكان توجه كنيد در كهولت فرد هشياري و تمركز لازم براي خوردن غذاي كافي ندارد.
دكتر سيد علي كشاورز، مدير گروه تغذيه دانشگاه عولم پزشكي تهران در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران واحد علوم پزشكي تهران گفت: از جمله مشكلاتي كه به تغذيه سالمندان اثر سوء مي گذارد بي دنداني و مشكل جويدن است كه محدوديت غذاخوردن را در پي دارد.
وي افزود: اغلب سالمندان به دليل نداشتن دندان سبزيجات و ميوه ها را از برنامه غذايي خود حذف مي كنند و بدين ترتيب انواع ويتامين ها و املاح و فيبرها را كه از طريق ميوه ها و سبزيجات به بدن مي رسند حذف مي كنند.
وي افزود: به دليل كمبود ويتامين ها و فيبرها انواع مشكلات براي سالمندان به وجود مي آيد از جمله به خاطر كمبود دريافت فيبر خطر ابتلا به يبوست در سالمندان بالاست.

وي گفت: از مشكلات ديگر سالمندان مي توان به تنها بودن آنها اشاره كرد. معمولاً افراد در تنهايي انگيزه و حوصله لازم براي تهيه و خوردن غذا را ندارند در نتيجه غذاي خوب و كافي نمي خورند ضمن اينكه در زمان كهولت سن افراد تمركز و هشياري لازم را براي توجه به تغذيه خود ندارند در نتيجه اگر مراقبتي از آنها نشود ممكن است غذاي كافي نخورند.
عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران افزود: مشكلات اقتصادي در سالمندان مي تواند يكي ديگر از علتهاي سوء تغذيه باشد. به عنوان مثال تعدادي از سالمندان به دليل نداشتن مقرري و يا ناچيز بودن حقوق بازنشستگي توان انتخاب غذاهايي كه مورد نياز بدنشان است ندارند.

وي كم مصرف كردن مايعات را از ديگر مشكلات سالمندان دانست و گفت: اغلب سالمندان به دليل بزرگ شدن پروستات و تكرر ادرار كه اغلب مجبورند شبها چند بار بيدار شوند از خوردن مايعات صرف نظر مي كنند، در حاليكه هضم، جذب، دفع و متابوليسم بدن نياز به آب دارد و كمبود مايعات مي تواند تمامي اين مراحل را دچار مشكل كند و يا اينكه موجب بالا رفتن فشار خون و در نهايت سكته شود. بنابراين آنها بايستي از مايعات به اندازه كافي استفاده شود.
وي افزود: مشكل ديگري كه بايد به آن توجه كرد اين است كه ممكن است معده سالمندان عامل جذب ويتامين B12 را توليد نكند و حتي اگر B12 هم در غذايشان باشد جذب نشود و كمبود B12 در بدن به تدريج باعث كم خوني و ضايعات عصبي شود بنابراين بايد B12 هاي تزريقي براي آنها در نظر گرفت و يا اينكه فرم فعال ويتامين D در كليه ساخته مي شود و اگر فردي نارسايي كليه دارد بايد از قرص هاي ويتامين D استفاده كند.
دكتر كشاورز گفت: در مجموع و بنابر دلايلي كه بر شمرديم سالمندان در معرض خطر انواع كمبودهاي تغذيه اي و كمبود ويتامين ها قرار دارند و اين گروه سني همچون كودكان نياز به رسيدگي و توجه دارند.
سالمند به چه شخصی گفته می‌شود؟ دوران سالمندی به سنین بالای 60 سال اطلاق می‌گردد، گرچه تغییرات سالمندی ممکن است از سال‌ها قبل آغاز شود. اما آن‌چه مهم نگرش ما به سالمندی است. سالمندی، یک بیماری نیست بلکه یک پدیده طبیعی می‌باشد که از لقاح شروع می‌شود و با مرگ پایان می‌یابد. از سالمندی نمی‌توان پیشگیری کرد اما حفظ سلامت در سنین سالمندی به عادات و شیوه زندگی افراد در طول زندگی بستگی کامل دارد. تغییرات سالمندی

تحت تأثیر حوادث زندگی، بیماری‌های ژنتیک و عوامل اجتماعی، اقتصادی و روش زندگی قرار دارد، بنابراین سن فیزیولوژیک، منعکس‌کننده وضعیت سلامت است. فاکتورهای شیوه‌ زندگی که به نظر می‌رسد سن فیزیولوژیک را تحت تأثیر قرار می‌دهند عبارت است از: کفایت و نظم خواب، مصرف متعادل غذا و تغذیه صحیح، سیگار، ورزش و فعالیت بدنی و وزن بدن. بنابراین بهبود شیوه زندگی

می‌تواند تضمین کننده سلامت افراد در سالمندی باشد.
در سالمندی چه تغییراتی در ترکیب و فیزیولوژی بدن حاصل می‌شود؟
طی دوره سالمندی، فرایندهای کاتابولیکی (فرایندهایی که باعث دگرگونی و تجزیه بافت‌ها می‌شود) بیشتر از میزان آنابولیک (فرایندهای که باعث سنتز و ساخت بافت‌ها می‌شود) است. در نتیجه کارایی سلولی کاهش می‌یابد و منجر به آسیب عملکرد اعضای مختلف می‌شود.
از نظر ترکیب بدنی، 2 تا 3 درصد توده بدون چربی بدن در هر دهه از زندگی از دست می‌رود.

کاهش توده ماهیچه‌ای اسکلتی، قدرت ماهیچه‌ها را کم می‌کند. تغییرات در راه رفتن و تعادل، عملکرد فیزیکی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و عوامل خطر بیماری‌هایی مزمن افزایش می‌یابد.

افزایش توده چربی بدن به موازات کاهش توده عضلانی، میزان متابولیسم را کاهش می‌دهد. میزان متابولیسم پایه (سوخت و ساز پایه) تقریباً 15 تا 20 درصد در طول زندگی کاهش می‌یابد و این تغییرات منجر به کاهش نیاز به انرژی در سالمندان می‌شود و در نتیجه کاهش فعالیت آن‌ها، زمینه برای چاقی مساعد می‌گردد.
انرژی مورد نیاز به دلیل فعالیت کم، کاهش توده عضلانی و افزایش بافت چربی تغییر می‌کند. اهمیت ورزش و فعالیت بدنی در طول زندگی توسط انجمن قلب آمریکا، کالج طب ورزشی آمریکا و سایر سازمان‌های بهداشتی به اثبات رسیده است. فعالیت بدنی منظم علاوه بر تأمین سلامت بدن، میزان شیوع بیماری‌ها و همچنین میزان مرگ‌ومیر را در سالمندان کاهش می‌دهد. در حال حاضر بسیاری از سالمندان کشورمان به صورت منظم ورزش، نمی‌کنند. در این افراد فعالیت بدنی با افزایش سن کاهش می‌یابد.

با شروع دوره سالمندی احساس طعم، بویایی، بینایی و لامسه کاهش می‌یابد. معمولاً کاهش حس چشایی و بویایی در سالمندان شایع‌تر است. این کاهش می‌تواند ناشی از عوامل مختلف مثل کاهش تعداد پرزهای چشایی و عصب بویایی، بیماری‌های شخصی مثل آلزایمر، داروها، مداخلات جراحی و عوامل محیطی باشد.

افت این حواس فقط باعث کاهش اشتها یا لذت نبردن از غذا نمی‌شود بلکه عوامل خطری برای مسمومیت غذایی یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک است. تحریک احساس بو

یایی و چشایی منجر به تغییرات متابولیکی مثل ترشح بزاق، اسید معده، ترشح پانکراس و افزایش سطح انسولین پلاسما می‌شود. بنابراین کاهش این حواس به فرایند متابولیکی آسیب می‌رساند. کاهش شنوایی و بینایی و توانایی هم در سالمندان شایع است و می‌تواند باعث کاهش اشتها و توانایی تشخیص غذا و دریافت غذا شود.
در مجموع سالمندی با تغییر در سلامت دندان‌ها، عملکرد دستگاه گوارش، سیستم قلبی و عروقی، کلیه‌ها، اعصاب، سیستم ایمنی و … همراه است.

چرا تغذیه در دوران سالمندی اهمیت دارد؟

توجه به تغذیه در این دوران به دلیل تغییر نیازهای تغذیه اهمیت دارد. رعایت اصول تغذیه صحیح در سنین میانسالی و سالمندی سبب می‌شود فرد سال‌های عمر خود را با سلامت و نشاط و راحتی بیشتری طی نماید و کمتر در معرض بیماری‌های شایع همچون فشار خون بالا، چربی خون بالا، دیابت و پوکی استخوان قرار بگیرد. عادات غذایی مطلوب و تغذیه صحیح در پیشگیری از این بیماری‌ها مؤثر است، در نتیجه سالمندانی که اصول تغذیه صحیح را رعایت می‌کنند کمتر در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها قرار می‌گیرند و این خود منجر به بهبود کیفیت زندگی آنان خواهد شد.
در تغذیه اصولگرا باشید

یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که به عنوان معیار تندرستی و بهداشت در جامعه مطرح است، متوسط طول عمر یا امید به زندگی می‌باشد، به این معنی که هر چه جامعه از نظر بهداشتی و سلامت در وضعیت مطلوب‌تری باشد امید به زندگی نیز بیشتر است. در این راستا تغذیه هم به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی و مهم مطرح می‌شود.

تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که عمر بیشتری دارند، یکسری اصول تغذیه‌ای را رعایت می‌کنند به عنوان مثال:
- اصول تغذیه صحیح شامل تعادل، کفایت، تنوع، کنترل انرژی و کالری دریافتی را رعایت می‌نمایند.
- روزانه مقادیر مناسبی آب و مایعات می‌نوشند.
- نوسانات وزنشان کمتر است و همواره وزن مطلوبی دارند.
- در هر وعده شام غذای متعادلی مصرف می‌کنند (نه کمتر، نه بیشتر).
- هر روز به طور مرتب صبحانه می‌خورند.
- میوه و سبزی به مقدار مناسب و به صورت متنوع در برنامه غذایی روزانه آن‌ها وجود دارد.
- چربی و مواد غذایی چرب کمتر مصرف می‌کنند (مثل گوشت قرمز، کله‌پاچه، جگر، خامه، کره، بستنی، سوسیس، کالباس و …).
- گوشت‌ سفید را حداقل 1 بار در هفته مصرف می‌نمایند.
- از مصرف نمک و مواد غذایی شور خودداری می‌کنند.
- روزانه مقادیر مناسبی فیبر و مواد گیاهی (سبوس، غلات و دانه‌ها، سبزیجات، میوه‌ها) در برنامه غذایی خود می‌گنجانند، که می‌تواند باعث کاهش خطر دیابت و بیماری‌های قلبی- عروقی و سرطان‌ها شود.
دشمنان تغذیه‌ای سالمندان

بیماری: هر نوع بیماری حاد و مزمن که شرایط تغذیه‌ای سالمندان را تغییر دهد (روش خوردن)، آن‌ها را در معرض خطر سلامت تغذیه‌ای قرار می‌دهد. بیماری‌های مزمن و از دست دادن حافظه بر وضعیت تغذیه‌ای اثر می‌گذارد مثلاً افسردگی (در هر 8 سالمند یک مبتلا به افسردگی دیده می‌شود) تغییر وسیعی در اشتها، هضم و تعادل انرژی و وزن ایجاد می‌کند.

ضعف در خوردن: خوردن کم یا زیاد در سلامت تأثیر می‌گذارد، خوردن غذاهای مشابه در هر روز و عدم مصرف میوه و سبزی و لبنیات منجر به شرایط تغذیه‌ای ناسالم می‌شود. بسیاری از سالمندان و بزرگسالان به مقدار کم میوه و سبزی استفاده می‌کنند.
از دست دادن دندان و مشکلات دندان و دهان: از دست دادن دندان، دندان مصنوعی یا زخم‌های دهان در سالمندان، خوردن را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
مشکلات اقتصادی: بسیاری از سالمندان درآمد بسیار کمی دارند یا اصلاً درآم

د ندارند، درآمد کم باعث می‌شود که در خرید و تهیه مواد غذایی لازم و مطلوب دچار مشکل شوند.

کاهش ارتباط اجتماعی: یک‌سوم سالمندان تنها زندگی می‌کنند، همین تنهایی بر روی اشتها و نحوه دریافت و حتی تهیه غذا اثر می‌گذارد. در کنار دیگران بودن باعث دلگرمی و تغذیه خوب می‌شود.
داروهای متعدد: بسیاری از سالمندان به دلیل مشکلات جسمی و بیماری‌های مختلف باید دارو دریافت کنند. تقریباً بیش از نیمی از سالمندان در روز از داروهای متعدد استفاده می‌کنند. بسیاری از داروها عوارض زیادی از جمله کاهش یا افزایش اشتها، تغبیر حس چشایی، یبوست، ضعف، اسهال و تهوع دارند. مصرف دوز بالای ویتامین‌ها و املاح‌ها هم مشابه داروها می‌تواند مشکلاتی ایجاد کنند. سالمندان حتماً باید در مورد داروهایی که دریافت می‌کنند با پزشکشان مشورت کنند (بدون مشورت پزشک هیچ دارویی مصرف نکنند).
کاهش وزن یا اضافه وزن غیر ارادی: در صورت اضافه وزن یا کاهش وزن غیر ارادی حتماً با پزشک و مشاور تغذیه مشورت کنند.
سالمندان بالای 80 سال: با افزایش سن خطر سستی، ضعف و فرسودگی و مشکلات جسمی افزایش می‌یابد. سالمندان باید به طور مرتب سلامت و وضعیت تغذیه خود را کنترل

در دوره سالمندی باید توجه کرد که از یک طرف توده عضلانی کاهش می‌یابد و از طرف دیگر فعالیت بدنی کمتر می‌شود، در نتیجه نیاز به کالری کاهش می‌یابد.
جذب ویتامین A توسط سلول‌های بدن کاهش می‌یابد.
سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود و استعداد ابتلا به انواع عفونت‌ها افزایش می‌یابد.
ساخت ویتامین D توسط پوست کاهش می‌یابد.
کارایی بدن برای مصرف بهینه و مناسب ویتامین B6 کاهش می‌یابد.
در یک‌سوم افراد بالای 70 سال به علت کاهش ترشح اسید معده، جذب ویتامین B12، اسید فولیک، املاح کلسیم، آهن و روی کاهش می‌یابد.
برخی از عوامل خطر که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در بروز مشکلات تغذیه‌ای افراد مسن مؤثرند:
- افسردگی، ضعف حافظه و سایر مشکلات روانی
- اختلالات عصبی
- فقر و کمی درآمد
- مصرف داروهای متعدد
- زندگی در خانه سالمندان
- فوت همسر
- تنهایی و انزوای اجتماعی
- اشکال در بلع
- مشکل در تهیه و طبخ غذا
- مشکلات مربوط به دهان، دندان و لثه‌ها
- ابتلا به بیماری‌های همچون دیابت، نارسایی قلبی، نارسایی تنفسی، سرطان، یبوست مزمن و …
- مصرف کمتر از سه وعده غذا در روز
- بی‌اشتهایی

- ناتوانی در خوردن غذا بدون کمک دیگران
- تغییر ذائقه و حس بویایی
- ابتلا به بیماری‌هایی که سبب کاهش اشتها و کاهش جذب یا افزایش نیاز بدن می‌شود.
- نداشتن آگاهی در مورد تغذیه صحیح
- کاهش قدرت و عملکرد بدن و ضعف جسمانی

اصول برنامه‌ریزی غذایی
اصول برنامه‌ریزی تغذیه‌ای برای دوران سالمندی مشابه برنامه تغذیه‌ای سایر بزرگسالان است، اما برخی تفاوت‌های اصولی وجود دارد که به علت شرایط خاص این دوران باید مورد توجه قرار گیرد. برنامه غذایی دوران سالمندی شامل طیف متنوعی از مواد غذایی است به گونه‌ای که بتواند حدود 30 درصد کالری را از چربی‌ها، 15 درصد از پروتئین‌ها و 55 درصد را از کربوهیدرات‌ها (عمدتاً کربوهیدرات‌های مرکب مثل غلات با سبوس، سبزی‌ها، حبوبات) تأمین کند. به علاوه توصیه می‌شود چربی‌های غیر اشباع ترجیحاً از منابع گیاهی تأمین شود و مصرف کلسترول کمتر از 300 میلی‌گرم در روز باشد.
مهم‌ترین راهنمایی در مورد تغذیه، تهیه غذاهای ساده و کم‌حجم است که تمامی نیازهای فرد به مواد مغذی را تأمین کند و در عین حال متناسب با فرهنگ فرد باشد. بدین منظور مصرف متعادل و روزانه مواد غذایی شامل همه گروه‌های غذایی توصیه می‌شود.
آشنایی با گروه‌های غذایی موجب می‌شود زمانی که مصرف یکی از منابع عمده مغذی مانند شیر به عنوان منبع غنی کلسیم محدود ‌شود، مواد غذایی دیگر که تأمین‌کننده آن ماده مغذی است جایگزین گردد یا برای مثال در صورتی که یکی از انواع مواد غذایی توصیه‌شده از هر گروه غذایی در برنامه غذایی روزانه انرژی لازم را به طور کامل تأمین نکند، می‌توان با افزودن غذاهایی از گروه‌های دیگری انرژی لازم را تأمین کرد.
مصرف مواد غذایی کم‌چرب، کم‌کلسترول (مانند شیر و لبنیات کم‌چرب)، کاهش مصرف روغن، کره و خامه، کاهش مصرف غذاهای کم‌نمک، افزایش مصرف غذاهای پرفیبر و رعایت تنوع غذایی در برنامه‌غذایی سالمندان تأکید می‌شود.

گروه‌های غذایی
هدف از تغییر در انتخاب نوع غذا، مصرف غذای بهتر، متنوع‌تر و مطلوب‌تر است.

بهترین راه اطمینان از تأمین نیازهای تغذیه‌ای، مصرف روزانه مقادیر مناسبی از هر پنج گروه اصلی غذایی است که در هرم معرفی شده‌اند.
هرمی برای سالمندان

هرم مواد غذایی به سالمندان می‌آموزد تا در طول روز مواد غذایی مورد نیاز خود را بر اساس 6 اصل تغذیه صحیح (کفایت، تعادل، میانه‌روی، تنوع، کنترل کالری و انرژی و تراکم مواد مغذی) انتخاب کنند. در واقع با استفاده از این هرم سالمندان می‌توانند مواد مغذی مورد نیازشان را همراه با مقادیر مناسب انرژی به طور همزمان به‌ دست آورند.
هرم راهنمای مواد غذایی مخصوص سالمندان نمایانگر نسبت و نوع مواد غذایی توصیه‌شده برای مصرف روزانه سالمندان است که در آن گروه‌های مختلف مواد غذایی دارای مواد مغذی مشابه را کنار هم نشان می‌دهد. هرم مواد غذایی دارای پنج گروه اصلی مواد غذایی است که در سه سطح و یک سطح آب و مایعات در سطح زیرین می‌باشد.
دلیل نمایش دادن آب و مایعات در سطح زیرین به دلیل وسعت اهمیت آن به خصوص در این گروه و تأکید بر مصرف آن می‌باشد.
دلیل نمایش دادن توصیه‌های راهنمای مصرف مواد غذایی به شکل هرم، نشان دادن نسبت‌های توصیه‌شده برای مصرف گروه‌های مختلف غذایی می‌باشد. هر کدام از این گروه‌ها برخی مواد مغذی مورد نیاز (و نه همه آن‌ها) را برای سالمندان تأمین می‌نماید. غذاهایی که در یک گروه قرار دارند نمی‌توانند جانشین گروه دیگر شوند. هیچ‌کدام از این گروه‌ها بر دیگری برتری ندارد و سالمندان برای سلامتی به همه آن‌ها نیازمندند.
در این هرم پس از آب و مایعات، مواد غذایی تهیه‌شده از غلات، قاعده هرم را تشکیل می‌دهند؛ یعنی بیشترین میزان انرژی دریافتی روزانه سالمندان باید از مواد نشاسته‌ای مانند نان، برنج، ماکارونی، سیب‌زمینی و موادی از این قبیل تأمین شود. پس از آن سبزیجات و میوه‌‌ها باید درصد عمده مواد غذایی روزانه را تشکیل دهند.

غذاهای پروتئینی، شیر و لبنیات علاوه بر سرشار بودن از پروتئین و مواد مغذی، تأمین‌کننده چربی و کالری نیز می‌باشند و از نظر غذایی در درجات بعدی قرار می‌گیرند که باید روزانه مصرف شوند. چربی و شیرینی درصد ناچیزی از هرم مواد غذایی را تشکیل می‌دهد و بیانگر لزوم مصرف این قبیل مواد غذایی به میزان محدود است.

آب و مایعات
در دوران سالمندی به دلیل کاهش حجم کل آب بدن، کاهش توانایی تغلیظ ادار توسط کلیه‌ها و کاهش احساس تشنگی حتی در مواجهه با کم‌آبی افزایش احتمال کم‌آبی بدن بیشتر است. از دست دادن آب بدن برای افراد مسن به خصوص اگر به تشنگی خود اهمیت ندهند یا نوشیدن آب به عللی برایشان مشکل باشد خطرناک است.

آب یکی از کلیدی‌ترین نیازهای تغذیه‌ای سالمندان می‌باشد، لذا در پایه هرم قرار گرفته تا بر دریافت آن تأکید شود. افراد مسن ممکن است به دلایل مختلف از جمله از دست دادن کنترل ادرار یا عدم احساس تشنگی و … علی‌رغم نیاز واقعی، به اندازه کافی مایعات مصرف نکنند.
بهترین نوشیدنی، آب و حداقل مصرف روزانه آن 8 لیوان است. چای، شیر و آب‌میوه هم می‌توانند مقداری از کمبود آب بدن را جبران کنند. اما چای و قهوه به خاطر اثر ادرارآورشان این کارایی را ندارند.

شرح گروه‌های غذایی هرم سالمندان

گروه نان و غلات
اهمیت غذایی گروه نان و غلات
این گروه مواد غذایی به علت داشتن مواد نشاسته‌ای به عنوان مواد تأمین‌کننده انرژی یا مواد انرژی‌زا محسوب می‌شوند که به طور عمده حاوی کربوهیدرات پیچیده (مواد نشاسته‌ای)، ویتامین‌های گروه B (ویتامینB1، ریبرفلاوین B2، نیاسین B3)، آهن، پروتئین و منیزیوم می‌باشد که در سلامت اعصاب نقش دارند. همچنین این مواد تأمین‌کننده بخشی از فیبر مورد نی

از بدن به خصوص برای سنین سالمندی است.
مواد غذایی گروه نان و غلات
شامل غلات کامل مانند گندم، جو دوسر، ارزن، برنج، انواع ماکارونی (لازانیا، رشته فرنگی، رشته پلویی و رشته آش) و انواع نان می‌باشد.
میزان توصیه‌شده
میزان توصیه‌شده روزانه از این گروه بر اساس هرم راهنمای غذایی، 6 تا 11 سهم می‌باشد.
یک سهم از انواع نان‌ها: 1 برش نان معادل 3 گرم به اندازه یک نوبت نان سنگک، بربری، تافتون و 4 کف دست نان لواش
یک سهم غلات آماده خوردن: 30 گرم یا سه‌چهارم لیوان برشتوک یا شیرین‌گندمک
یک سهم برنج و انواع ماکارونی پخته: یک‌دوم لیوان
یک سهم غلات خام: یک‌چهارم لیوان
یک سهم بیسکویت: 3 تا 4 عدد بیسکویت ساده کوچک
نکات مهم در استفاده از گروه نان و غلات
1- بیشتر از نان‌های حاوی سبوس‌دار (مثل نان جو و سنگک) استفاده نمایید.
2- بهتر است برنج را به صورت کته مصرف کنید.
3- برای کامل کردن پروتئین گروه نان و غلات بهتر است آن‌ها را به صورت مخلوط با حبوبات مصرف کنید، مثل عدس‌پلو، باقلاپلو، عدسی با نان و …

گروه سبزی‌ها
اهمیت غذای گروه سبزی‌ها
دومین گروه از هرم راهنمای غذایی، گروه سبزی‌ها می‌باشد که به علت داشتن

فیبر، ویتامین A، ویتامین C، فولات، پتاسیم و منیزیم از اهمیت زیادی برخوردار است. این گروه تقریباً فاقد چربی و کلسترول می‌باشد. مصرف سبزی‌های تیره و سبزی‌های برگ‌دار اهمیت فراوانی دارد، زیرا سبزی‌های با رنگ سبز تیره ویتامین A بیشتری دارند.
مصرف این گروه از مواد غذایی نقش مهمی در شادابی افراد، حفظ مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها، ترمیم زخم‌ها، دید در تاریکی و سلامت پوست دارد. همچنین مصرف سبزیجات به خصوص به صورت خام ضد عفونی‌شده همراه با غذا میزان جذب آهن را افزایش می‌دهد و باعث ک

اهش میزان کم‌خونی فقر آهن می‌گردد.
مواد غذایی گروه سبزی‌ها
شامل گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای، انواع سبزی‌های برگی مانند کاهو، اسفناج و سبزی‌های نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی، ذرت، جوانه حبوبات (جوانه گندم، جوانه ماش)، کلم بروکلی، کلم، هویج، گل‌کلم و … می‌شود.
میزان توصیه‌‌شده
میزان توصیه‌شده روزانه از این گروه بر اساس هرم راهنمای غذایی، 3 تا 5 سهم برای سالمندان می‌باشد.
1 سهم از این گروه معادل:
یک لیوان سبزی‌های برگدار خام مانند اسفناج و کاهو
یک‌دوم لیوان سبزی‌های پخته یا خام خردشده
یک‌دوم لیوان نخود سبز، ذرت، کلم بروکلی، لوبیاسبز، هویج خردشده، جوانه گندم و قارچ
سه‌چهارم لیوان عصاره یا آب سبزی‌ها
1 عدد گوجه‌فرنگی متوسط
1 عدد سیب‌زمینی متوسط
نکات مهم در استفاده از سبزی‌ها
1- انواع مختلف سبزی‌ها مواد مغذی متفاوتی را فراهم می‌کنند، برای ایجاد تنوع از مواد زیر استفاده کنید:
- سبزی‌های برگ‌دار سبز تیره مثل اسفناج، کاهو و کلم
- سبزی‌های زرد تیره مثل هویج و سیب‌زمینی شیرین

- سبزی‌های نشاسته‌ای مثل سیب‌زمینی، ذرت و نخود سبز
2- سبزی‌های به رنگ سبز تیره و زرد تیره و نارنجی مثل اسفناج، هویج و گوجه‌فرنگی دارای ویتامین A هستند که در افزایش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها و جلوگیری از خشکی پوست و سلامت چشم و بینایی نقش مهمی دارند.
3- سبزی‌های برگی و سبزی‌های مانند گوجه‌فرنگی و فلفل دلمه‌ای، غنی از ویتامین C هستند که توصیه می‌شود همراه با غذا به ویژه غذاهای گوشتی مصرف شوند. این سبزی‌ها در ترمیم زخم‌ها نیز نقش مهمی دارند.

4- برای پختن سبزی‌ها از آب کم استفاده کنید. همچنین آب حاصل از پختن سبزی‌ها را در غذا استفاده نمایید.
5- هنگام پختن سبزی‌ها در ظرف را ببندید.
6- سعی کنید سبزی‌ را به صورت تازه مصرف کنید، به خصوص بعد از خورد کر

دن سریعاً مصرف نمایید.
7- بهتر است سبزی‌ها را به صورت خام مصرف شود چون با پختن آن مقداری از ویتامین‌ها از بین می‌رود.