بخشی از مقاله
مقدمه ، تشكر و قدرداني
ناشكري نخواهم كرد ، مغرور نخواهم شد ، جز حق نخواهم گفت از حريم مسئوليت خارج نخواهم شد .
خداوندا
تو را سپاس مي گويم كه از راه لطف و تفضل كسوت معلمي را بر اندازه قامت من ساختي مي دانم كه بهترين و كامل ترين بنده و رسول حضرت محمد (ص) نيز در مقام معلم مبعوث كردي ‹‹ اني بعثت معلما ››
بار الها
حال كه دوباره توفيق عطا نمودي تا در كسوت معلمي مشغول به تحصيل شويم تا آموخته هاي خود را بيشتر گردانيم و بتوانيم با توكل به تو سرمايه اي از محبت و عطوفت و منطق و استواري و جديت را پشتوانه تدريس و تحصيل خود قرار داده و هم چنين از استاد گرامي جناب آقاي فقيهي كه ما را در انجام اين تحقيق با راهنمائي هاي خود ياري نمودند تشكر و قدرداني به عمل مي آيد .
موضوع :
شيوه هاي نوين آموزش املاء و تأثير آن در يادگيري املاء از نظر معلمان
منطقه شازند
مقدمه
املاء نوعي نوشتن است و نوشتن يكي از جنبه هاي زبان است كه در عمل تفهيم به كار مي رود ، و زبان نيز مجموعه اي است از علائم و نشانه هاي قرار دادي كه بر معاني و مفاهيم موجود در جامعه دلالت مي كند و بهترين وسيله تفهيم و تفاهم است . در تفهيم علاوه بر نوشتن از سخن گفتن نيز استفاده مي شود و در تفهيم گوش دادن و خواندن به كار مي رود .
يكي از آرزوهايم اين بود كه در بسياري از زمينه هاي آموزشي يافته هاي جديد و خلاقيت ها جايگزين روش هاي سنتي و كهنه شود در اين ميان تنها اميد مي ماند كه كارشناسان علوم تربيتي مشاوران و روانشناسان با استفاده از اطلاعات نظريه ها و فنون جديد به كمك دانش آموزان ، معلمان و اولياء بشتابند .
دانش آموزان زيادي وجود دارند كه در درس املاء دچار مشكل مي شوند و مي خواهيم بدانيم روش هاي جديد املاء آيا اين مشكل را برطرف مي كند يا خير .
آيا دانش آموزان ضعيف با اين روش به حد مطلوب مي رسند يا نه ، املا يك درس آموختني است بنابراين ضرورت دارد معلم با برنامه ريزي درست و دقيق به آموزش و ارزيابي بپردازد .
بيان مسأله و اهميت آن
انسان موجودي است اجتماعي كه دوست دارد با ديگران ارتباط برقرار كند كه اين ارتباط به شيوه هاي مختلف مؤثر است اما مهمترين وسيله ارتباطي در جامعه انساني زبان است كه تفهيم و تفاهم بين انسانها را فراهم مي كند و براي ارتباط با ديگران بايد مهارت هاي زباني را در جنبه هاي شفاهي و كتبي آن آموخته شود . مهارت هاي زباني داراي چهار حوزه است :
1 . حوزه گفتاري شامل گوش دادن و سخن گفتن و نوشتاري شامل خواندن و نوشتن است . تمام كودكان از شرايط زيست محيطي عادي برخوردارند و با ورود به دبستان مهارت هاي شفاهي زبان كه همان زبان مادري است را آموخته اند و قادر به سخن گفتن و گوش دادن است در اين مرحله كه وارد دبستان مي شود بايد خواندن و نوشتن را ياد بگيرد . مشكل اساسي دانش آموزان در مهارت نوشتن است به خصوص در نوشتن املاء كه تعدادي از دانش آموزان در آن مواجه با مشكل و نمرات كمتري را دريافت مي كنند و باعث عصبانيت والدين و از بين رفتن علاقه كودكان به اين درس مي شود و در نهايت افت تحصيلي را به دنبال خواهد داشت .
هدف اصلي از آموزش املاء ايجاد و تقويت مهارتي است كه دانش آموزان بتوانند واژه ها و جملاتي را كه مي شنوند به درستي و با سرعت بنويسند . و بايد معلمان با دقت و توجه بيشتري به اين درس بپردازند .
طبق نوشته مصطفي تبريزي در كتاب درمان اختلالات ديكته نويسي كه معاون محترم وزير آموزش و پرورش در سال 1381 اعلام فرمودند تعداد دانش آموزاني كه از درس املاء مردود شده اند 700 ميليارد ريال خسارت است ( نقل از روزنامه همشهري ، مورخه 28 / 8 / 77 ، ص 14 ) .
بنابراين هدف نگارنده از اين تحقيق اين است كه به دنبال روش هاي جديد گفتن املاء و از روش هاي گوناگون با توجه به رويكرد جديد دو كتاب بخوانيم و بنويسيم بهره گرفته و اشكالاتي كه در روش هاي سنتي و طوطي وار وجود داشته از بين برده و شايد افزايش درصد قبولي دانش آموزان در اين زمينه باشيم .
اهداف كلي
1 . آشنايي با شيوه هاي نوين املاء نويسي در دوره ابتدايي به منظور كشف نقاط ضعف و قوت با توجه به دو كتاب بخوانيم و بنويسيم .
2 . آشنايي معلمان با روش هاي جديد تدريس املاء
3 . توجه به اين نكته كه در تدريس املاء از دروس ديگر هم استفاده كرد .
اهداف جزئي
1 . تشخيص اشكالات املايي دانش آموزان و كوشش جهت رفع آنها
2 . ارزشيابي و تمرين آموخته هاي نوشتاري دانش آموزان
3 . افزايش مهارت هاي زبان آموزي از طريق افزايش گنجينه هاي واژه گان
فرضيه يا سئوالات پژوهشي
1 . روش هاي جديد ديكته نويسي در مدارس كدامند ؟
2 . تا چه اندازه معلمين براي املاء گفتن از روش هاي جديد استفاده مي كنند ؟
3 . از نظر معلمان تأثير روش هاي جديد املاء بر يادگيري املاء به چه ميزان است ؟
تعاريف متغيرهاي اصطلاحاتي
1 . املاء چيست ؟
املاء واژه اي است عربي به معني پر كردن ، بر سر جمع سخن گفتن ، تقرير مطلبي تا ديگري آن را بنويسد . همچنين به معناي رسم الخط درست نويسي و طريقه ي نوشتن كلمات است .
2 . ديكته چيست ؟
كلمه اي است فرانسوي به معناي مطلبي است كه كسي بخواند و ديگري بنويسد و در زبان فارسي كلمه اي معادل املاء و ديكته نداريم و اين دو كلمه در محافل آموزشي و زبان مردم كاربرد دارند . مي توان آن را از بر نويسي يا گفتار نويسي ناميد ( فتح آبادي 19 ، 1377 ) .
3 . مهارت املاء نويسي چيست ؟
مهارت املا نويسي به معناي توانايي و جانشين كردن صحيح صورت نوشتاري حروف كلمه ها و جمله ها به صورت آوايي آنهاست . دانش آموزان بايد به اين مهارت دست يابند تا بتواند به خوبي بين تلفظ كلمه ها و حروف سازنده آنها پيوند مناسبي برقرار كنند
بدين ترتيب زمينه مناسب براي پيشرفت آنها در مهارت نوشتن فراهم مي شود (زندي،149: 1379 ) .
تعاريف متغيرهاي عملياتي
تعريف املاء :
املاء فارسي يكي از مهمترين مواد درسي در ابتدايي است كه با ساير مهارت هاي زبان به ويژه مهارت خواندن ارتباط دارد . املاء فارسي علاوه بر اينكه صورت صحيح نوشتاري كلمات به دانش آموزان آموخته مي شود ، موجب تقويت مهارت گوش دادن و درك دريافت سريع واژه ها جمله و متون را فراهم مي آورد .
روش سنتي املاء :
روش سنتي املاء به اين صورت بوده كه معلم متني را كه شامل جمله ها و عبارت هاي يك يا چند درس باشد مي گويد تا دانش آموزان بنويسند . پس از پايان املاء آن را خود يا تعدادي از دانش آموزان تصحيح مي كنند . سپس معلم تكليف و تمرين را كه معمولا شامل رونويسي از كلمات اشتباه يا خود درس مي شد به دانش آموزان مي گفت تا بنويسد و در جلسه بعدي هم همين مورد تكرار و تا پايان سال ادامه مي يافت .
روش هاي جديد گفتن املاء :
1 . املاء تقريري 2 . كامل كردني 3 . تصويري 4 . املاء گروهي
5 . تهيه نوار براي املاء 6 . املا پاي تابلو ( تخته )
7 . خواندن يك متن توسط معلم و نوشتن كلماتي كه در متن بوده توسط شاگردان .
مفهوم املاء و هدف آن :
املاء كلمه اي است عربي و داراي معاني زير است :
الف . پر كردن ، كه مملو به معناي پر نيز از آن گرفته شده است .
ب . تقرير مطلبي و نوشتن آن مطلب توسط ديگري . اين همان ديكته است كه با Dictation يكي است و مشابه آن تلفظ گرامرهايي است كه مخابره مي شود و يا ثبت اسنادي است كه در دفترخانه هاي اسناد رسمي صورت مي گيرد
.
ح . درست نوشتن كلمات :
بي ترديد هدف از املاء درست نوشتن كلمات است . خلاصه اينكه اين عمل خاص ساعات ديكته نيست و با اندكي تفاوت در ديگر جاها نيز ديده مي شود .
روش تعليم املاء
آنچه در مدارس به عنوان روش تعليم املاء معمول است . دو طريق مي باشد : يكي رونويسي از روي درس شبي چند بار و ديگري نوشتن ديكته از روي درس هفته اي چند بار ، نتايج حاصل از دو روش فوق الذكر مبين آن است كه هيچ كدام معلم و شاگرد را به هدف تعيين شده براي املاء نمي رساند .
چرا كه اولي تكرار مكررات است و دومي حفظ طوطي وار ، در انجام فعاليت اول ذهن و فكر دانش آموز دخالت ندارد ، بلكه چشم و دست شاگرد اتوماتيك وار فعاليت مي كند و اين امري است مسلم كه انجام هر فعاليتي بدون مشاركت ذهن فاقد يادگيري است لذا
رونويسي هاي معمول ارزش يادگيري ندارند و وجود غلط هاي متعدد و جاي افتادگي هاي عمدي زياد بهترين دليل براي اثبات اين مدعاست .
اما روش دوم يعني گفتن ديكته هفته اي چند بار كه نتيجه ي آن حفظ طوطي وار است چون و
قتي معلم در قرائت متن ديكته مبتداي جمله را مي خواند تا شاگردان بنويسند آنها خبر جمله را نيز نوشته اند و شايد چند كلمه جلوتر از معلم را هم نوشته باشند .
اما همان كلمه ي املايي كه در جمله خاصي به كار رفته و شاگرد آن را درست نوشته است اگر در جمله اي ديگر غير از جمله ي كتاب به كار رود شاگرد آن را غلط مي نويسد . بنابراين معلم در تعليم املاء بايد هنگامي كه يكي از متون فارسي را تدريس مي كند . كلمات تازه را با معني آنها روي تخته بنويسد و همچنين از هر كدام يك يا دو كلمه ي هم خانواده كه جز معلومات شاگردان است با معني آنها بنويسد و متذكر شود كه اين كلمات با يكديگر هم خانواده هستند . پدر و مادرشان يكي است ، خواهر و برادرند و مانند خواهر و برادرها چشم و ابرو و بيني و لبهايشان شبيه به هم
هستند . به عنوان مثال اگر معلم در تدريس خود به كلمه ي تازه اي مثل تعقيب بر مي خورد مطابق آنچه گفته شده براي تعقيب از هم خانواده هايي همچون عقب ، عاقبت استفاده كند . آنها را پاي تخته بنويسد ، معاني هر يك را بگويد و شباهت هاي هر كلمه را با هم خانواده هاي آن نشان مي دهد به همين طريق املا كلمات ديگر نيز آموخته شود . شاگردان اين كلمات را به ترتيب الفبايي در دفتر لغت و معني خود كه تهيه كرده اند مي نويسند .
روش هاي ارائه املاء و انواع آن
برنامه املاء را مي توان به يكي از روش هاي زير ارائه داد :
1 . املاء تقريري :
در اين نوع املاء معلم متني را كه قبلا آماده كرده است به تدريج مي خواند و دانش آموزان مي نويسند .
فوايد املاء تقريري :
الف . تقويت مهارت گوش دادن و درك بهتر شنيده ها
ب . آشنا شدن با تلفظ صحيح كلمه ها و جمله ها و تقويت حافظه و دقت آنها
ج . مهارت پيدا كردن در تبديل گفتار به نوشتار
د . درست ، زيبا و خوانا نوشتن شنيده ها
همچنين معلم از طريق املاء تقريري مشكلات سمعي- تلفظي- حافظه اي- ديداري و شنيداري- شناسايي دانش آموزان كند نويس و تند نويس و تلاش و سعي در رفع آنها از فوائد املاء تقريري مي باشد .
2 . املاء گروه كلمه :
يكي ديگر از انواع املاء تهيه گروه كلمات و تقرير آنها براي دانش آموزان است كه مي توان بنا به ضرورت در پايان متن املاي تقريري از آن بهره برد . گروه كلمات نه كلمه اند و نه جمله ، بلكه تركيب هاي اصافي- وصفي كلمات مترادف و يا كلمات متضاد هستند . گروه كلمه براي املاء تقريري جنبه ي تكميلي و ترميمي دارد . اگر متن انتخابي براي
املاء تقريري به اندازه ي كافي از كلمه هاي داراي ارزش املايي برخوردار نباشد يا به علت طولاني بودن معلم نتواند از همه ي متن ارزشيابي به عمل آورد مي توان با افزودن چند گروه كلمه آن را تقويت كرد .
3 . املاء كامل كردني :
نوعي املاء است كه در آن معلم تعدادي كلمه ي داراي ارزش املايي را در متن انتخابي يا معلم ساخته در نظر مي گيرد . سپس جاي آنها را در برگه ي آماده شده براي تكثير خالي مي گذارد . در واقع متني را در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد كه 20 الي 50 واژه در آن نوشته نشده است . آنگاه متن كامل براي دانش آموزان قرائت مي شود تا آنان با توجه به متن كلمه هايي را كه نوشته نشده است را بنويسند و در حقيقت املاء را كامل كنند . يادآوري مي شود كه متن كامل بايد توسط معلم خوانده شود و هدف ، نوشتن كلمه ها از روي حدس و يا اتفاق نيست .
4 . املاء تصويري :
اين نوع املاء بيشتر در پايه ي اول ابتدايي به كار مي رود . معلم گاه به لحاظ ايجاد تنوع در درس املاء و با هدف ارزشيابي از توانايي نوشتاري دانش آموزان تصوير چند وسيله، حيوان ، درخت و . . . را در صفحه اي تنظيم مي كند و پس از تكثير در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد تا نام آنها را بنويسد . در صورتي كه امكان تكثير نباشد معلم مي تواند كارت هاي تصويري آماده شده را به ترتيب به دانش آموزان نشان دهند و از آنها
بخواهد تا نام هر تصوير را در برگه بنويسند . البته در هر دو صورت بايد معلم مطمئن شود
بچه ها نام هر تصوير را به درستي تلفظ مي كنند و برداشت مشترك دارند .
املاهاي ياد شده در وجه آزموني به كار مي روند . معلم مي تواند با توجه به وجه آموزشي املا و به منظور شناخت بيشتر دانش آموزان و رفع مشكلات از املاهاي ديگر مانند املاء پاي تابلو ( تخته اي ) مشاركتي و مشورتي استفاده كند .
روش هاي بهبود اختلال در ديكته نويسي
الف . براي آن دسته از كودكاني كه نارسايي يا ضعف در ماهيچه هاي دست دارند مي توان از روش هاي زير استفاده كرد :
1 . مچاله كردن كاغذ يا روزنامه باطله
2 . بازي با خمير اسباب بازي و يا گل مجسمه سازي
3 . برش اشكال هندسي بر روي كاغذ و مقوا با قيچي
4 . بازي با راكت پينك پنك
5 . پيچاندن نخ دوره قرقره
ب . جهت تقويت هماهنگي بين ديدن و حركت و افزايش دقت
1 . نشانه گيري به وسيله توپ
2 . تيراندازي و نشانه گيري توسط تفنگ هاي پلاستي
كي
3 . حمل ليوان پر از آب هنگام راه رفتن
4 . نخ كردن سوزن .
ج . تقويت حافظه ي ديداري و شنيداري
1 . بازي تصاوير رنگي و سپس پنهان كردن تصوير و سئوال در مورد آن
2 . بازي ديدن اشياء داخل اتاق و پنهان ساختن يكي از اشياي اتاق .
3 . ضبط صداي مختلف ( گريه ، خنده و . . . ) و بخش مجدد آن و تشخيص صدا .
د . براي درمان نارسائي هاي ادراكي ( به ويژه ادراك بصري اشكال دو بعدي )
1 . استفاده از لوح هاي آموزشي شكل هاي ساده و پيچيده و كپي كردن آن شكلها
2 . پر كردن شكل هاي نقطه چين يا نقاشي حيوانات و غيره . . . كه به شكل نقطه چين رسم شده است .
3 . رسم ناقص حروف و كامل كردن آنها توسط كودك .
ز . براي بهبود نارسايي در هجي كردن و صدا كشي مي توان از روش هاي زير استفاده كرد .
1 . آموزگار مي تواند يك كلمه را بنويسد و آن را بخواند . آنگاه آن را تكرار كند از كودك بخواهد به وسيله انگشت آن كلمه را در هوا رسم كند .
2 . بريدن حروف درشت روزنامه و رنگ آميزي آنها توسط كودك .
مبارزه با اختلالات ديكته نويسي كودكان ( نارسا خواني )
نارسا خواني و پي آمد آن نادرست نويسي ، اصطلاحي است كلي كه وجود مشكلاتي
را در قلمرو يادگيري زبان نوشتاري مشخص مي كند .
طبق تعريف ‹‹ مشكل پايدار يادگيري خواندن و خودكار شدن آن در كودكاني كه دچار عقب ماندگي شديد يا نارسايي حسي نيستند و مدرسه را در سن معمول آغاز كرده اند نارسا خواني مي نامند .
طبق نظر دبره ( 1979 ) از آنجا كه معمولا همراه با نارسا خواني ، مشكلاتي در حيطه نوشتن نيز وجود دارد ، بهتر است از پديده نارسا خواني ، نادرست نويي سخن بگويم .
در تشخيص پديده نادرست نويسي بايد نكات زير را مدنظر قرار گرفته شود :
1 . قبل از 7 سالگي نمي توان به تشخيص در اين زمينه دست زد .
2 . اشتباه ها در اين كودكان نسبتا پايدار است و مرتب تكرار مي شود .
3 . حذف حروف غير مصوت ، جابجايي حروف و هجاها ، وارونه نويسي
