بخشی از مقاله
عنوان مقاله: بررسی اختلال املا و روش های درمان آن
چکیده
در این مقاله اختلال املا و شیوه‌های درمان آن مورد بررسی قرار گرفته است.یکی از اختلال‌های یادگیری شـایع در بین دانش‌آموزان،اختلال املاء است.اینکه چرا برخی از افراد به این اختلال مبتلا می‌شوند،دلایل زیـادی از جمله:اختلال‌های کنترل حرکتی،اختلال‌های ادراک بـصری، اخـتلال‌های حافظه بصری،عدم دقت و توجه،ضعف مهارت‌های حرکتی،اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات،ضعف حافظه بینایی و شنوایی، دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال دیگر،انتزاعی بودن مطلب و...مؤثرند.برای درمان اختلال املاء از روش‌های مداخله‌های پزشکی-دارویی و مـداخله‌های روان‌شناختی- تربیتی استفاده می‌شود.راهبردهای آموزشی نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند.
مقدمه
بررسی‌های انجام‌شده حاکی از آن است که برخی از دانش‌آموزان در جریان یادگیری با مشکلاتی برخورد می‌کنند(گراهام1و همکاران،1002).به عبارتی با وجود وجود تفاوت‌های گوناگونی که انـسان‌ها از لحـاظ آموزش و یادگیری باهم دارند،اما باز هم برخی از آنان در جریان یادگیری با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده و دچار اختلال‌های یادگیری ویژه می‌شوند.
اختلال‌های یادگیری ویژه2یک اصطلاح کلی است که به گروهی ناهمگین از اخـتلال‌ها گـفته می‌شود که خود را به صورت دشواری‌های جدی در کسب و گوش دادن،حرف زدن،خواندن، نوشتن،استدلال کردن،یا توانایی‌های ریاضی نشان می‌دهد(هامیل3و همکاران،1891).
متخصصان تعلیم و تربیت معتقدند که ناتوانایی‌های یادگیری به دو دسته اصلی زیر تـقسیم مـی‌شوند: اختلال‌های یادگیری ویژه ناشی از تحول و اختلال‌های یادگیری ویژه در تحصیل.خود ناتوانایی‌های یادگیری به سه نوع زیر تقسیم می‌شوند:
-اختلال‌های یادگیری ویژه در ریاضی4
-اختلال‌های یادگیری ویژه در خواندن5
-اختلال‌های یادگیری ویژه در املاءنویسی6
لازم به ذکر است کـه مـشکلات عـمده نوشتن به سه دسته زیـر تـقسیم می‌شوند:
-نـارسا یا بدخطنویسی
-اختلال د راملانویسی
-اختلال در انشانویسی(شهنی ییلاق و همکاران، 3831).
یکی از بحث‌های جالبی که در زمینه ناتوانایی‌های یادگیری مطرح است و مورد توجه بسیاری از متخصصان و روان‌شناسان قـرن حـاضر قـرار گرفته،اختلال املا است.دیسگرافی یا اختلال در املاء،یک اختلال عـمده در نـوشتن است(گراهام، 0002).
اصطلاح اختلال(اختلال املا)برای کودکانی که با وجود هوش طبیعی،بسیار بد می‌نویسند بکار برده می‌شود(سیف نراقی و نادری،4831).
در میان مهارت‌های تحصیلی،نوشتن مـلموس‌ترین مـهارت اسـت.زیرا در این مهارت،فرد از خود سندی کتبی بجای می‌گذارد(والاس7و مک لافلین8، 9631).نـوشتن یک مهارت ساده نیست،بلکه فعالیتی هم ذهنی و هم جسمانی است(گزارش آموزشی9،4002).
نوشتن به دلیل اینکه برای کودکان یک فـعالیت انـتزاعی اسـت لذا یک کار دشوار و سخت به حساب می‌آید.فعالیت نوشتن با مهارت‌هایی از قـبیل تـوانایی نگهداری موضوع به صورت کلمه‌ها،ترسیم گرافیکی شکل حروف و کلمات،به کارگیری صحیح ابزار نوشتن و داشتن حافظه دیـداری و حـرکتی کـارآمد ارتباط دارد.
یکی از علامت‌های مهم اختلال املا،عدم مهارت در نوشتن است که با آزمـون‌های اسـتاندارد شـده سنجیده می‌شود و با توجه به سن تقویمی، هوش و میزان آموزش فرد،به‌طور قابل توجهی پایـین‌تر از سـطح مـورد انتظار است( DSM-IV ،به نقل از شهنی ییلاق و همکاران،3831).
برای تشخیص اختلال املا از آزمون‌های معتبر هوشی نـیز اسـتفاده می‌شود.البته آزمون‌ها بایستی به دور از نژاد،فرهنگ و یا تمایز جنسی باشد(فیگورا01 و نیوسام11،6002).
مهارت‌های پیش از نوشتن
برای اینکه افـراد بـه نـوشتن مسلط شوند لازم است که قبل از نوشتن با یک سری از مهارت‌ها آشنا شوند. این مـهارت‌ها عـبارت‌اند از:درک رابطه‌های بدن چون بالا و پایین،رو و زیر،مدل‌برداری از اندازه‌ها و شکل‌ها،درست گرفتن مداد،وضعیت کاغذ و طرز قـرار گـرفتن بـدن،رشد کافی هماهنگی حرکتی ظریف برای دست نوشتن(والاس و مک لافلین، 9631).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) در ایـن خـصوص گراوس21(3891 به نقل از کی31،0002)،معتقد است که کمی وقت یا تمرین کم‌مطالب،یکی از عـوامل مـؤثر در نـوشتن است، لازم به ذکر است که سیستم عصبی مرکزی سالم، توانایی شناختی سالم،مهارت‌های زبانی سالم(هم گـیرنده و هـم بـیانی)،انگیزش،رشد مهارت‌ها، مهارت‌های تمرین و ثبات هیجانی از جمله نیازمندی‌های زبان نوشتاری است(دوول41،4991،به نقل از کی،0002).
نشانه‌های اخـتلال املا
عـلایم زیر به تشخیص اختلال املا کمک می‌کنند:
*خوانا نبودن نوشته‌ها
*اندازه‌های غیرطبیعی نوشته‌ها
*مشکل در نوشتن و وارونه بودن کلمات
*حذف کـلمات،حروف و یـا کلمات ناتمام
*گرفتگی عضلانی
*گرفتن حالت‌های عجیب مچ دست و یا کاغذ در موقع نوشتن
*صحبت با خـود در مـوقع نوشتن
*آهستگی در نوشتار(جونز51،9991).
*خودداری از نوشتن
*خستگی سریع در موقع نوشتن
*عدم تـوانایی در پیـاده کـردن و سازمان دادن افکار خود روی کاغذ(مرکز ملی نـاتوانایی‌های یـادگیری61، 3002).
*کوتاه بودن بیش از حد پاسخ‌ها
*نداشتن علاقه به نوشتن
*خودداری از نشان دادن نوشته‌های خود به دیگران
*نـوشتن عـجولانه و بدون دقت(گراهام و همکاران،1002).
انواع اختلال املا
انواع اخـتلال امـلا عبارت‌اند از:
1.دیـسگرافی دیسلکسی71
در دیـسگرافی دیـسلکسی نوشته‌ها ناخواناست بخصوص وقتی که مـتن پیـچیده باشد.هجی کردن (تلفظ شفاهی)ضعیف است.اما ترسیم و کپی کردن متون نوشته شده نـسبتا طـبیعی است.سرعت استفاده از انگشتان(که روشی برای سـرعت حرکت اعصاب جنبشی مـی‌باشد)طبیعی است.
2.دیـسگرافی حرکتی81
در دیسگرافی حرکتی هم نوشته‌ها و هـم کـپی متن‌ها ممکن است ناخوانا باشد.هجی زبانی طبیعی و ترسیم کردن معمولا دچار مشکل اسـت.سرعت اسـتفاده از انگشتان غیرطبیعی است.
3.دیسگرافی فضایی91
دردیسگرافی فـضایی اشـخاص،دارای خـط ناخوانایی هستند چـه در حـالت نوشتن و چه کپی کـردن.هجی زبـان طبیعی است.سرعت استفاده از انگشتان طبیعی است اما ترسیم کردن خیلی مشکل ساز است(دوول،4991 بـه نـقل از کی،0002).
عوامل مؤثر در اختلال املا و نوشتن
اختلال‌های یادگیری ویـژه مـی‌تواند به وسـیله عـلل زیـادی مانند نقص ژنتیکی،ضربه بـه سر و یا نقاط حساس بدن مثل مغز و یا بیماری‌ها ایجاد شود (رنی02،8991).در این خصوص کـه چـه عواملی در ایجاد اختلال املا مؤثرند و نـقش عـمده‌ای بـازی مـی‌کنند مـی‌توان به موارد زیـر اشـاره کرد:
*اختلال‌های کنترل حرکتی
فراگیری نوشتن،مستلزم کنترل حالت‌های بدن، سر،بازوها،دست‌ها و انگشت‌ها می‌باشد.پس هر نوع اختلال حرکتی که در ایـجاد فـعالیت‌های حـرکتی لازم برای ترسیم،کپی کردن و یا نوشتن حروف و کـلمات،مشکل ایـجاد کـند،مانع تـحول یـکنواخت و روان الگـوهای حرکتی لازم برای نوشتن اتوماتیک‌وار و پی‌درپی خواهد شد(به نقل از شهنی ییلاق و همکاران،3831).
مایکل باست12(5691 به نقل از لوریا22،6691) معتقد است که ناتوانی جزیی در نوشتن ناشی از بد کاری مغز است کـه تحت عنوان نارسانویسی از آن نام می‌برد.اختلال‌های کنترل حرکتی ممکن است ناشی از ناتوانایی در برون‌دادهای حرکتی یعنی فرستادن علایم مناسب مربوط به بدن،بازو و دست، و انگشتان برای تولید حرکات ضروری در نوشتن ناشی می‌شود.
*اختلال‌های ادراکـ بصری
بـرای آنکه کودک نوشتن را یاد بگیرد،لازم‌است که توانایی ایجاد تمایز بصری بین شکل‌ها، حروف،لغات،اعداد و غیره را داشته باشد، کودکانی که مشکلاتی در افتراق بصری حروف و لغات دارند،در تولید مجدد و یا رونویسی صحیح آنـها مـشکلاتی دارند(جو هانسون32و مایکل باست، 6691 به نقل از شهنی ییلاق و همکاران(3831).
این کودکان در زمینه متصل کردن شکل‌ها هندسی،یافتن جهت یک حس،تشخیص خط عمودی از خط افقی،رونویسی از شـکل‌ها،حروف، اعـداد،کلمات،گفتن زمان،استفاده از نقشه‌ها و نوشتن مشکلاتی دارنـد(کرک42و چـالفانت52، 7731).
*اختلال‌های حافظه بصری
کودکانی که در یادآوری بصری حروف و کلمات موفق نیستند،احتمالا در یادگیری نوشتن نیز مشکلاتی دارند.کودکانی که مشکلاتی در حافظه بصری دارند،می‌توانند صحبت کنند،بخوانند و رونویسی کـنند،اما نـمی‌توانند حروف و کلمات را از حفظ بـه یـاد بیاورند و یا دوباره آنها را تولید کنند. در همین زمینه ولاکاس62و کاراپیتساس72(3002)، طی مطالعه‌ای با عنوان نقص حافظه بصری در کودکان 6/6 تا 21/5 ساله مبتلا به دیسگرافی به این نتیجه رسیدند که این کـودکان از مـشکلات شناختی که تحت تأثیر حافظه بصری است،رنج می‌برند.
عوامل دیگری که در ایجاد اختلال املا نقش دارند به شرح زیر هستند:
*عدم دقت و توجه
*ضعف مهارت‌های حرکتی
*نارسایی در ادراک بینایی حروف و کلمات
*ضعف حافظه بینایی و شنوایی
*دشواری در انـتقال اطـلاعات از یک کـانال حسی به کانال دیگر
*انتزاعی بودن مطلب(سیف نراقی و نادری، 4831).
*آسیب در کارکردهای اجرایی:کارکردهای اجرایی،کارکردهای عالی دستگاه شناختی هستند و بـه مجموعه‌ای از توانایی‌های شناختی شامل خودگردانی،خودآغازگری و بازداری،برنامه‌ریزی راهبردی،انعطاف شناختی و کنترل تکانش گـفته مـی‌شود(به نـقل از علیزاده،5831).دانش‌آموزان دارای ناتوانی‌های خواندن و نوشتن در کارکردهای اجرایی آسیب دیده‌اند.برخی از یافته‌ها نشان می‌دهد که دانش‌آموزان دارای اختلال خواندن و نـوشتن در بـازداری مشکل دارند و این آسیب باعث حواس‌پرتی آنها می‌شود.آنها نیز در کارکردهای آغازگری و تبدیل،ضعیف‌تر عـمل می‌کنند(علیزاده،5831).
*در ایـن خـصوص که چرا برخی از دانش‌آموزان بدخطاند:عوامل زیادی از قبیل خانواده،معلم، شیوه‌های آموزشی و تربیتی مدرسه و دانش‌آموز دخالت دارد(محمدی‌نژاد،1831).
میزان شـیوع اختلال املا
دامنه شیوع اختلال‌های یادگیری ویژه از 1 تا 3 درصد گزارش شده است.برخی پژوهش‌ها نـشان می‌دهد که 5 درصد از دانـش‌آموزان 6-71 سـال از خدمات ویژه استفاده کردند(کریمی،0831). پژوهش‌های انجام شده خارج از کشور نشان می‌دهد که اختلال یادگیری املا در بین دانش‌آموزان شیوع بالایی دارد و 72 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهد(نریمانی،3731).
شهنی ییلاق و همکاران(3831)نیز طی پژوهشی میزان همه‌گیرشناسی اختلال یـادگیری املا را 7
درصد(7/6 در پسران و 6/4 در دختران)گزارش دادند.
اختلال زبان نوشتاری در ین دانش‌آموزان دوم و سوم ابتدایی شهر تهران 6 درصد و از لحاظ جنسیت میزان شیوع اختلال املاء در پسرها بیشتر از دخترها یعنی 2/5 برابر است(فلاح چای،4731).
درمان اختلال املا
روان‌پزشکان کودکان و نوجوانان خاطرنشان مـی‌کنند کـه اختلال‌های یادگیری و از جمله دیسگرافی قابل درمانند(آکادمی روان‌پزشکی کودک و نوجوان آمریکا82،9991).
درمان دیسگرافی متنوع است و ممکن است شامل درمان اختلال‌های حرکتی و نیز شامل حرکت‌های نوشتن باشد(مؤسسه ملی اختلال‌های نورولوژی و استروک92،6002).
دیسگرافی،یک مشکل اولیـه اسـت که برای درمان آن بایستی فرد به درمانگر ارجاع داده شود (فیشر03موری13و باندی23،1991).در این زمینه جانگمنز33و همکاران(3002)طی مطالعه‌ای نشان دادند که کودکان با کیفیت نوشتاری ضعیف که به طور انفرادی بـرای سـه ماه مداخله‌های نوشتاری دریافت کردند بهبودی متوسط پیدا کردند.
به‌طور کلی برای درمان اختلال املا دو رویکرد زیر وجود دارد.
1.مداخله‌های پزشکی و دارویی
در مداخله‌های پزشکی،با برداشتن تومور از مغز فرد،می‌توان مشکلات نوشتاری او را حل کرد.
2.مـداخله‌های روان‌شناختی-تربیتی
مـنول43و بـرندا53(5002)،طی مطالعه‌ای با عنوان مداخله‌های رفـتاری در دیـسگرافی بـه این نتیجه رسیدند که مداخله‌های رفتاری باعث بهبود دیسگرافی گردید.
هاریس63و همکاران(4991)طی پژوهشی که روی دانش‌آموزان کلاس پنجم و ششم دارای اختلال‌های یادگیری انجام دادنـد،به ایـن نـتیجه رسیدند که دانش‌آموزانی که به صورت روزانه تـعلیم داده شـدند تا تعداد لغات استفاده شده را در نوشتار خود بشمارند و نمودار آنها را بکشند،انشا آنها 2 یا 3 برابر افزایش پیدا کرد.
در مداخله‌های روان‌شناختی-تربیتی بـایستی اقـدام‌های زیـر را انجام داد:
*خودآموزی:یعنی از کودک خواسته می‌شود به هنگام نوشتن،بلند صحبت کند.
*خـودوارسی:از کودک خواسته می‌شود که بعد از هر کلمه مکث کند و ببیند آیا قلم را درست و آرام گرفته یا به آن فشار می‌آورد.
*آرامـش و رفـع خـستگی:از کودک خواسته می‌شود که پنج دقیقه رونویسی کند و سپس ده دقیقه بـه بـازی و فعالیت دلخواه خود بپردازد.
*تمرین‌های روانی-حرکتی:شامل چگونگی گرفتن قلم و نیمه‌باز نگه داشتن مشت در موقع نوشتن است(خانزاده،3731).
*وسیله آمـوزشی سینا:
