بخشی از مقاله
مطالعات جمعيت منطقه 12 تهران
این مقاله دارای تصویر و نمودار است که در سایت قابل نمایش نیست
1.1. تحولات جمعيت
الف) کل منطقه
منطقه 12 با حدود 1357 هکتار وسعت ، در مرکز تاريخي شهر تهران ، در سال 1357 داراي جمعيتي معادل 189625 نفر بوده است . علي رغم برخورداري از ويژگي هايي چون قدمت و ارزش تاريخي ، واقع شدن در مرکزثقل ارتباطات درون شهري و در برگرفتن قلب تجارت شهر يعني بازار قديم تهران ، تحولات جمعيتي آن هماهنگ با تحولات شهر تهران و کشور نبوده است.
اين منطقه تاريخي طي 20 سال اخير روند جمعيت گريزي مداوم ، خروج ساکنان قديمي و خانوارهاي متعارف و ورود مهاجران تهيدست در جستجوي کار را شاهد بوده است ، تا حدي که جمعيت منطقه از 301701 نفر در سال 1359 تا آخرين سرشماري در سال 1357 ، با نرخ رشد 86/2- درصد درسال کاهش يافته است ( جدول1 و نمودار 1).
جدول 1: جمعيت و تغييرات آن طي سال هاي 75- 1359 در منطقه 12
جمعيت سال 1359 جمعيت سال 1365 جمعيت سال1375 رشد
65-1359 رشد
75-1365 رشد
75-1359
301701 230657 189625 38/4- 94/1- 86/2-
نمودار 1: مقايسه جمعيت منطقه 12 تهران در 3 مقطع زماني:
1359 ، 1365، 1375
اين گريز پر شتاب جمعيت در حالي رخ داده که شهر تهران با نرخ رشد سالانه 36/1 در صد دائماً بر جمعيت خود افزوده است . در جدول شماره (2) و نمودارهاي (2) و (3) تغييرات جمعيت منطقه 12 و شهر تهران ، طي دوره زماني 75- 1359 ، و سهم جمعيت منطقه از کل شهر مقايسه شده .
جدول 2: مقايسه جمعيت و تغييرات آن طي سال هاي 75-1359 در شهر تهران و منطقه 12
محدوده مکاني جمعيت سال 1359 جمعيت سال 1365 جمعيت سال 1375 رشد
65-1359 رشد
75-1365 رشد
75-1359 نسبت غيير
75-1359
شهر تهران 5444123 6042584 6758845 75/1 13/1 36/1 2/1
منطقه 12 301701 230657 189625 38/4- 94/1- 86/2- 61/0
سهم منطقه 12 از کل شهر 5/5 8/3 8/2 98/5- 3- 13/4- -
نمودار 2: مقايسه تغييرات جمعيت تهران و منطقه 12 طي سال هاي 75-1359
همانگونه که در جدول (2) ملاحظه مي شود، سهم جمعيت منطقه از شهر تهران از 5/5 درصد در سال 1359 به 8/3 و 8/2 درصد در سالهاي 1365 و 1375 کاهش يافته است. البته شتاب اين کاهش در دوره 65-1359 به مراتب بيشتر از دهه بعدي است. در واقع ، علي رغم بالا بودن نرخ رشد طبيعي شهر تهران در فاصله 1359 تا 1365 ، منطقه 12، 5/23 درصد از جمعيت خود را در فاصله 6 ساله 65- 1359 بيرون رانده است. توجه به اين نکته حائز اهميت است که به بويژه در
فاصله زماني مورد بحث کل کشور با رشد شتابان جمعيت و نرخهاي بالاي مواليد و باروري روبرو بوده است و جمعيت منطقه 12 تهران به دليل داشتن برخي شاخص هاي فرهنگي نظير پايين بودن سطح سواد زنان ، نرخ پايين اشتغال و فعاليت زنان و نظاير آن که در همين گزارش مورد بحث قرار خواهند گرفت ، در حد بالاي رشد طبيعي شهر تهران قرار داشته است و به همين دليل کاهش
23 درصد از جمعيت منطقه در سال 1359 دال بر خروج شمار بسيار بيشتري از جمعيت طي اين دوره بوده است.
نمودار 3: سهم جمعيت منطقه 12 از شهر تهران
در مقاطع زماني 1359و 1365 و 1375
چنانچه نرخ رشد سالانه جمعيت شهر تهران طي دوره 16 ساله 75- 1359 يعني 36/1 درصد را بر جمعيت پايه منطقه 12 در سال 1359 اعمال کنيم ، يعني فرض کنيم که اين منطقه نيز از رشدي هماهنگ با ميانگين رشد شهر تهران برخوردار بوده است به عدد 374492 نفر دست خواهيم يافت که تقريباً دو برابر جمعيت سال 1375 منطقه 12 است . به همين دليل کاهش 23 درصد از جمعيت منطقه نسبت به سال 1359 معرف گريز شمار بسيار بيشتري از جمعيت طي اين دوره بوده است.
نمودار 4: مقايسه تغييرات رشد جمعيت
طي سال هاي 75- 1359 در شهر تهران و منطقه 12
در واقع ، در حالي که نرخ رشد جمعيت شهر تهران در دوره 65- 1359 برابر با 75/1 و نرخ رشد جمعيت کل کشور برابر با 9/3 درصد در سال بوده است که از آن به عنوان نرخ رشد بي سابقه در تاريخ تحولات جمعيتي کشور ياد مي شود ، اما منطقه 12 با رشد منفي 38/4- درصد در سال شاهد گريز شتابان جمعيت از خود بوده است.
1.1. تحولات بعد خانواده و ساختار سني – جنسي
الف) بعد خانوار
در منطقه 12 تهران ، در سال 1359 ، 79953 خانوار زندگي مي کرده اند و ميانگين بعد خانوار در اين مقطع برابر با 77/3 بوده است . علي رغم کاهش جمعيت منطقه و کاهش شمار خانوار در مقطع 1365 به 57931 خانوار بعد خانوار در اين سال به 98/3 افزايش يافته است . اين در حالي است که ميانگين بعد خانوار در کل کشور در فاصله 1355 تا 1365 از 5 به 1/5 و در نقاط روستايي از 2/5 به 4/5 افزايش يافته ، اما در منطقه شهري اين شاخص تغييري نکرده و برابر با 8/4 بوده
است . به اين ترتيب افزايش بعد خانوار منطقه 12 بيانگر مشابه بودن تغييرات رشد طبيعي منطقه با مناطق روستايي کشور و در واقع متأثر از بالا بودن شمار مواليد طي سالهاي 1359 تا 1364 است . اما اين مسئله که بعد خانوار منطقه همواره از ميانگين نقاط شهري کشور پايين تر بوده است ، عمدتاً به دليل وجود خانوارهاي مهاجر يک يا دو نفره است که به طور موقت و به منظور کار و فعاليت وارد منطقه شده اند . همين عامل و خروج خانوارهاي معمولي از منطقه موجب کاهش شاخص
به 9/3 در سال 1375 شده است. جدول (7) بعد خانوار منطقه و نقاط شهري کشور را در سه مقطع زماني ارائه مي دهد:
جدول 7: تعداد جمعيت و خانوار طي سال هاي 75- 1359 در منطقه 12 شهر تهران
سال جمعيت خانوار بعد خانوار بعد خانوار نقاط شهري کل کشور
1359 301701 79953 77/3 8/4
1365 230657 57931 98/3 8/4
1375 189625 48600 9/3 6/4
همچنين بررسي توزيع خانوارهاي معمولي منطقه بر حسب تعداد افراد بيانگر آن است که سهم خانوارهاي يک و دو نفره در منطقه 12 از سهم اين نوع خانوارها در کل شهر تهران بيشتر است . نمودار (13) اين مقايسه را نشان مي دهد.
نمودار 13: مقايسه توزيع درصد خانوارها در منطقه 12 و شهر تهران بر حسب
تعداد افراد خانوار در سال 1357
ملاحظه مي شود که به جز خانوارهاي يک و دو نفره ، خانوارهاي با جمعيت 8 نفر و بيشتر منطقه نيز اندکي از نسبت مشابه در کل تهران بيشتر است . اين دسته از خانوارها عمدتاً جمع کارگران مهاجري هستند که در يک جا و به صورت گروهي زندگي مي کنند . در مجموع 9/2 درصد از کل خانوارهاي تهران در منطقه 12 سکونت دارند اما سهم خانوارهاي تک نفره و دو نفره منطقه به ترتيب 8/4درصد و 3/3 درصد از کل خانوارهاي مشابه در شهر تهران است( جدول 8 و نمودار 14)
جدول 8 : تعداد و توزيع درصد خانوارهاي معمولي بر حسب تعداد افراد در منطقه 12
جمع 1 نفر 2نفر 3نفر 4نفر 5نفر 6نفر 7نفر 8نفر 9نفر 10 نفر و بيشتر
تعداد 48579 4725 7471 9599 10748 7481 4479 2363 963 432 317
درصد 100 73/9 4/15 8/19 12/22 4/15 22/9 86/4 98/1 89/0 65/0
سهم از کل خانوارهاي مشابه در تهران 93/2 78/4 25/3 86/2 612/2 6/2 76/2 94/2 03/3 22/3 56/3
نمودار 14: سهم خانوارهاي منطقه 12 از کل خانوارهاي مشابه در شهر تهران
بر حسب تعداد افراد خانوار
ب) ساخت جنسي جمعيت
نسبت جنسي جمعيت منطقه 12 در سه مقطع مورد مطالعه به ترتيب 3/106، 2/109 و 8/106 بوده است که طبق جدول زير در هر سه مقطع از همين نسبت در کل کشور بيشتر بوده است. اين امر نيز مؤيد سکونت شماري از مهاجران مرد در اين منطقه است.
جدول 11: نسبت جنسي در جمعيت منطقه 12 تهران و کل کشور
در 3 مقطع 1359، 1365 و 1375
1359 1365 1375
کل کشور 1/106 105 103
منطقه 12 3/106 2/109 8/106
همچنين توزيع نسبت جنسي بر حسب سن در مقاطع 1359 و 1375• نيز نشان مي دهد ( جدول 12 و نمودار 17 ) که در هر د مقطع نسبت جنسي در گروههاي سني فعال به لحاظ اقتصادي يعني به ويژه سنين 44-20 سال در سرشماري 1375 و 39- 15 سال در سرشماري 1359 بسيار بالاست و حتي در گروه سني 29- 25 سال در اين منقطع به 152 نيز مي رسد.
نمودار 17: مقايسه تغييرات نسبتهاي جنسي بر حسب سن در منطقه 12 تهران
در دو مقطع 1359و 1375
جدول 12: نسبتهاي جنسي بر حسب سن در منطقه 12 در دو مقطع 1359 و 1375
1359 1375
کل 3/106 8/106
4-0 4/105 104
9-5 3/106
3/104
14-10 6/109 4/103
19-15 4/127 4/106
24-20 9/130 3/121
29-25 7/152 9/114
34-30 7/135 2/107
39-35 3/126 2/110
44-40 9/100 1/111
49-45 106 97
54-50 100 4/99
59-55 8/106 9/103
64-60 2/92 6/110
65+ 8/90 8/94
در مجموع نسبتهاي سال 1375 موزون تر از سال 1359 هستند که البته تا حدي نيز به دليل بهبود کيفيت سرشماري 1375 در قياس با سرشماري هاي قبلي و به ويژه بهبود گزارش سن زنان است.
ج) ساخت سني جمعيت
ساخت سني جمعيت منطقه 12 در سال 1375، ساخت تقريباً ميانسال بوده است که مشابه ساخت سني شهر تهران است ( جدول 15) . اين در حالي است که در سال 1375 بيش از 39 درصد جمعيت کل کشور در گروه سني زير 15 سال جاي داشتند و ترکيب کل جمعيت، ترکيبي جوان بوده است. اما در اين منطقه 6/31 درصد زير 15 سال هستند و 2862 درصد در گروه سني ميانسال (64- 15) قرار دارند. همچنين نسبت جمعيت 65 ساله و بيشتر نيز در ايران 7/6 درصد
است در حالي که از آن شهر تهران برابر با 7/4 در صد محاسبه شده است . به اين ترتيب جمعيت منطقه در قياس با شهر تهران داراي شمار بيشتري از افراد سالخورده است و نسبت وابستگي سني در منطقه 12 که وزن جمعيت در دو گروه سني غير فعال را بر گروه سني فعال نشان مي دهد، به همين دليل از شهر تهران بيشتر است . اين نسبت در منطقه و شهر تهران بسيار کمتر از مقدار نسبت در کل کشور ( 2/78) است که گوياي سکونت جمعيت مهاجر در سنين فعاليت و آموزش در اين مناطق است.
جدول 15 : مقايسه توزيع جمعيت در گروههاي بزرگ سني در منطقه 12
و شهر تهران سال 1375
14 -0 46 - 15 65+ نسبت وابستگي سني
منطقه 12 6/30 6/62 7/6 6/59
تهران 74/3 18/64 74/4 3/55
کل کشور 5/39 12/56 37/4 2/78
نمودار 20 : مقايسه ساخت سني در منطقه 12 ، کل کشور و
شهر تهران در سال 1375
همچنين مقايسه توزيع سن دو جنس در گروههاي سني بزرگ و در دو مطقع 1359 و 1375 بيانگر آن است که اولاً در هر دو مقطع سهم جمعيت گروه سني فعال براي مردان بيش از زنان است و ثانياً طي 16 سال از سهم جمعيت فعال منطقه کاسته شده و عمدتاً بر جمعيت گروه سني 65 سال و بيشتر افزوده شده است.
جدول 16 : مقايسه توزيع جمعيت منطقه 12 تهران بر حسب گروههاي سني بزرگ و جنس
در دو مقطع زماني 1359 و 1375
سن کل مرد زن
1359 1375 1359 1375 1359 1375
14 – 0 9/30 6/30 7/29 2/30 4/32 1/31
46- 15 9/63 3/62 4/65 5/63 2/62 1/61
65+ 1/5 7/6 9/4 3/6 4/5 1/7
نمودار 21 : توزيع درصد جمعيت گروههاي بزرگ سني در منطقه
12 تهران سال 1359
نمودارهاي ( 22) و (23) هرمهاي سني – جنسي منطقه در دو مقطع 1359 و 1375 ارائه مي دهد. بجز تغييراتي که منطبق بر تحولات دموگرافيک به طور عام در کل کشور است و طبعاً در تفاوت هرم منطقه در دو مقطع زماني خود را نشان مي دهند ( مانند افزايش مواليد به ويژه در سالهاي اوليه پس از انقلاب ) ، کاملاً مشهود است که در سرشماري 1359 شمار مردان در سنين 44 – 15 سال بر زنان برتري دارد و چهره منطقه کاملا مهاجر پذير است، اين مساله در سال 1375 تا حد زيادي تعديل شده است . در واقع مي توان نتيجه گرفت که جاذبه مهاجرت منطقه در دهه هاي قبل بيشتر بوده است.
نمودار 22: هرم سني – جنسي جمعيت منطقه 12 تهران در سال 1359
$
نمودار 23 : هرم سني – جنسي جمعيت منطقه 12 شهر تهران در سال 1375
$
بررسي ساخت سني در نواحي پنجگانه بيانگر آن است که نواحي همگون نيستند. ناحيه يک در شمال منطقه با 5/26 درصد کمترين نسبت جمعيت زير 15 سال و ناحيه 4 در جنوب منطقه بالاترين نسبت از اين گروه سني را دارا هستند و تأکيدي بر تفاوت در نوع خانوارها به لحاظ ترکيب جمعيتي و به تبع آن ترکيب اقتصادي ، سني و رفتاري است. ناحيه يک همچنين از بيشترين نسبت افراد در سنين فعاليت يعني 6.33 و همچنين بيشترين نسبت افراد سالخورده برخوردار است.
جدول 17: ساخت سني جمعيت نواحي پنجگانه منطقه 12 تهران سال 1375
ناحيه 14 - 0 64 - 15 +65
ناحيه 1 5/26 3/66 1/7
ناحيه 2 4/32 4/61 6
ناحيه 3 9/29 63 7
ناحيه 4 2/33 4/60 3/6
ناحيه 5 4/30 3/62 1/7
نمودار 24: مقايسه ساخت سني نواحي پنجگانه منطقه 12 تهران در سال 1375
1.3. تحولات تراکم هاي جمعيتي
الف) کل منطقه
با توجه به کاهش شمار جمعيت در منطقه 12، بديهي است که روند تغييرات تراکم جمعيت نيز طي دوره 75 – 1359 روندي کاهشي داشته است( جدول 18 و نمودار 25) .
مقدار شاخص تراکم جمعيت از 222 در سال 1359 به 170 در سال 1365 و پس از آن با شتاب کمتر به 140 در سال 1375 کاهش مي يابد و در مجموع 16 سال، منطقه 47 درصد از تراکم جمعيت خود را از دست مي دهد.
جدول 18: تراکم جمعيت طي سال هاي 75 – 1359 در منطقه 12 شهر تهران
شاخص 1359 1365 1375
تراکم جمعيت 222 170 140
نمودار 25 : تغييرات تراکم جمعيت منطقه 12 شهر تهران طي سال هاي 75 – 1359
اگر چه تراکم 140 نفر در هکتار از ميانگين تراکم ناخالص جمعيت شهر تهران در همين مقطع ( يعني 110 نفر ) بيشتر است و در واقع در رده دوازدهم بين 22 منطقه شهر تهران قرار مي گيرد، اما در ميان مناطق همجوار خود يعني مناطق مرکزي شهر ، به جز منطقه 6 که داراي تراکم 110 است، از ساير مناطق همجوار تراکممم کمتري دارد( جدول 19) .
جدول 19 : مقايسه تراکم ناخالص جمعيت در منطقه 12 شهر تهران و ساير مناطق همجوار ( سال 1375)
شاخص تهران منطقه 12 مناطق همجوار
منطقه 6 منطقه 7 منطقه 11 منطقه 13 منطقه 14 منطقه 15 منطقه 16
تراکم ناخالص جمعيت 110 140 103 195 190 176 269 219 181
رتبه تراکم در شهر تهران - 12 13 7 8 10 3 5 9
د) مقايسه تراکم مسکوني و تراکم ناخالص جمعيت
مقايسه دو تراکم مسکوني و ناخالص در سطح منطقه 12 و شهر تهران نشان مي دهد که علي رغم بالاتر بودن تراکم ناخالص جمعيت در منطقه 12 نسبت به شهر تهران ( 140 در مقابل 110 ) ، اما تراکم مسکوني آن يعني 398 نفر ، از کل شهر که تراکم آن 423 نفر در سطح کاربري هاي مسکوني است، پايين تر است( جدول 26 ، نمودار 30).
جدول 26: تراکم جمعيت و تراکم مسکوني شهر تهران و منطقه 12
سال 1375
محدوده تراکم جمعيت تراکم مسکوني
شهر تهران 109 423
منطقه 12 140 398
نمودار 30 : مقايسه تراکم جمعيت و تراکم مسکوني شهر تهران و منطقه 12 سال 1375
1. 4 .بررسي رشد طبيعي و مهاجرت
الف) رشد طبيعي
باروري:
جامعه ايران در حال حاضر در مرحله سوم انتقال جمعيتي يعين « کاهش بسط و توسعه جمعيتي» قرار دارد و طي دهه هاي اخير رشد شتابان جمعيت و سپس کاهش پر شتاب باروري را شاهد بوده است. به همين دليل نرخهاي باروري در مناطق مختلف کشور طي اين دهه ها تغييرات سريعي داشته اند و شدت اين تغييرات در نوع خود کم نظير بوده است. از اين رو علي رغم تعدد
برآوردها و پيش بيني هايي که براي سطح باروري در مناطق مختلف کشور انجام شده است، اما چون بيشتر اين مطالعات شدت تغييرات آتي را متصور نبوده اند ( که تا حدود زيادي اجتناب ناپذير بوده است) ، با واقعيت فعلي مغايرت دارند. در زير به نتايج برخي از طرحهاي سالهاي اخير که در زمينه اندازه گيري سطح باروري در استان تهران مطالعه کرده اند ، اشاره مي شود:
1) طرح بررسي ويژگيهاي بهداشتي و جمعيتي خانوار ( DHS )
اين طرح که در سال 1379 و با حمايت صندوق جمعيت سازمان ملل ( UNFPA ) و نهادهاي دولتي مرتبط با مسائل جمعيتي کشور انجام شد، نقاط شهري و روستايي کل کشور را با نمونه گيري خوشه اي زير پوشش قرار داد . نتايج اين بررسي ميزان باروري کل شهر تهران ( TFR) را برابر با 3/1 برآورد نمود. مقدار اين شاخص براي نقاط شهري استان ( بدون شهر تهران) برابر با 7/1 و براي نقاط روستايي استان معادل 4/2 محاسبه شده است.
2) محاسبه نرخهاي باروري با روش « فرزندان خود» ( Own Childern Method )
دکتر عباسي در سال 1378 با استفاده از روش فرزندان خود ميزان باروري کل شهر تهران در سال 1375 را برابر 8/1 برآورد نموده است.
3) دکتر زنجاني در طرح مجموعه شهري تهران براي دوره 80- 1375 مقدار TFR را براي شهرستان تهران برابر با 81/2 برآورد نموده است.
4) عليزاده ، در طرح حوزه آبريز درياچه نمک، ميانگين باروري کل ( TFR ) را براي اين منطقه که شهر تهران نيز در محدوده آن واقع است برابر با 3/2 برآورد نموده است . وي همچنين مقدار شاخصهاي ميزان عمومي مواليد (CBR ) و نرخ خالص تجديد نسل ( NRR) را براي مقاطع 1375 و 1400 به شرح زير در نظر گرفته است :
جدول 31 : شاخصهاي برآورد شده باروري در طرح حوزه آبريز درياچه نمک
سال CBR TFR NRR
1375 8/18 3/2 05/1
1400-1359 1/15 2 95/0
5) طرح اندازه گيري رشد جمعيت ايران ( ارج)
نتايج اين طرح که پس از نمونه گيري وسيع در کل کشور توسط مرکز آمار ايران ، در سال 1375 انجام شد کليه استانهاي کشور را به لحاظ سطح باروري به 4 گروه مجزا تقسيم کرده است. در اين تقسيم بندي استان تهران در گروه اول قرار گرفته که از ميانگين باروري کل 68/1 بر خوردار بوده است. مقدار اين شاخص در مناطق روستايي برابر با 97/1 و در نقاط شهري برابر با 61/1 بوده است.
6) محاسبه سطح باروري منطقه تهران به روش رله ( RELE ) توسط بخش مطالعات جمعيت مشاور
با توجه به اطلاعات مربوط به توزيع جمعيت منطقه 12، بر حسب سن و جنس ، ميزان باروري کل ( TFR) و نرخ خالص تجديد نسل ( NRR ) در منطقه با استفاده از نرم افزار FERT ) و انتخاب گزينه روش رله و نسبت کودکان 9-5 سال به زنان 24-20 سال محاسبه شد و نتايج زير به دست آمده :
جدول 32 : شاخصهاي باروري منطقه 12 تهران در سال 1375 ( محاسبه شده به روش رله )
TFR
ميزان باروري کل NRR
ميزان خالص تجديد نسل نسبت تعديل شده کودک به زن
28/2 11/1 331/0
اما با توجه به آنکه منطقه 12 تهران به لحاظ ويژگيهاي بهداشتي و برخورداري از امکانات شهري در سطحي پايين تر از ميانگين شهر تهران قرار دارد و نيز ورود مداوم خانواده هاي مهاجري که داراي رفتارهاي باروري متفاوت هستند و همچنين با در نظر گرفتن نتايج بررسيهاي مختلف در سطح شهر تهران و کل کشور براي برآورد TFR و عدد به دست آمده توسط مشاور ، نهايتاً ميزان باروري کل براي سال 1375 در اين منطقه 6/2 در نظر گرفته شد که با توجه به روند کاهش در کل کشور اين ميزان تا سال 1381 به 2/2 کاهش مي يابد.
مرگ و مير :
ميزان خام مرگ و مير ( CDR ) در نقاط شهري کل کشور براي سال 1377 برابر با 7/5 در هزار محاسبه گرديده است ( زنجاني 1379 : 64 ) . مقدار اين شاخص و مقدار اميد زندگي در بدو تولد در نقاط شهري و روستايي استان تهران براي سال 1375 به شرح جدول 37 محاسبه شده است ( همان : 65) .
جدول 33 : شاخصهاي مرگ و مير محاسبه شده براي استان تهران ( زنجاني 1375)
شاخص شهري روستايي
مرد زن مرد زن
CDR 6/5 1/5 1/6 5/8
e. 68 71 65 8/67
عليزاده نيز در سال 1377 مقدار شاخص CDR را براي حوزه آبريز درياچه نمک که شهر تهران نيز در محدوده آن واقع است برابر با 8/5 در هزار برآورد نموده است که تا سال 1400 به 2/5 خواهد رسيد ( عليزاده ، 1377 : 43 ) . وي همچنين مقدار اميد زندگي در بدو تولد سال 1375 را براي مردان برابر با 70 و براي زنان برابر با 72 سال محاسبه کرده و افزايش اين شاخصها تا سال 1400 را به ترتيب 77 سال براي مردان و 79 سال براي زنان پيش بيني نموده است که به تفکيک جنس ونقاط شهري و روستايي در سال 1375 را طبق جدول ( 34) به دست آورده است ( عليزاده ، همان ).
جدول 34 : شاخصهاي برآورد شده مرگ و مير در طرح حوزه آبريز درياچه نمک
سال CDR e. (مردان) e. ( زنان )
1375 8/5 70 72
1400- 1375 2/5 77 79
همچنين در طرح مجموعه شهري تهران اين شاخص براي شهرستان تهران در دوره 80- 1375 به شرح زير محاسبه شده است :
جدول 35 : اميد زندگي بدو تولد 80- 1375 براي نقاط شهري و روستايي شهرستان تهران ( زنجاني 1379)
شهري روستايي شهري روستايي
مرد زن مرد زن
68 71 65 8/67
با توجه به بررسيهاي انجام شده در سطح شهر و استان تهران و همچنين با تاکيد بر اين امر که منطقه 12 تهران در زمره مناطق محروم شهري قرار دارد و به لحاظ سطح بهداشت و توانايي محدود ساکنين آن در استفاده از خدمات بهداشتي و درماني و ويژگيهاي فرهنگي و رفتاري مشاهده شده در منطقه نهايتاً مقدار اميد زندگي بدو تولد براي اين منطقه معادل ميانگين نقاط شهري و روستايي استان تهران در نظر گرفته شد.
جدول 36 : برآورد سطح مرگ و مير و اميد زندگي بدو تولد منطقه 12 تهران در سال 1381
CDR e.
مرد زن مرد زن
9/5 8/6 5/66 4/69
رشد طبيعي :
با توجه به ميزانهاي باروري و مرگ و مير برآورده شده در منطقه 12 ، ميزان رشد طبيعي که از تفاضل ميزان عمومي مواليد و مرگ و مير حاصل مي شود براي اين منطقه 28/1 درصد در سال 1375 محاسبه شده است که با توجه به روند کاهش باروري تا سال 1381 به 11/1 درصد کاهش مي يابد.
ج) مهاجرت
بررسي مهاجران وارد شده به منطقه 12 تهران طي دوره زماني 75-1365 نشان مي دهد که در مجموع 12734 نفر طي 10 سال وارد منطقه شده اند. بر خلاف روند جاري در سطح کشور که مهاجرتهاي درون استاني به دليل فاصله کمتري که نسبت به مبدأ دارند ، سهمي معادل يک سوم از کل مهاجرتها را شامل مي شوند، در اين منطقه سهم مهاجرتهاي درون استاني تنها 6/10 درصد است و در مقابل مهاجران متعلق به استانهاي ديگر حدود 77 درصد کل مهاجران به منطقه 12 را تشکيل مي دهند . کمترين بعد مسافت طي شده در مهاجرت ، متعلق به مهاجران روستايي اطراف شهر تهران و برابر با 4.8 درصد کل مهاجران است . جدول و نمودار ( 37 ) توزيع درصد مهاجران وارد شده بر حسب جنس و محل اقامت قبلي را ارائه مي دهند .
جدول 37 : توزيع درصد مهاجران وارد شده به منطقه 12 به تفکيک جنس و محل اقامت قبلي در سال 1375
مبدأ مهاجرت کل مرد زن
تعداد درصد تعداد درصد تعداد درصد
کل مهاجرين 12734 100 7950 4/62 4784 6/37
شهرستان محل سرشماري شهر 0 0 0 0 0 0
آبادي 608 8/4 362 8/2 246 9/1
ساير شهرستانهاي محل سرشماري شهر 726 8/5 437 4/3 299 3/2
آبادي 343 7/2 186 5/1 157 2/1
شهرستانهاي ساير استانها شهر 7618 8/59 4837 38 2781 8/21
آبادي 2188 2/17 1342 5/10 846 6/6
خارج از کشور 1085 5/8 695 5/5 390 1/3
اظهار نشده 156 2/1 91 7/0 65 5/0
نمودار 37 : توزيع درصد مهاجران وارد شده به منطقه 12 بر حسب جنس و مبدأ مهاجرت در سال 1375
نسبت جنسي مهاجران برابر با 163 و بيانگر برتري کامل شمار مردان مهاجر بر زنان است . اين نسبت جنسي غير متعارف همچنين گوياي اين امر است که حدود 30 درصد مهاجران وارد شده به منطقه را مردان تنها و در جستجوي شغل تشکيل مي دهند که معمولاً ( با توجه به بررسيهاي ميداني مشاور) در اتاقهاي ارزان قيمت و به صورت گروهي همراه با ديگر مهاجران زندگي مي کنند . مطالعات موردي مشاور در محله 14 ( محله سيروس) نشان داد که در بسياري از خانه هاي نيمه متروکه آن محل ، گروههاي 30-20 نفره به طور جمعي ( اما به صورت خانوارهاي تک نفره ) زندگي
مي کنند . بالاترين نسبت جنسي مهاجران متعلق به مهاجران خارج از کشور است و برابر با 178 است . اين دسته از مهاجران 8/2 درصد کل مهاجران به منطقه را تشکيل مي دهند( جدول 38).
جدول 38 : نسبت جنسي مهاجران وارد شده به منطقه 12 تهران بر حسب مبدا در سال 1375
شاخص کل مهاجران شهرستان محل سرشماري ساير شهرستانهاي استان
شهرستانهاي ساير استانها خارج از کشور
روستا شهر روستا شهر روستا
نسبت جنسي 163 147 146 118 174 158 178
مقايسه مهاجران داخلي وارد شده به منطقه و شهر تهران نيز ( جدول 39 و نمودار 38) نشان مي دهد که سهم مهاجران روستايي منطقه 12 از ميانگين اين گروه از مهاجران در شهر تهران بيشتر است ( 7/24 در مقابل 2/19 درصد ) . همچنين سهم زنان مهاجر وارد شده به منطقه از ميانگين شهر تهران فاصله زيادي دارد ( 7/9 در مقابل 1/24 ) . اين امر مؤيد آن است که مهاجران وارد شده به منطقه 12 با هدف يافتن کار و کسب درآمد براي دوره معين مهاجرت کرده اند و به لحاظ سطح اقتصادي داراي چنان امکاناتي نيستند که خانواده خود را نيز همراه بياورند.
جدول 39 : مقايسه سهم و توزيع درصد مهاجران داخلي وارد شده به شهر تهران و منطقه 12 برحسب جنس و مبدا شهري و روستايي
جنس شهري روستايي
تهران منطقه 12 تهران منطقه 12
کل 8/80 6/65 2/19 7/24
مرد 3/45 4/41 5/10 8/14
زن 5/35 1/24 7/8 7/9
نمودار 38 : مقايسه سهم و توزيع درصد مهاجران داخلي وارد شده به
شهر تهران و منطقه 12 بر حسب جنس و مبدا شهري و روستايي
بررسي مهاجران وارد شده به منطقه 12 تهران بر حسب محل اقامت قبلي آنها بيانگر اين امر است که پس از استان تهران ( 2/13 درصد) به ترتيب استانهاي خراسان، اصفهان و مازندران بيشترين تعداد مهاجر و استانهاي کهگيلويه و چهار محال و بوشهر نيز کمترين تعداد مهاجر را به منطقه 12 فرستاده اند ( جدول 40 و نمودار 39 ) . سهم مهاجران وارد شده از خارج از کشور 5/8 درصد است که نسبت به سهم اين دسته از مهاجران در کل کشور ( کمتر از 7 درصد) بيشتر است .
بررسيهاي ميداني مشاور مؤيد آن است که اين مهاجران عمدتا افغاني ، عرب و متعلق به کشورهاي محروم همسايه هستند و مناطق مرفه شهر با درآمد و امکانات آنها تناسبي ندارد . مسکن ارزان و سطح پايين زندگي و تنوع فرهنگي در محله هاي مختلف منطقه از عواملي است که اين گروه از مهاجران را به خود جذب مي کند.
جدول 40 : مهاجران وارد شده به منطقه 12 تهران بر حسب استان محل اقامت قبلي
استان درصد استان درصد استان درصد
تهران 2/13 لرستان 5/3 يزد 9/0
خراسان 10 ايلام 3/3 هرمزگان 8/0
اصفهان 3/8 خوزستان 2/3 سيستان و بلوچستان 6/0
مازندران 3/7 فارس 1/2 بوشهر 5/0
آذربايجان شرقي 3/6 آذربايجان غربي 9/1 چهارمحال و بختياري 5/0
گيلان 5 کرمانشاه 8/1 کهگيلويه و بوير احمد 2/0
اردبيل 7/4 زنجان 7/1 خارج از کشور 5/8
همدان 4 سمنان 6/1 اظهار نشده 2/1
قم 8/3 کردستان 4/1
مرکزي 6/3 کرمان 9/0
نمودار 39 : توزيع درصد مهاجران وارد شده به منطقه 12 تهران طي سال هاي 75- 1365 بر حسب محل اقامت قبلي
سهم مهاجران منطقه 12 از کل مهاجران وارد شده به شهر تهران برابر با 2/2 درصد است . اما توزيع اين سهم ميان استانها يکسان نيست. به عبارت ديگر اولويت مهاجران در انتخاب مناطق مختلف تهران براي سکونت متفاوت است. براين نمونه 10 درصد مهاجران ايلامي وارد شده به شهر تهران ، منطقه 12 را براي سکونت خود مناسب ديده اند ، در حاليکه بيشترين سهم پس از استان ايلام 8/3 درصد و متعلق به استان چهار محال است ( جدول 41 و نمودار 40) .
جدول 41 : مقايسه سهم منطقه 12 از مهاجران وارد شده به شهر تهران بر حسب مبدا مهاجرت
استان درصد استان درصد استان درصد
ايلام 6/10 زنجان 2/2 کرمان 6/1
چهار محال و بختياري 8/3 سمنان 1/2 مرکزي 6/1
قم 5/3 کردستان 2 کرمانشاه 4/1
خراسان 1/3 يزد 9/1 خوزستان 2/1
اردبيل 3 آذربايجان شرقي 8/1 هرمزگان 2/1
اصفهان 8/2 آذربايجان غربي 8/1 بوشهر 1
لرستان 6/2 گيلان 8/1 خارج از کشور 8/2
کهگيلويه و بوير احمد 3/2 همدان 8/1 اظهار نشده 2/3
مازندران 3/2 سيستان وبلوچستان 6/1 سهم کل 2/2
تهران 2/2 فارس 6/1
نمودار 40 : مقايسه سهم منطقه 12 از مهاجران وارد شده به شهر تهران بر حسب مبدأ مهاجرت
2 . سيماي اقتصادي و اجتماعي جمعيت
1. 2. ساختار و روند تحول اشتغال
تعداد جمعيت شاغل منطقه 12 در طول يک دوره 16 ساله ، همراه با ک در اين دوره از 5/86 درصد در سال 1359 به 5/87 در سال 1365 و 3/94 درصد در سال 1375 افزايش يافته است .
جدول 42 : ترکيب جمعيت 10 ساله و بيشتر فعال در منطقه 12 تهران سال 1375
شاغل بيکار قبلاً شاغل بيکار قبلاً غير شاغل
کل 3/94 6/3 1/2
مرد 5/94 8/3 8/1
زن 9/92 2/2 9/4
نمودار 41 : ترکيب جمعيت 10 ساله و بيشتر فعال در منطقه 12 تهران سال 1375
در سال 1375 از 155.193 نفر جمعيت بالاي 10 سال منطقه 6/35 درصد را جمعيت فعال ( شاغلين و بيکاران) و 4/64 درصد را افراد غير فعال اقتصادي ( دانش آموزان و خانه دارها و افراد داراي درآمد بدون کار) تشکيل مي داده اند . يعني در مقابل هر فرد فعال دو نفر غير فعال وجود داشته است . 5/24 درصد جمعيت منطقه به شاغلين اختصاص يافته است که در مقايسه با متوسط تهران ( 7/26 درصد) 8/0 درصد بالاتر است . بالاترين نسبت اشتغال در بين مناطق تهران 3/29 درصد و به منطقه 11 و کمترين آن 8/23 درصد و به مناطق 18 و 19 تعلق دارد .
جدول 43 : ترکيب 10 ساله و بيشتر غير فعال در منطقه 12 تهران سال 1375
محصل خانه دار داراي درآمد بدون کار ساير
کل 40/5 48/3 5/8 5/3
مرد 71/2 1/9 15/5 11/4
زن 28 67/3 1/9 2/8
نمودار 42 : ترکيب 10 ساله و بيشتر غير فعال در منطقه 12 تهران سال 1375
توجه : اعداد ارائه شده در جدول بالا اين نمودار را ارائه مي دهد.
الف ) اشتغال زنان
بر اساس اطلاعات سرشماري سال 1375 ، بيشترين ميزان اشتغال زنان در منطقه 6 تهران وجود داشته در اين منطقه 8/14 درصد زنان در سن فعاليت شاغلند و در منطقه 19 اين نسبت به حداقل خود يعني 5/2 درصد مي رسد. در منطقه 12 در اين سال زنان شاغل 6 درصد زنان در سن فعاليت را تشکيل مي داده اند. نسبت اشتغال زنان در شهر تهران 06/8 درصد است.
نسبت شاغلين زن در سن فعاليت زنان در طول سه مقطع سرشماري از 3/6 درصد در سال 1359 به 59/5 درصد در سال 1365 کاهش يافته و سپس در سال 1375 به 99/5 درصد رسيده است. در حال حاضر ، زنان شاغل 6/8 درصد شاغلين منطقه را تشکيل مي دهند که نسبت به سال 1359 ( 9/7) روندي رو به رشد داشته است. اشتغال زنان و نسبت شاغلين زن يکي از معيارهاي سنجش ميزان توسعه يافتگي محسوب مي شود.
ب) بار تکفل
بار تکفل يا متوسط افرادي که هر فرد شاغل مسئول تأمين مايحتاج زندگي آنهاست در شهر تهران از حداقل 4/3 نفر در منطقه 11 تا 2/4 نفر در منطقه 18 و 19 متغير است. در منطقه 12 هر شاغل به طور متوسط نان آور 63/3 نفر است ( با احتساب فرد شاغل ) که نسبت به متوسط شهر تهران 12/0 نفر کمتر است. قابل ذکر است که بار تکفل در منطقه نسبت به سال 1359 ، 17/0 نفر اضافه و نسبت به سال 1365 ، 12/0 نفر کاهش يافته است ( بار تکفل به ترتيب در سالهاي
1359، 1365 و 1375 برابر 46/3، 75/3 و 63/3 نفر بوده است) . به عبارت ديگر ، با افزايش نسبت شاغلين منطقه بين سالهاي 1365 تا 1375 و کاهش نرخ بيکاري ، بار تکفل کاهش يافته است .
ج) جمعيت بيکار
در سال 1375 در منطقه 12 ، 3140 نفر به عنوان بيکار و جوياي کار محسوب شده اند. از نظر وضعيت سواد و تحصيلات بيش از 21 درصد بيکاران منطقه بيسوادند و 6/83 درصد اين گروه از نظر سني به گروه 40 سال و بالا تعلق دارند. در بين بيکاراني که باسوادند، 22 درصد داراي تحصيلات ابتدايي 2/21 درصد در سطح راهنمايي و 7/26 درصد داراي تحصيلات دوران متوسطه بوده اند و 4/1 درصد تحصيلاتي در حد بالاتر از ديپلم و عالي داشته اند . بيکاران در مجموع 2 درصد نيروي بالقوه فعال و 7/5 درصد جمعيت فعال منطقه را تشکيل مي دهند که با متوسط تهران تقريباً برابر است.
در جدول (44) روند تحول نرخ بيکاري و اشتغال و فعاليت در سه مقطع 1359، 1365و 1375 مشخص شده است.
جدول 44 : روند تحول شاخصهاي اشتغال
مقاطع سرشماري سال 1359 سال 1365 سال 1375
کل مرد زن کل مرد زن کل مرد زن
نرخ بيکاري• 5/13 8/12 9/20 5/12 8/11 4/20 7/5 5/5 1/7
نرخ اشتغال•• 5/86 2/78 1/79 5/87 2/88 6/79 3/94 5/94 9/92
نرخ فعاليت ••• 7/30 3/70 98/7 3/40 3/70 02/7 9/35 8/62 53/6
همانطور که در جدول فوق مشخص شده است نرخ بيکاري روندي نزولي و اشتغال و فعاليت سيري صعودي داشته اند. که به خودي خود بهبود شاخص ها را در طول 16 سال نشان مي دهد. البته اين نکته را نبايد فراموش کرد که منطقه 12 از مناطقي است که مشاغل کاذب وغير رسمي بخش قابل ملاحظه اي از شاغلان را جذب کرده و در عين حال تراکم و تمرکز شاغلين مجرد ( اغلب مهاجر) که آمار شاغلين منطقه را بالا مي برد خود باعث بروز مشکلات اجتماعي در منطقه است. منطقه 12 از نظر نرخ بيکاري در بين مناطق تهران مقام دوازدهم را داراست . کمترين نرخ بيکاري 3/4 درصد در منطقه 4 و بالاترين آن 7/8 درصد در منطقه 17 ديده شده است.
جدول 45 : ميزان فعاليت و بيکاري جمعيت 10 ساله و بيشتر در منطقه 12 تهران سال 1375
ميزان فعاليت نسبت بيکاري
تهران منطقه 12 تهران منطقه 12
کل 34/3 35/7 5/8 5/7
مرد 58/9 62/9 5/8 5/5
زن 8/6 6/5 6/4 7/1
نمودار 43 : ميزان فعاليت و بيکاري در جمعيت 10 ساله و بيشتر منطقه 12
تهران سال 1375
طرح جامع حفظ و ساماندهي شهر تهران در بررسي وضع موجود خود بيشترين سطح کاربري صنعتي را در رده هاي منطقه و حوزه اي و کمترين سطح اين کاربري را ( پس از منطقه 7 ) در رده هاي محله و ناحيه اي در منطقه 12 ذکر کرده است . بر اساس همين گزارش منطقه 12 بيشترين واحدهاي کارگاهي – صنعتي ( 60787) واحد و بالاترين تراکم اين کاربري را دارا بوده است.
جدول 46: جمعيت بيکار منطقه 12 بر حسب سطح سواد
بي سواد با سواد
ابتدايي راهنمايي متوسطه عالي غيره
14/21 03/22 18/21 75/26 11/4 78/4
نمودار شماره 44 : توزيع درصد جمعيت بيکار منطقه 12 بر حسب وضع سواد
در سال 1375
منطقه 12 که در تقسيمات طرح ، بخشي از حوزة مرکزي با بيشترين خدمات اداري، تجاري ، فرهنگي، آموزشي و درماني محسوب مي شود، بيشترين سطح کاربري اداري در رده ناحيه را نيز داشته است. 20/62 هکتار سطوح اداري در اين رده بوده و طبق برداشتهاي ميداني وضع موجود ( سال 1381 ) 9 درصد سطح منطقه را سطوح صنعتي و اداري تشکيل داده است. مسلم است که
با وجود تمرکز زياد مراکز کار و فعاليت در منطقه ، ميزان فعاليت و اشتغال نيز در منطقه بالا باشد. اين شاخصها زماني مي تواند گوياي توسعه اقتصادي باشند. بررسي وضع شاغلين منطقه از نظر سطح تحصيلات و سواد و نوع فعاليت و گروه شغلي ساکنان مي تواند به روشنتر شدن وضع اشتغال در منطقه کمک کند.
د) وضع سواد و تحصيلات شاغلين
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ايران در سال 1375 ، در منطقه 12 ، 52198 نفر شاغل بوده اند .
4/11 درصد اين افراد بي سواد، 9/22 درصد داراي تحصيلات ابتدايي، 7/22 درصد داراي تحصيلات دوره راهنمايي ، 6/29 درصد داراي تحصيلات دوره متوسطه و 9/9 درصد داراي تحصيلات بالاتر از ديپلم و عالي بوده اند. بالاترين سطح تحصيلات شاغلين به مناطق 1، 2، 3و 6 اختصاص داشته و پايين ترين سطح در مناطق 18 و 19 ملاحظه شده است . در شکل (1) شهر تهران بر اساس سطح تحصيلات شاغلان به 6 قسمت تقسيم شده است.
1) مناطقي که بيشترين ميزان تحصيلات عالي را داشته اند و اين ميزان به بيش از 40 درصد جمعيت شاغلان مي رسد.
2) گروه دوم مناطقي که بيشترين درصد شاغلين با تحصيلاتي بالاتر از سطح راهنمايي يعني در حد متوسطه در درجه اول و بعد عالي دارند.
3) گروه بعد مناطقي را شامل مي شود که در درجه اول شاغلين با تحصيلات راهنمايي و پس از آن متوسطه و عالي قرار گرفته است.
4) در اين دسته از مناطق نيز بيشترين شاغلين تحصيلات دورة راهنمايي دارند ولي نسبت تحصيلات بالاتر کمتر و ابتدايي بيشتر است.
5) مناطقي را شامل مي گردد که نسبت تحصيلات عالي بسيار کم است و بيشترين ميزان تحصيلات شاغلان در حد راهنمايي و ابتدايي است و سپس متوسطه ( شاغلين بي سواد بين 7/9 تا 9/10 درصدند ).
6) بيشترين درصد شاغلان اين مناطق تحصيلات ابتدايي دارند شاغلين بيسواد در اين مناطق بيش از 10 درصد جمعيت را تشکيل مي دهند
.
منطقه 12 در اين تقسيم بندي در ردة چهارم قرار گرفته ، يعني سطح تحصيلات شاغلين آن از اکثر مناطق شمالي شهر با تفاوت زياد پايين تر و از مناطق جنوبي با تفاوت کمتر بالاتر است و در بين مناطق همجوار نيز سطح پايين تري دارد. به عنوان نمونه شاغليني که سطح تحصيلات آنها راهنمايي و بالاتر است در منطقه 3، 7/87 درصد ، در منطقه 6، 3/88 درصد ( از مناطق شمالي) ، منطقه 11 ، 2/77 درصد ، منطقه 14 ، 9/71 درصد ( از مناطق مياني )، منطقه 15 ، 5/58 درصد ، منطقه 20 ، 2/58 درصد و منطقه 19 ، 6/49 درصد ( از مناطق جنوبي ) بوده اند.
در جدول ( 47) برخي از شاخص هاي توسعه اقت
صادي در مناطق 12 با متوسط تهران و چند منطقه ديگر مقايسه شده است :
جدول 47 : مقايسه برخي از شاخص هاي توسعه اقتصادي در منطقه 12 با کل شهر و مناطق ديگر در سال 1375
شماره منطقه ميزان فعاليت ميزان اشتغال ميزان فعاليت زنان ميزان اشتغال زنان نرخ باسوادي شاغلين نرخ باسوادي زنان نسبت شاغلين با تحصيلات عالي نسبت شاغلين بي سواد درصد بيکاري جمعيت فعال
3 8/33 5/95 4/12 94 5/96 6/94 7/44 5/3 5/4
6 0/34 8/93 0/16 6/92 6/97 4/94 6/46 4/2 2/6
10 0/35 7/92 5/10 9/92 1/95 8/85 9/16 9/4 3/7
11 37 8/93 2/811 6/94 9/94 1/87 2/21 1/5 2/6
12 6/35 3/94 5/6 9/92 6/88 1/82 9/9 4/11 7/5
13 8/35 2/95 7/9 6/94 1/96 90 7/20 9/3 8/4
15 4/34 6/94 3/4 7/93 3/90 85 1/7 7/9 4/5
17 33 3/91 0/4 4/90 9/89 3/80 0/6 1/10 7/8
19 3/33 2/92 8/2 5/87 3/87 5/80 1/4 7/12 8/7
کل شهر تهران 4/34 2/94 6/8 6/93 5/93 88 3/20 5/6 8/5
شاغلان منطقه 12 در سال 1359 ، 7/29 درصد بي سواد بوده اند . بي سوادي در شاغلين مرد 6/30 و در بين زنان شاغل به 6/18 درصد مي رسيده است و فقط 6/5 درصد شاغلين مدرکي بالاتر از ديپلم داشته اند که 7/4 درصد مردان و 9/15 درصد زنان شاغل منطقه را در بر مي گرفته است. در جدول (48) توزيع شاغلان منطقه در دو مقطع سرشماري 1359 و 1375 بر حسب سطح تحصيلات و سواد نشان داده شده است .
جدول 48 : توزيع شاغلان منطقه 12 بر حسب وضع سواد و تحصيلات
سطح سواد
و تحصيات سال 1359 سال 1357
تعداد کل شاغلان درصد تعداد کل شاغلان درصد
بيسواد 29460 7/29 5932 4/11
آموزش غير رسمي و سواد آموزي 4830 9/4 1338 6/2
ابتدايي 28472 7/28 11959 9/22
راهنمايي 3165 2/3 11863 7/22
دبيرستان 25515 7/25 15439 6/29
فني و حرفه اي 2191 2/2 - -
بالاتر از ديپلم 5538 6/5 5155 9/9
اظهار نشده و ساير 80 08/0 512 9/0
جمع 99251 100 52198 100
در مقايسه اطلاعات سرشماري هاي 1359 و 1375 کاهش قابل ملاحظة شاغلان بي سواد و با سواد غير رسمي و افزايش نسبت شاغلين با تحصيلات بالاي ديپلم در خور توجه است.
2.2. گروه بندي اجتماعي جمعيت
منطقه 12 در بين مناطق شهر تهران داراي بيشترين نسبت شاغلين بخش خصوصي بوده است. هر چند اين نسبت از 4/35 درصد در سال 1359 به 7/33 درصد در سال 1375 رسيده ، باز هم بالاترين ميزان شاغلان اين بخش را دارد. اين نسبت در منطقه 13 تهران به 5/21 درصد يعني حداقل مي رسد. شهر تهران به طور متوسط 3/26 درصد مزد و حقوق بگير بخش خصوصي دارد. 9/21 درصد شاغلين در سال 1375 در بخش عمومي مشغول به کار بوده
اند که نسبت به سال 1359 ، 3/2 درصد کاهش داشته است. منطقه 12 از نظر نسبت شاغلين بخش عمومي پايين ترين مرتبه را در بين مناطق تهران داراست . بالاترين نسبت بيش از 51 درصد به مناطق 21، 22 و 9 تعلق دارد.
جدول49 : مقايسه نسبت وضعيت شغلي در منطقه 12 در دو مقطع 59 و 75
وضع شغلي
سال جمع کارفرما کارکن مستقل کارکن فاميلي بدون مزد مزد حقوق بگير بخش خصوصي مزد حقوق بگير بخش عمومي مزد حقوق بگير بخش تعاوني اظه
ار نشده
1359 100 05/6 27/33 97/0 44/30 22/24 - 05/0
1375 100 81/6 15/31 07/1 65/33 89/21 44/0 98/4
جدول 50 : توزيع نسبي جمعيت 10 ساله و بيشتر بر حسب وضع شغلي
در شهر تهران و منطقه 12 در سال 137
کارفرما کارکنان مستقل مزد و حقوق بگير بخش خصوصي کارکن فاميلي بدون مزد مزد و حقوق بگير بخش عمومي مزد و حقوق بگير بخش تعاوني اظهار نشده
تهران 22/6 58/22 27/26 45/0 3/40 43/0 75/3
منطقه 12 81/6 15/31 65/33 07/1 89/21 44/0 98/4
نمودار 45 : توزيع نسبي جمعيت 10 ساله و بيشتر برحسب وضع شغلي
در شهر تهران و منطقه 12 در سال 1375
جدول 51 : مقايسه توزيع نسبي جمعيت شاغل 10 ساله و بيشتر منطقه 12 تهران با کل شهر و ساير مناطق
کارکن مستقل مزد و حقوق بگير بخش خصوصي کارکن فاميلي بدون مزد مزد بگير بخش عمومي بخش تعاوني
تهران 58/22 27/26 45/0 3/40 43/0
منطقه 12 15/31• 65/33• 07/1• 89/21•• 44/0
منطقه 6 93/17 17/25 39/0 07/44 44/0
منطقه 11 32/21 7/25 5/0 61/42 77/0
منطقه 13 59/22 53/21 44/0 53/45 35/0
منطقه 10 27/20 93/24 37/0 87/45 5/0
منطقه 3 48/17 05/25 47/0 26/39 4/0
• در اين سه بخش منطقه 12 بيشترين نسبت را در کل مناطق داراست .
•• در اين بخش منطقه 12 کمترين نسبت را داراست و منطقه 19 با 36 ، 31 درصد بعد از آن قرار دارد.
مشاغل در ده گروه عمده تقسيم بندي شده اند و 6/77 درصد شاغلين منطقه 12 در گروههاي شغلي کسبه و کارکنان خدماتي ، کارگران ساده و ماهر فعاليت داشته اند . بيشترين گروه شاغلين ( 3/26 درصد شاغلين) را کسبه تشکيل داده اند. در بين بيست و دو منطقه تهران مناطق 15، 4 و 14 از نظر تعداد بيشترين شاغلين ، در اين گروه شغلي جاي مي گيرند و بيشترين تعداد کارگران ساده در مناطق 15 ( 9/11 درصد) و سپس مناطق 20 و 4 ، ساکن بوده اند. ولي بايد توجه داشت که هر چند مناطق فوق الذکر از نظر تعداد بالاترين رقم شاغلين گروه هاي ياد شده را دارا بوده اند ولي به علت وسعت و جمعيت زياد اين مناطق گروه هاي شغلي کسبه و کارگران ساده در ترکيب اجتماعي جمعيت حائز اکثريت نيستند. اين ترکيب ، ويژگي خاص منطقه 12 است که با ديگر مناطق تفاوت دارد . در ترکيب اجتماعي جمعيت اين منطقه کارگران ماهر و نيمه ماهر
شامل صنعتگران متصديان ماشين آلات رانندگان وسايل نقليه و ... 4/32 درصد شاغلين، کسبه 3/26 درصد و کارگران ساده و ساير مشاغل اين رده شغلي 9/18 و بقيه گروههاي شغلي که شامل مديران ، متخصصان ، کارمندان و تکنسين ها و ... مي گردد، 4/22 درصد جمعيت را تشکيل مي دهند.
مناطق 14 تا 21 ترکيب جمعيتي مشابهي دارند با اين تفاوت که در اين مناطق نسبت گروههاي
کارگري بالاتر و کسبه و کارگران خدماتي کمتر بوده است و از طرف ديگر مناطق 10، 11 و 13 که نسبت کسبه در آنها بالاتر است سهم اقشار کارگري آنها از منطقه 12 پايين تر و سهم گروههاي کارمندي و متخصص بالاتر است . به اين ترتيب منطقه 12 ، منطقه اي است که بيشترين کسبه و فروشندگان را در کنار اقشار کارگري دارد و در عين حال شاغلين و مشاغلي که نياز به تخصص و تحصيلات بالاتري دارند سهم اندکي از جمعيت را تشکيل مي دهند.
در جدول (53) شاغلين گروه هاي اصلي شغلي منطقه 12 با متوسط شهر تهران و مناطق 3 و 6 که در ترکيب شاغلين بيشترين اختلاف با اين منطقه دارند و بعضي از مناطقي که شباهتهاي بيشتري با آن دارند ، مقايسه شده اند و در جدول ( 54 ) تغييرات نسبت شاغلين مختلف در فاصله 1359 تا 1375 مشخص شده است.
جدول 52 : مقايسه گروههاي اصلي شغلي در منطقه 12 با متوسط تهران
و چند منطقه ديگر شهر ( 1375)
شماره منطقه
گروههاي اصلي شغلي منطقه 3 منطقه 6 منطقه 10 منطقه 11 منطقه 12 منطقه 13 منطقه 17 منطقه
19 شهر تهران
مديران و قانونگذاران... 9/15 7/10 6/2 7/3 1/2 8/3 1 8/0 8/4
متخصصان 6/26 9/31 4/14 5/14 6/8 9/13 6/5 8/3 1/14
تکنسين ها و دستياران 8/6 2/9 6/8 4/7 9/4 3/6 8/3 1/3 2/6
کارمندان امور اداري و دفتري 2/6 8/8 6/13 3/10 5/6 5/8 8/8 9/5 7/8
کارکنان خدماتي و فروشندگان 9/16 6/15 7/16 4/21 3/26 2/20 1/18 18 8/
16
کارکنان ماهر کشاورزي و... 9/0 6/0 3/0 3/0 2/0 3/0 5/0 0/1 7/0
صنعتگران و کارکنان... 8/7 4/8 1/21 17 6/24 6/17 1/32 3/36 5/22
متصديان ماشين آلات ، رانندگان... 9/2 3/3 4/10 5/7 8/7 7 1/12 5/13
4/9
کارگران ساده 8/4 3/4 7/4 5/4 6/11 3 1/10 7/11 1/6
ساير و اظهارنشده 2/11 2/7 6/7 4/13 4/7 4/19 9/7 9/5 7/10
جمع 100 100 100 100 100 100 100 100 100
جدول 53 : تحول گروه بندي شغلي در فاصله سالهاي 75-59
گروه هاي شغلي سال1359 سال 1375
تعداد درصد تعداد درصد
مديران و قانونگذاران و کارمندان عاليرتبه 733 74/0 1082 1/2
متخصصان و تکنسين ها 10300 38/10 4486 5/13
تکنسين ها ... 2547
کارمندان امور اداري و دفتري 9223 29/9 3391 5/6
کارکنان خدماتي و فروشندگان 25755 24/37 13732 3/26
کارکنان امور خدماتي 11208 -
صنعتگران و کارکنان مشاغل توليدي 40270 58/40 12860 44
متصديان ماشين آلات ، رانندگان و ... - 4068
کارگران ساده - 6070
کارکنان ماهر کشاورزي و... 318 32/0 123 2/0
ساير و اظهار نشده و گروه بندي نشده 1437 45/1 3839 4/7
جمع 99246 100 52198 100
روند تحولات گروه هاي شغلي نيز به سمت کاهش اقشار متوسط بالا و وسط و تقويت رده هاي پايين قشر متوسط و اقشار پايين بوده است .
