مقاله در مورد ‌‌ ارتباط دست نویسی با حس حرکت در دانش آموزان کم توان ذهنی

بخشی از مقاله

ارتباط دست نویسی با حس حرکت در دانش آموزان
کم توان ذهنی

چکیده
هدف: هدف از این پژوهش بررسی ارتباط دست نویسی باحس حرکت دردانش اموزان کم توان ذهنی است.
روش:126کم توان ذهنی اموزش پذیر(53دخترو73پسر) در دامنه سنی 9تا19 سال که در سال تحصیلی
85-1384 در پایه های اول تا پنجم در مدارس استثنایی شهرری مشغول به تحصیل بودند ، دراین پژوهش شرکت کردند برای همه دانش اموزان چک لیست دست نویسی محقق ساخته ونیز ازمون حس حرکت اجرا شد. یافته ها:ازمون همبستگی اسپیرمن نشان داد بین دست نویسی با حس حرکت رابطه مثبت معنی دار وجود دارد(503/0=r و 001/0>p). همچنین حس حرکت با سرعت دست نویسی رابطه منفی معنی دار

دارد(202/0- =r و 024/0>p). حس حرکت با نحوه به دست گرفتن قلم ، فشار وارد بر قلم و فشار وارد
بر کاغذ رابطه معنی دار ندارد نتیجه گیری: وجود ارتباط بین حس حرکت با دست نویسی و سرعت دست
نویسی و نیز بعضی مقوله های دست نویسی مانند اندازه کلی نوشته نشان می دهد که به منظور بهبود خوانایی و سرعت دست نویسی دانش اموزان کم توان ذهنی باید برنامه های درمانی در زمینه بهبود حس

حرکت طراحی شود.
واژه های کلیدی: حس حرکت ‘ دست نویسی ‘ دانش آموز کم توان ذهنی.

مقدمه
طی سالهای اخیر در جریان عادی سازی ، دانش آموزان دارای ناتوانی رشدی یا ناتوانیهایی
مثل فلج مغزی در کلاس دانش اموزان پذیرفته شده اند (لوین 1991). این دانش آموزان مشکلات خود را به کلاس عادی می آورند و آورند و اموزگار ناگزیر از مواجهه با انهاست مشکلاتی که نیازمند توجه کارشناسی است، یکی ازاین مشکلات اختلالات دست نویسی است

دست نویسی یا خط ، ملموس ترین صورت مهارتهای ارتباطی است، دست نویسی کودک را می توان مستقیما دید ،ارزیابی کرد و نگاه داشت دانش اموزان دارای اختلال دست نویسی ممکن است به درستی قادر به انجام اعمال حرکتی مورد نیاز نوشتن یا رونویسی حروف و اشکال نباشند ،همین طور نتوانند اطلاعات درونداد بینایی را تبدیل به اعمال حرکتی ظریف (برونداد) کنند. ممکن است در سایر کارکردهای بینایی – حرکتی- مثل فعالیت هایی که مورد نیاز برای تشخیص فضایی و واکنشهای حرکتی است ،نیز دچار ضعف باشند (فریار‘ رخشان ‘1363 ). این معضل هم در

کودکانی که اختلالات فیزیکی و شناختی دارند وهم در کودکانی که این اختلالات را ندارند ،دیده می شود . این کودکان از تکلیف چیز زیادی یاد نمی گیرند ‘
زیرا مجبورند بیشتر از متن نوشته، بر روی روند مکانیکی نوشتن تمرکز کنند. این دانش اموزان علی رغم اینکه نسبت به همسالان وقت بیشتری روی یک تمرین می گذارند باز هم مطالب را کمتر از انان می فهمند . روز نبلوم ‘ پاروش و ویس در مطالعه ای ( 2003) اعلام کردند که 10 تا 30 درصد دانش آموزان دارای مشکلات دست نویسی هستند و از انجایی که این مشکلات ‘ عوارض جدی اموزشی ‘ عاطفی و اجتماعی بر جای می گذارد باید به این مشکلات رسیدگی شود . وقتی کودکی در دست نویسی مشکل داشته باشد‘ به تبع ان در تکالیف کتبی هم مشکل خواهد داشت . دانش آموزانی که نقایض نورولوژیک ( عصب شناختی) دارند ویا انهایی که مشکلات یادگیری دارند ویا افرادی که نقض در توجه و یا ناتوانیهای رشدی دارند ‘ وقت بسیار زیادی صرف می کنند تا بتوانند خوانا بنویسند (آماندسون‘1992‘برگمن‘ مک لاگلین‘ 1988‘ سرماک‘ 1991‘نقل از اماندسون‘ 2001).
اماندسون(2001) و لوین (1991) معتقدند عوامل متعددی باعث بروز اختلال در دست نویس می شوند و بر خوانایی و سرعت دست نویسی اثر می گذارند ‘ انها یکی از این عوامل را حس حرکت می دانند. حس حرکت حسی است که حرکت و وضعیت اندامها را درک می کند و اطلاعات را از عضلات، مفاصل و پوست می اورد ( مک کلوسکی ، 1978). لازلو و بیراستو (1984) بر اساس تئوری کنترل حرکتی اظهار کردند که پس خوراند حس حرکت ،عامل اساسی برای رشد دست نویسی است ( نقل از سادسوادو همکاران 2002) . کودکان در سن پیش دبستانی ویا در کلاس اول، در اغاز یادگیری الگوی مناسبی برای گرفتن قلم ندارند و اغلب این الگو را تغییر می دهند چون ممکن است فکر کنند الگوی انها صحیح نیست . فشاری که به قلم وارد می اورند ، زیاد است . زیرا غالبا از گروههای عضلانی بزرگ برای حرکت دادن ابزار نوشتاری استفاده می کنند. اگر چه ممک

ن است نوشته این دانش آموزان خوانا باشد ،اما معمولا با سرعتی کم و به طور مکانیکی ان را انجام می دهند و نیاز به توجه بسیار زیادی برای هدایت حرکات مداد دارند. بسیاری از کودکانی که ضعف درحس حرکت دارند ،قلم را به طور غیر عادی می گیرند که به دلیل تلاش برای جبران کمبود در حس حرکت ویا به دلیل مشکل در نگاه داشتن قلم به طرز صحیح است. گاهی اوقات کودک فقط در هنگام نوشتن ،قلم را به شکلی غیر عادی به دست می گیرد ولی در هنگام نقاشی از روش صحیح گرفتن قلم (روش سه پایه ای ) استفاده می کند . فشار وارد بر قلم معمولا تنظیم

نیست. کودک در تصمیم گیری اینکه چه مقدار فشار مناسب است ،مشکل دارد ویا اینکه می خواهد با وارد آوردن فشار بیش از اندازه و ایجاد تماس بیشتر، درونداد حس حرکت را افزایش دهد تا اطلاعات بیشتری از طریق حس حرکت دریافت کند ( لوین ،1991).
البته مشاهدات متناقض نیز در زمینه تاثیر حس حرکت بر دست نویسی وجود دارد. از جمله اینکه سادسواد و همکاران (2002) در مطالعه ای مشاهده کردند دانش اموزان دریافت کننده تمرینات حس حرکت با سایر گروههایی که تمرینات حس حرکت دریافت نکرده بودند، از نظر دست نویسی تفاوت معنی داری ندارند. با توجه به اینکه در ایران مطالعه ای در زمینه ارتباط حس حرکت با دست نویسی به خصوص در جامعه دانش آموزان کم توان ذهنی صورت نگرفته است ،لازم است مطالعاتی در این زمینه انجام گیرد تا بتوان با استناد به این رابطه ، برنامه های درمانی برای بهبود دست نویسی دانش آموزان کم توان ذهنی که یکی از مشکلات رایج آموزشی در مدارس استثنایی است، طراحی شود . هدف این پژوهش بررسی ارتباط حس حرکت با دست نویسی و با اجزای دست نویسی ( جدانویسی، نوشتن حروف در مسیرغیر متعارف ، درشت نویسی ویا ریزنویسی ، تناسب اندازه حروف و کلمات نسبت به یکدیگر ،شیب نوشته ،نحوه به دست گرفتن قلم ،نحوه قرار دادن کاغذ ، فشار وارد بر کاغذ ،فشار وارد بر قلم ، روی خط نویسی ، طرز نوشتن حروف دایره دار ،فاصله گذاری مناسب بین حروف و کلمات) در دانش آموزان کم توان ذهنی است. در این پژوهش با توجه به توضیحات
فوق فرضیات زیر مورد بررسی قرار می گیرد:
دست نویس با حس حرکت رابطه مثبت دارد.
حس حرکت با سرعت دست نویسی رابطه منفی دارد .
حس حرکت با نحوه به دست گرفتن قلم رابطه مثبت دارد.
حس حرکت با فشار وارد بر قلم رابطه مثبت دارد.
حس حرکت با فشار وارد بر کاغذ رابطه مثبت دارد.

روش
جامعه نمونه و روش نمونه گیری
دراین پژوهش که از نوع مطالعات مقطعی است واز روش همبستگی برای به دست اوردن ارتباط بین متغیرهای مورد نظر استفاده شده است دانش آموزان کم توان ذهنی دختر و پسر پایه های

اول جلد 3 (دانش آموزان در مدارس استثنایی کلاس اول ابتدایی را در 3 سال متوالی جلد اول ،جلد دوم و جلد سوم می گذرانند وازآنجایی که زمان جمع اوری داده ها اواخر سال تحصیلی بود ،دانش آموزان جلد 3 که همه حروف را خوانده بودند نیز وارد تحقیق شدند) تا پنجم ابتدایی که در مدارس کم توان ذهنی شهرری در سال تحصیلی 85-1384 مشغول به تحصیل بودند، مورد بررسی قرار گرفتند . روش نمونه برداری در این پژوهش به علت کم بودن تعداد دانش آموزان کم توان ذهنی شهرری که مجموعا در دو مدرسه تحصیل می کردند، روش تمام شماری بود.

تعداد کل دانش آموزانی که در پایه های اول جلد 3 تا پنجم تحصیل می کردند، 157 نفر بودند که با توجه به نتایج ارزیابیهای بدو ورود پرونده دانش آموزان ،اطلاعات والدین و نیز ارزیابیهای کاردرمانی ،31 دانش آموز دارای مشکلات آناتومیکی ، نورولوژیکی ، ارتوپدی ، بینایی ( عیوبی که با عینک قابل اصلاح نباشند)، شنوایی ( عیوبی که با سمعک قابل اصلاح نباشند ) ،رشدی و رفتاری بودند از تحقیق خارج شدند ودر نهایت 126 دانش آموز مورد بررسی قرار گرفتند .

126 دانش آموز کم توان ذهنی 53، دختر ( 1/42 درصد) و 73 پسر ( 9/57 درصد) در دامنه سنی 9 تا 19 سال با میانگین سنی 23/13 و انحراف استاندارد 17/2 (17/2#23/13) که در مدارس استثنایی شیخ محمد خیابانی و دانش در شهرری در سال تحصیلی85-1384 مشغول به تحصیل بودند ،دراین پژوهش شرکت کردند.این دانش آموزان در پایه های اول جلد سوم تا پنجم ابتدایی پراکنده بودند هوشبهر این دانش آموزان در محدوده آموزش پذیربود.

ابزار
الف.متن دست نویسی
به منظور ثبت دست نویسی دانش آموزان ومشاهده خوانایی وسرعت دست نویسی آنان متنی با کمک آموزگاران پایه های اول تا پنجم ابتدایی آماده شد .این متن که یک داستان کوتاه 4 جمله ای است ‘ شامل همه اشکال حروف الفبای فارسی می شود.متن مورد نظربا قلم نازنین شماره 18 تایپ وبر روی یک کارت مقوایی به ابعاد نصف کاغذ A4 چسبانده شد.

ب.چک لیست دست نویسی
با توجه به اینکه دست نویسی جزء مقولات فرهنگی محسوب می شود و بری از فرهنگ نیست ونیز با توجه به اینکه آزمون استا ندارد شده ای برای زبان فارسی وجود ندارد، با استفاده از منابع خارجی وتجربیات شخصی وبا توجه به حروف الفبای فارسی ،چک لیستی تهیه شد. در این چک لیست دوازده مقوله در رابطه با خوانایی دست نویسی منظور ونتایج بر اساس وضعیت آن دانش

اموز در هر یک از مقولات در سه ستون صفر ،یک ودو علامت زده شد. این مقولات که از H1 تا H12 نام گذاری شدند، به ترتیب شامل موارد زیر بودند: شیوه گرفتن قلم ، فشاروارد برقلم ، فشار وارد بر کاغذ ،و ضعیت قرار دادن کاغذ ، جدا نویسی ،جهت حرکت مداد در نوشتن حروف ، نحوه نوشتن دوایر ، اندازه حروف نسبت به هم ،اریب شدن نوشته ، فا صله حروف وکلمات نسبت به هم ،اندازه کلی نوشته ،روی خط نویسی .برای نمره گذاری هریک از این مقوله ها ملاکهایی در نظر گر فته

شد ونمره گذاری بر اساس آن ملا کها صورت گرفت به طور مثال در مقوله "شیوه گرفتن قلم " اگر دانش آموزروش گرفتن سه نقطه اتکا داشته باشد، نمره 2، اگر بر روش سه نقطه اتکا کند ولی ایراداتی مانند بسیار پایین گرفتن داشته باشد، نمره1 و سایر روشهای گرفتن مداد نمره صفر تعلق می گیرد .حداقل نمره کسب شده در این آزمون صفر وحداکثر 24 است
روایی:
روایی چک لیست دست نویسی به طریقه روایی محتوایی عدد 93/0 به دست آمد.
پایانی: دربررسی پایانی این آزمون به شیوه آزمون – باز آزمون بر حسب آلفای کرونباخ – مقدار آلفایی برابر 6065/ به دست آمد.

پ. آزمون حس حرکت بن بو
این آزمون را خانم بن بو در سال 1992( نقل از ارهارت‘ 1994) ابداع کرد‘ دراین آزمون سعی می شود در ابتدا الگوی یک شکل خاص که در اینجا چهار گوش است‘ به حافظه کودک داده شود‘ یعنی کودک باید بتواند با 12 بار ترسیم چهار گوش ابعاد و اندازه های شکل را در حافظه حرکتی خود جای بدهد‘ سپس از دانش آموزان خواسته خواسته می شود که بدون از استفاده از بینایی و صرفا با کمک حس حرکت خود همان شکل را ترسیم کند. تصویری که دانش آموز رسم می کند با توجه به چهار ملاکی که به منظور نمره گذاری دقیق در نظر گرفته شده ‘نمره گذاری می شو

د. حداقل نمره ای که دانش آموز دریافت می کند صفر و حداکثر 4 خواهد بود.
روایی: محقق روایی این آزمون را از طریق روایی ملاکی 83/0 به دست آورد.
پایانی: در بررسی پایانی آزمون ‘ بازآزمون حس حرکت بر حسب آلفای کرونباخ ‘
مقدار آلفا برابر با 62/0 و سپس مقدار 65/0 به دست آمد.

روش اجرا
پس از کسب رضایت دانش آموز‘ برای شرکت در آزمونها از دانش آموز خواسته می شد
که متن دست نویسی را یک بار بخواند‘ در صورتی که دانش آموز در خواندن مشکل داشت‘
به او کمک می شد تا کل متن یک بار خوانده شود. سپس آزمونگر برگه ثبت دست نویسی و یک مداد تراش شده را روبه روی او در خط وسط به صورت عمود بر لبه میز قرار می داد تا دانش آموز با دست برتر شروع به کار کند و کاغذ را در وضعیتی که برای او عادی است
قرار دهد. زیر دستی به دانش آموز داده نمی شد . زمان از لحضه ای که دانش آموز شروع به نوشتن می کرد با یک کرونومتر دیجیتالی محاسبه ودر چک لیست ثبت می شد . در طول مدتی که دانش آموز مشغول نوشتن بود‘ محقق به مشاهده ی دقیق آزمودنی می پرداخت وبر اساس مشاهدات و ملاکهای در نظر گرفته شده برای مقوله های دست نویسی‘ به پر کردن چک لیس

ت دست نویسی می پرداخت. استفاده از پاک کن برای دانش آموزان مجاز نبود و البته اشتباهات املایی هم مد نظر نبودند . در مرحله دوم‘ برگه مربوط به آزمون حس حرکت مقابل دانش آموز روی میز قرار می گرفت و تو ضیحات لازم در مورد نحوه اجرا به دانش آموزان داده می شد . لازم به ذکر است که با توجه به تخصصی بودن تستها همه آزمونها را محقق شخصا اجرا کرده است .

یافته ها
این پژوهش با استفاده از نرم افزارهای آماری spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و داده های به دست آمده از چک لیست دست نویسی و آزمون حس حرکت با استفاده از آزمونهای t مستقل‘ u من ویتنی ‘ کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج زیر به دست آمد:

جدول1- شاخصهای آماری آزمونهای دست نویسی وحس حرکت بر حسب جنسیت

آزمونها میانگین نمره انحراف معیار
مقداراحتمال
دختر پسر دختر پسر
آزمون حس حرکت 22/2 53/2 84/0 88/0 021/0
آزمون دست نویسی 66/13 32/13 009/4 97/3 646/0

جدول 1 با استفاده از آزمون t مستقل نشان می دهد که میانگین نمرات آزمون دست نویسی دختران وپسران تفاوت معنی دار ندارد (646/0 = p ) .آزمون U من وویتنی نشان داد که میانگین نمرات آزمون حس حرکت در دختران و پسران تفاوت معنی دار دارد (021/0>P ) در این آزمون پسران بهتر از دختران عمل کردند

جدول 2- شاخصهای آماری وآزمونهای مختلف برای میانگین نمرات حس حرکت در پایه های مختلف

پایه تحصیلی دختران پسران کل

میانگین
انحراف
استاندارد
میانگین
انحراف
استاندارد
میانگین

انحراف
استاندارد
کلاس اول 66/2 70/0 35/2 84/0 47/2 79/0
کلاس دوم 83/1 75/0 30/2 75/0 26/2 77/0
کلاس سوم 08/2 99/0 28/2 13/1 19/2 05/1
کلاس چهارم 25/2 85/0 82/2 80/0 54/2 86/0
کلاس پنجم 20/2 78/0 00/3 75/0 55/2 85/0
مقدار احتمال 358/0 218/0 554/0

جدول 2 با استفاده ازآزمون کروسکال والیس برای میانگین نمرات حس حرکت در پایه های مختلف نشان می دهد که بین میانگین حس حرکت در پایه های اول تاپنجم اختلاف معنی دار وجود ندارد(554/0 = P ).

جدول 3- ضرایب همبستگی اسپیرمن حس حرکت با پایه تحصیلی ،سن ،سرعت دست نویسی ،نمره

پایه تحصیلی سن سرعت دست نویسی دست نویسی
حس حرکت 056/0 002/0 202/0- 305/0
مقدار احتمال 537/0 986/0 024/0 001/0
تعداد 126 126 126 126

جدول 3با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان می دهد که بین حس حرکت با پایه تحصیلی (537/0= P ) وبین حس حرکت با سن دانش آموز(986/0 = P ) ارتباط معنی دار وجود ندارد.همچنین آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین حس حرکت با سرعت دست نویسی رابطه منفی معنی دار (202/0- = r و024/0> P )وبین حس حرکت با دست نویسی (305/0= r و001/0> P ) رابطه مثبت معنی دار وجود دارد .

جدول 4- ضرایب همبستگی اسپیرمن حس حرکت با 12پرسش چک لیست دست نویسی ( H1 تا H12)

آزمون ها ضرایب H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7 H8 H9 H10 H11 H12

حس حرکت ضرایب همبستگی 61/0 014/0- 071/0 075/0- 044/0 181/0 338/0 286/0 - 270/0 277/0 073/0
مقدار احتمال 497/0 876/0 431/0 407/0 622/0 042/0 000/0 001/0 - 002/0 002/0 417/0

در جدول 4 حروف H1 تا H12 به ترتیب معرف مقوله های 1تا 12 چک لیست دست نویسی هستند. همان طور که مشاهده می شود این جدول با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن نشان می دهد دست نویسی با جهت حرکت مداد در نوشتن حروف (181/0=r و 042/0>p ) با نحوه نوشتن حروف دایره دار (338/0=r و 0001/0>p) با اندازه حروف نسبت به هم (286/0=r و 001/0>p) با فاصله بین کلمات و حروف (270/0=r و 002/0>p) و با اندازه کلی نوشته (277/0=r و 002/0>p) رابطه معنی دار دارد.
بررسی فرضیه شماره یک با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که در گروه مورد مطالعه حس حرکت با دست نویسی رابطه مثبت معنی دار دارد (305/0=r و 001/0>p) .
بررسی فرضیه شماره دو با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که در گروه مورد مطالعه حس حرکت با سرعت دست نویسی رابطه منفی معنی دار دارد ( 202/0- = r و

024/0>p ) . بررسی فرضیه شماره سه با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که در گروه مورد مطالعه حس حرکت با نحوه به دست گرفتن قلم رابطه معنی دار ندارد (497/0= p) . بررسی فرضیه شماره چهار با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که در گروه مورد مطالعه حس حرکت با فشار وارد بر قلم رابطه معنی دار ندارد (876/0= p) . بررسی فرضیه شماره پنج با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که در گروه مورد مطالعه حس حرکت با فشار وارد بر کاغذ رابطه معنی دار ندارد (431/0= p ) .

بحث و نتیجه گیری
در این پژوهش بررسی فرضیه اول با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین حس حرکت و دست نویسی رابطه معنی دار وجود دارد.
اما در مطالعه سادسواد و همکاران (2002) ‘ پس از اجرای تمرینات حس حرکت مشاهده شد که تفاوت معنی دار بین میانگین نمرات حس حرکت در دو گروه مداخله ( مداخله تمرینات حس حرکت و مداخله تمرینات دست نویسی ) و نیز گروه شاهد وجود ندارد.
لازلو و بیراستو ( 1984) بر اساس نظریه کنترل حرکتی اظهار کردند که پس خوراند حس حرکت عاملی اساسی برای رشد دست نویسی است.
اگر بخواهیم برای این تناقض دلایلی را ذکر کنیم می توان به نکات زیر اشاره کرد: مطالعه ای که محققین خارجی صورت داده اند یک تحقیق طولی بود که از ابتدای پیش دبستانی تا اواسط کلاس اول دانش آموزان را بررسی کرده و بر روی 45 دانش آموزپایه اول ابتدایی انجام شده بود اما تحقیق

حاضر یک تحقیق مقطعی است و بر روی دانش آموزان پایه های اول تا پنجم کم توان ذهنی صورت پذیرفته است. بنابراین شاید تفاوت مشاهده شده در نتایج به علت اختلاف پایه های دانش آموز ( اختلاف سنی زیاد) و نوع تحقیق ( طولی یا مقطعی بودن آن) باشد. حس حرکت اساسا ماهیت رشدی دارد و با بالا رفتن سن کودک ادراک حرکتی کودک بهتر می شود. بنابراین احتمالا تفاوت مشاهده شده در نتایج به علت تفاوت سنی نسبتا زیادی است که دانش آموزان در تحقیق حاضر داشته اند. زیرا در این دامنه سنی حس حرکت بهبود قابل ملاحظه می یابد. لازلو و بیراستو (

1985) گزارش کردند که یک سوم کودکان 6 و 7 ساله سطح پایینی از توانایی حس حرکت داشتند ودر نتیجه یادگیری و انجام تکالیفی مثل کپی کردن حروف و اعداد به تعویق می افتد. می توان نتیجه گرفت که تعدادی از کودکان در شرایطی وارد مدرسه می شوند و نوشتن را یاد می گیرند که مهارتهای حرکتی لازم برای فعالیتهای قلم کاغذی را ندارند . رحمانی نیا (1382) به نقل از کیل (1973) متذکر شده است که پیشرفت کامل برنامه های حرکتی به ویزه وظایف پیچیده با بازخورد ‘ تسهیل می شود و بیشتر بازخوردها از نوع دروندادهای عمقی هستند.