بخشی از مقاله
چکیده
کاستی توجه یکی از شایعترین مشکلات در کودکان کم توان ذهنی است و این مسئله به آسیبهاي روانشناختی، تحصیلی و اجتماعی منجر می شود. کمک به کودك کم توان ذهنی جهت افزایش دامنه توجه بسیاري از مشکلات اساسی آنان را تعدیل میکند از بین روش هاي درمانی متعدد تمرینات حسی حرکتی باعث افزایش رشد شناختی می شوند
لذا این تحقیق با هدف بررسی تاثیر فعالیت هاي ادراکی حرکتی بر دامنه توجه دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر انجام شد. بدین منظور از بین تمامی دانش آموزان دختر کم توان ذهنی بین سنین 8 تا 12 ساله مدرسه استثنایی شهرستان دزفول، 30 نفر انتخاب و از آنها آزمون تولوز – پیرون براي سنجش دامنه توجهی شان گرفته شد، و با توجه به نتایج این آزمون دو گروه 15نفره همسان - کنترل و آزمایش - تشکیل شد. سپس گروه آزمایش به مدت 16 جلسه در برنامهي تمرینی شامل فعالیتهاي ادراکی-حرکتی شرکت و گروه کنترل در این مدت مداخله درمانی دریافت نکردند و تنها در جریان آموزش هاي عادي مدرسه قرار گرفتنددر. پایان پس آزمونی دقیقاً مشابه پیش آزمون از هر گروه به عمل آمد.
نتایج تحلیل کوواریانس داده ها نشان داد که گروه تمرینات ادراکی حرکتی نتایج بهتري نسبت به گروه کنترل داشتند و این نتایج بیانگر تاتیر فعالیتهاي ادراکی_حرکتی بر دامنهي توجه دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر میباشد. مهارتهاي حرکتی و مهارتهاي شناختی - ازجمله توجه - با هم تشکیل چرخهاي میدهند که تقویت هر یک باعث تقویت دیگري میگردد. آموزش مهارتهاي حرکتی فرصتهاي مناسبی براي جذب فعالانه ي دروندادهاي حسی مختلف از محیط فراهم میآورد. درواقع رفتارهاي حرکتی هدفمند، بر بهبود عملکرد متقابل کورتکس مغز و مخچه تأثیر گذاشته و این منجر به بهبود مهارتهاي شناختی ازجمله توجه میگردد بنابراین مداخلات حسی حرکتی منجر به افزایش دامنه توجه دانش آموزان کم توان ذهنی شده است.
مقدمه
از دیدگاه کپارت واکنشهاي نخستین کودك از نوع حرکتی یا ماهیچهاي است، و در خلال این دریافتهاي ابتدایی حرکتی است که کودك دربارهي محیط اطراف خود آگاهیهایی بدست میآورد. پس از اینکه کودك پایههاي حرکتی؛ حالت، چپ و راست، جهت یابی و تصور بدنی را بخوبی آموخت، آمادگی حرکت مؤثر در پیرامون خود را پیدا میکند و به مرحلهي کشف منظم دست مییابد.
کپارت معتقد است براي آنکه این کشف به گونهاي با معنا صورت گیرد، لازم است کودك قادر باشد پایه - هاي حرکتی آموخته شده را تعمیم دهد. کپارت میگوید کودك از طریق این تعمیمها میتواند محیط پیرامون خود را کشف کند و چهارچوبی مؤثر براي یادگیريهاي بیشتر فراهم سازد.
اما آن کودکی که تعمیمهاي یاد شده در او به گونهاي عادي و طبیعی رشد نکرده است، احتمالأ در یادگیري ادراکی دچار مشکل میباشد و فرایندهاي ذهنی عالیتر را کندتر فرا میگیرد کمتوانی ذهنی اختلالی است که مهمترین ویژگی آن نارسایی شناختی است، که مهمترین عامل در تعریف، تشخیص، طبقه بندي و ارائه خدمات میباشد.
مهمترین ویژگی شناختی افراد با عقبماندگی ذهنی پایین بودن میزان هوشبهر به درجات مختلف در میان این افراد میباشد. از دیگر ویژگیهاي شناختی افراد با عقب ماندگی ذهنی توجه آنها میباشد
تمرکز و توجه یکی از مهمترین پیش نیازهاي یادگیري است، که از بدو تولد تا بزرگسالی از اهمیت زیادي برخوردار است. اکثر کودکان کمتوان ذهنی در توجه و تمرکز بینایی و یا شنوایی دچار مشکل هستند که معمولأ به عنوان حواس پرتی در آنها میشناسیم. اشکال مهم کودکان کمتوان ذهنی جلب توجه و دقت این افراد است
پاتون، برین و پاین نیز حواس پرتی و کمتوجهی را به عنوان دو ویژگی مهم و عادي در دانش آموزان با کمتوانی ذهنی معرفی میکنند.
کرایسکی - 1985 - نقل از میلانی فر - 1384 - تحقیقی درباره کودکان کمتوان ذهنی با کنترل متغییرهاي مزاحم یا ناخواسته انجام داد. او این سؤال را تحقیق کرد که آیا آنان در خصوص تکلیف محول شده مانند گروه کودکان عادي مورد مقایسه عمل میکنند یا نه؟ نتایج این مطالعه نشان داد که کودکان عادي در مقایسه با کودکان کم توان ذهنی زمان بیشتري را براي انجام آن تکلیف صرف میکنند، در حالی که کودکان کمتوان ذهنی قسمت اعظم وقت خود را با بلند شدن از صندلی و تعامل با سایر همکلاسان هدر میدادند.
برخی از محققان عقیده دارند که این عنصر بیتوجهی ممکن است منجر به شکست در تکالیف درسی شود که خود باعث دلسردي و در نتیجه بیرغبتی به این نوع تکالیف میشود. کودك کم توان ذهنی خود را نسبت به اطرافیانش ضعیف و ناتوان احساس میکند و مرتبأ از طرف دوستان یا مربیان، به علت شکستهاي پی در پی، تحقیر میشود. بنابراین نه تنها شخصیت او تعدیل نمیگردد بلکه موجب ناکامی و بروز واکنشهاي عاطفی شدید و نابجا شده و شخصیت او را کاملأ نامتعادل میسازد.
به نظر میرسد براي کودکان کمتوان ذهنی که کمتوجهی یکی از مشکلات اصلی در آموزش و یادگیري آنها محسوب میشود، به انضمام بسیاري از مشکلات عاطفی و هیجانی دیگر که زنجیروار در پی این کاستی میآید، راهبردهاي درمانی لازم میتواند والدین و مربیان را در توان بخشی این کودکان یاري دهد. محققان راهبردهاي متعددي در بهبود دامنه توجه افراد کم توان ذهنی مورد بررسی قرار داده اند که از آنجمله می توان به اثر بخشی کار در اتاق تاریک و مداخلات حسی حرکتی که منجر به بهبود دامنه توجهی دانش آموزان کم توان ذهنی و دچار اختلالات یادگیري شده است، اشاره نمود. با این حال یکی از راهبردها در بهبود و درمان اختلال کمتوجهی از نظر محققان بکارگیري فعالیتهاي ادراکی– حرکتی میباشد.
فعالیتهاي ادراکی - حرکتی و ورزش از عواملی هستند که میتوانند بر عملکرد شناختی، ذهنی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر گذارند. کپارت معتقد است که تبحر و مهارت در پیوند دریافتهاي ادراکی با حرکتی، رشد ذهنی کودك را تسهیل میکند و نیز او را براي فعالیتهاي ذهنی عالیتر آماده میسازد - نادري و سیف نراقی، . - 1388 از اینرو برخورداري کودکان از یک زمینه غنی و استوار از تجربیات حرکتی – ادراکی به عنوان پایهاي براي یادگیريهاي آموزشی داراي اهمیت بسزایی است
هدف فعالیتهاي ادراکی حرکتی افزایش عملکردهاي شناختی است - گریگوري پاینه و ایساکس، 2002، ترجمه خلجی و خواجوي، - 1389 بنابراین محقق سعی دارد از طریق فعالیتهاي ادراکی – حرکتی یکی از عملکردهاي شناختی کودکان کم توان ذهنی - دامنهي توجه - را افزایش دهد. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش است که آیا فعالیتهاي ادراکی – حرکتی بر دامنه توجه دختران کم توان ذهنی مؤثر میباشد؟
روش شناسی
جامعه آماري پژوهش حاضر تمامی دانشآموزان دختر کم توان ذهنی بین سنین 8 تا 12 سال مدرسه استثنایی شهرستان دزفول که در دوره ابتدایی مشغول به تحصیل بودند که بر اساس معیارهاي ورود و خروج از مطالعه انتخاب شدندسپس، به صورت تصادفی ساده 30 نفر از آنها انتخاب شدند شرکت کنندگان بر مبناي سطح ناتوانی هوشی همتا شدند - با مراجعه به پرونده تحصیلی و بر اساس طبقات کمتوانی ذهنی خفیف، متوسط و بالا - به سه گروه تقسیم شدند و از هر گروه نیمی از آنها به شکل تصادفی انتخاب شد و به این صورت دو گروه موازي تشکیل 15 - نفر در گروه آزمایش و 15 نفر دیگر در گروه کنترل - شد، سپس آزمون تولوزپیرون براي هر دو گروه اجرا شد. به دلیل کنترل و هدایت بیشترشرکتکنندهها در جلسات درمانی، افراد گروه آزمایش به 3 گروه 5 نفره دستهبندي شده بودند که به ترتیب در جلسات درمانی شرکت میکردند.
آزمون مربعات دنباله دار تولوز – پیرون: آزمون توجه ارادي تولوز – پیرون از جمله آزمونهاي ساده کاغذ و مدادي است که در ابتدا توسط روان شناس فرانسوي هانري پیرون ابداع شد و بعدها مورد تجدید نظر قرار گرفت - ایروانی ، - 1380 این آزمون از جمله آزمونهاي عملکرد مداوم است که از مقداري تصویر مکعبهاي دنباله دار تشکیل شده است.
مکعب ها داراي چندین الگو میباشند که به تناوب در جدول تکرار میشوند. براي افراد معمولی 3 مکعب بالاي صفحه به عنوان مکعبهاي راهنما معرفی میشود. آزمودنی باید طی مدت زمان و در شرایط استاندارد که آزمون معرفی میکند، مکعبهایی را که مشابه 3 راهنما هستند انتخاب کرده و علامت بزند تعداد انتخابهاي درست، تعداد انتخابهاي غلط و تعداد انتخابهاي فراموش شده در واحد زمان تعیین کننده نمره فرد است.
مطالعات متعدد با توجه به خصوصیات مطالعه، اشکال تعدیل شدهاي از این آزمون را استفاده کردهاند. در این پژوهش نیز با توجه به خصوصیات نمونه پژوهش – افراد کم توان ذهنی – شکل تعدیل یافتهاي از آزمون که توسط رضاییان و دیگران - 1387 - تهیه شده است، مورد استفاده قرار گرفت.
این شکل از آزمون به این صورت است که یکی از مکعبهاي الگو در بالاي صفحه به عنوان راهنما معرفی میشود. آزمودنی 5 دقیقه در اختیار دارد تا از سمت چپ به راست صفحه آزمون شروع کرده و کلیه مکعبهایی که مشابه الگو هستند را انتخاب کرده و علامت بزند . آزمودنی به ازاي هر انتخاب درست 1 نمره مثبت دریافت کرده و به ازاي هر انتخاب غلط یا فراموش شده 0/5 نمره منفی دریافت میکند، از جمع جبري آن ها نمره توجه فرد محاسبه میشود
روایی و پایایی ابزار: این آزمون جزء معتبرترین مقیاس سنجش توجه است که در مطالعات مختلفی براي سنجش توجه استفاده شده است - رضاییان و دیگران، 2007؛ لوپز و وازکواز، 2003؛ آلوجا کالام آبود و انراسپینوسا ، - 2000 شکل تعدیل یافتهاي از آزمون با توجه به خصوصیات افراد کم توان ذهنی توسط رضاییان و دیگران - 1387 - تهیه شده است که به منظور بررسی روایی آزمون در اختیار 10 نفر از اساتید 4 - پرستار، 2 روان پزشک، 2 نفر متخصص مغز و اعصاب و 2 نفر متخصص کودکان - قرار داده شد و نتایج ارزیابی آنها بیانگر روایی محتوایی قابل قبول بود.
براي سنجش پایانی ابزار گردآوري دادهها از روش آزمون مجدد استفاده شده است. رضاییان و همکارانش این ابزار را براي افراد داراي ناتوانی هوشی تحولی از طریق روش باز آزمایی اعتباریابی کردهاند. بدین ترتیب که آزمون را در مورد یک گروه 10 نفره از آزمودنیها - داراي ناتوانی هوشی - اجرا کردندابزار. فوق دو هفته بعد مجدداً در اختیار همین گروه قرار گرفت.
ضریب همبستگی نمرات حاصل از اجراي مجدد آزمون %91 بوده است، بنابراین نمرات دو آزمون از همبستگی بالائی برخوردار بودند که نشان دهنده پایانی مناسب ابزار است - رضاییان و دیگران، . - 2007 روش اجرا: پس از اخذ مجوزهاي لازم از سازمان آموزش و پرورش استثنایی استان خوزستان و توافق با مسئولین مدرسه مورد نظر و کسب رضایتنامه از والدین دانشآموزان کار تحقیقی شروع شد.
در ابتدا با استفاده از پرسشنامه دموگرافیک، اطلاعات عمومی آنان ثبت شد و سپس با استفاده از آزمون تولوز – پیرون دامنهي توجه دانشآموزانی که بر مبناي معیارهاي ورود و خروج به طور تصادفی ساده انتخاب شده بودند، اندازهگیري شد. سپس از نظر بهره هوشی همتا شدند - با مراجعه به پرونده تحصیلی و بر اساس طبقات کم توانی ذهنی خفیف، متوسط و بالا - به سه گروه تقسیم شدند و از هر گروه نیمی از آنها به شکل تصادفی انتخاب شد به این صورت دو گروه موازي تشکیل شد. به دلیل کنترل و هدایت بیشتر شرکت کنندهها در جلسات درمانی، افراد گروه آزمایش به 3 گروه 5 نفره تقسیم شدند
