بخشی از مقاله
چکیده
در نظامهای آموزشی متمرکز کتابمحور مکتوب و مدون تعلیم و تربیت، و مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی محسوب میشود. بنابراین نیازمند بررسی و تحلیل علمی دقیق است. در این میان تحلیل محتوا از روشهای مفید و ضروری برای برنامهریزان درسی شمرده میشود. هدف از انجام پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتابهای فارسی دوره دوم دبستان دانشآموزان کم توان ذهنی بود.
بدین منظور محتوای کتابها، با نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب گردید. برای تعیین سطح خوانایی متن از الگوی مکلافین استفاده شد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که تعداد کلمات دشوار در ده جمله اول، وسط و آخر کتاب پایه چهارم بهترتیب 16 - ، 20 و - 23، پنجم 17 - ، 17 و - 9 و ششم 28 - ، 21 و - 25 بود.
بهعلاوه سطح کلاسی خوانایی کتاب فارسی پایههای چهارم، پنجم و ششم بهترتیب 11، 10 و 12؛ حداقل سطح سنی خوانایی بهترتیب 13، 12 و 14؛ و مناسبترین سطح سنی خوانایی بهترتیب 17، 16 و 18 بود. درمجموع میتوان نتیجه گرفت که اصل از آسان به دشوار در کتاب پایه چهارم رعایت شده است، اما در کتابهای پایه پنجم و ششم این اصل رعایت نشده است. همچنین دریافتیم از لحاظ سطح کلاسی خوانایی و سطح سنی خوانایی کتابهای فوق برای پایههای مورد نظر مناسباند.
مقدمه
محتوا هسته مرکزی برنامههای تعلیم و تربیتی است - ملکی، - 1393 که اغلب اوقات از طریق کتاب به دانش-آموزان منتقل میشود. بنابراین کتابهای درسی، ازجمله عناصر مهم در آموزش و برنامه درسی محسوب میشوند
کتاب در کشورهایی مثل ایران که نظام متمرکز دارند نقش اساسیتری ایفا میکند
لذا بیشتر فعالیتهای آموزشی در چارچوب کتاب صورت میگیرد. این واقعیت باعث نیاز به بررسی علمی ، جهت فراهمسازی بینش برای برنامهریزان، و ارائه تصمیمات صحیح شده است.
تحلیل محتوا1 یک روش تحقیق علمی و از پر کاربردترین و محبوبترین روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی است
روش فوق، یک روش پژوهشی منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای برنامه درسی و یا مقایسه پیامها و ساختار محتوا با اهداف آن و یک روش مطالعه و تجزیه و تحلیل روابط بهشکلی نظاممند، عینی و کمی بهمنظور سنجش متغیرها است
باردن - ب.ت، ترجمه: یمینیدوزیسرخابی و آشتیانی، - 1375 می-نویسد: تحلیل محتوا، امروزه مجموعهای است از ابزارهای روششناختی بیش از پیش دقیق که بهطور مستمر پیشرفت کرده است و در مورد گفتارهای بسیار گوناگون بهکار میرود. عامل مشترک این فنون متعدد، هنر تفسیر و نقادی اطلاعات است که بر مبنای استنتاج قرار دارد؛ یعنی استنباط. بهعبارتی دیگر تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی است برای استنباط، تکرارپذیر و معتبر از دادهها در مورد متن آنها
تعریفهای فوق توافق جامعی را درباره شروط »عینیت«، »انتظام« و »عمومیت« دارند
برای تحلیل محتوا سه مرحله عمده .1آمادهسازی و سازماندهی .2بررسی مواد و .3پردازش نتایج طی میشود
تاکنون پژوهشگران بسیاری به امر تحلیل محتوا پرداختهاند. شیخزاده - 1387 - در پژوهشی نشان داد که سطح خوانایی بخشهای اول و وسط کتاب چهارم، و بخش دوم و سوم کتاب پنجم، در سطحی بالاتر از سطح توانایی دانشآموزان پایههای مربوطه قرار دارد. در کل نیز سطح خوانایی کتاب فارسی پایه چهارم و پنجم در سطحی بالاتر از سطح توانایی دانشآموزان قرار دارد.
یافتههای بهدست آمده از پژوهش شکاری و نجاریان - 1391 - نیز نمایانگر آن است که میزان سطح خوانایی کتاب هدیههای آسمانی پایه چهارم و پنجم، بالاتر از سطح توانایی دانشآموزان این پایهها قرار دارند. بهعبارتی دارای میزانی از درجه دشواری در خوانایی میباشند. و فضلاللهی و ملکیتوانا - 1390 - دریافتند قدرت خوانایی سطح کلاسی و سطح سنی مطالب کتاب علوم پایه سوم ابتدایی، نسبت به کلاس سوم تناسب ندارد.
از سایر پژوهشهای تحلیل محتوا میتوان به مطالعات دهقانی - 1388 - اشاره کرد که به بررسی کتابهای درسی تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس آموزش مهارتهای اجتماعی به دانشآموزان پرداخت و نیز میرحسینی و ارجمندنیا - 1387 - در مقالهای به تحلیل محتوای 11 کتاب غیر درسی که در برنامه آموزش مداوم خدمات مکاتبهای و گروه پیگیر سواد نهضت سوادآموزی شهر تهران مورد استفاده قرار میگیرد، پرداختند. بهعلاوه مهرام و تواناییشاهرودی، - 1388 - در پژوهشی با هدف تحلیل محتوای مقالههای علمی-پژوهشی در مجلههای روانشناسی دریافتند که قلمروهای روانشناسی سلامت، تحولی، تربیتی، بالینی و مشاورهای فراوانترین موضوعها و استانداردسازی آزمون، همبستگی، مدلهای علّی، تجربی و شبهتجربی فراوانترین روشهای پژوهش بودند.
پژوهشگرانی نیز به امر تحلیل محتوای کتابهای دانشآموزان کمتوان ذهنی پرداختهاند. در این میان هاشمی و همکاران - - 1389 نشان دادند محتوای کتاب مهارتهای اجتماعیاقتصادی سال اول پیشحرفهای دانش-آموزان کمتوانذهنی در سطح آموزشی است، و ملکی - 1380 - در پژوهشی به این نتیجه رسید که محتوای کتابهای علوم پایه اول کمتوان ذهنی از نظر ارتباط عمودی، افقی و توالی رعایت شده و به جز جلد 2 در دو جلد دیگر 1 - و - 3 تناسب محتوا، هدف و تصاویر رعایت شده است.
در پژوهشی دیگر که بهمنظور تحلیل محتوای کارکردی کتابهای ریاضی دوره ابتدایی دانشآموزان کمتوان ذهنی توسط فراهانی، ارجمندنیا، افروز و حسنزاده - 1390 - انجام گرفت، پژوهشگران دریافتند که در طراحی کتابهای ریاضی این گروه از دانشآموزان، بهطور کامل و منسجم به تناسب محتوا با نیازهای مخاطبان - جنبه کارکردی - توجه نشده است و محتوای کنونی نیازمند اصلاحات و افزودن بسیاری از موضوعها و مفاهیم هستند.
با بررسیهای انجام شده، پژوهشی که به بررسی و تحلیل کتابهای فارسی کمتوان ذهنی بپردازد، یافت نشد. این حاکی از وجود خلأ پژوهشی در این زمینه است.
