بخشی از مقاله
چکیده
صورتهای مالی بخش عمده ای از اطلاعات مورد نیاز سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان یک شرکت را تامین می کند. بر اساس چنین سطح اعتمادی به صورتهای مالی، نقش حسابرسان نیز نقش حیاتی است. حسابرسی صورتهای مالی امری ضروری است زیرا صورتهای مالی حسابرسی شده می تواند این اطمینان را برای سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان فراهم کند که اطلاعاتی معتبر و قابل اتکا در اختیار انها قرار می گیرد. بنابراین، حسابرسی صورتهای مالی می تواند ارزش افزوده اقتصادی را برای یک شرکت به وجود آورد. با در نظر گرفتن اهمیت خدمات حسابرسی و عدم امکان مشاهده مستقیم کیفیت حسابرسی ، پیدا کردن روشی اثر بخش برای کنترل کیفیت حسابرسی ، امری ضروری است. با اینکه عوامل زیادی بر کیفیت خدمات حسابرسی تاثیر میگذارند، اما پژوهشهای بسیار معدودی در جهت ایجاد چهارچوب یا مدل ادراکی برای تشریح ساختار کیفیت خدمات حسابرسی انجام شده است. دوره تصدی حسابرس یکی از شاخصهای کیفیت حسابرسی میباشد. نگرانی ناشی از آثار روابط طولانی مدت حسابرس و صاحبکار بر استقلال حسابرس و کیفیت حسابرسی موجب تدوین قوانینی مبنی بر محدود کردن این روابط شده است. درحالیکه چرخش اجباری حسابرس بهعنوان یک ابزار در جهت افزایش استقلال و بهبود کیفیت حسابرسی توجه قانونگذاران را به خود جلب کرده است؛ شواهد متناقضی در حمایت از آن وجود دارد.
کلمات کلیدی: کیفیت حسابرسی، دور تصدی، استقلال حسابرس
مقدمه
تفکیک مالکیت از مدیریت که از ویژگیهای مهم شرکتهای سهامی عام می باشد، امکان دسترسی انحصاری به بخشی از اطلاعات را برای مدیران و سهامداران عمده فراهم نموده است. در چنین وضعیتی گفته میشود که در اقتصاد عدم تقارن اطلاعاتی وجود دارد. از سوی دیگر برای سهامداران و اعتباردهندگان غیرممکن است که به طور مستقیم بر می زان و کیفیت تلاش مدیران برای انجام امور تجاری نظارت داشته باشند. در چنین حالتی ممکن است که مدیران از هرگونه تلاش جهت رسیدن به اهداف واحد تجاری خودداری کنند و هرگونه مشکل در عملکرد شرکت را به عواملی خارج از کنترل خویش نسبت دهند.بنابراین مشکلات جدی هم برای سرمایهگذاران و هم برای عملیات کارای اقتصادی به وجود خواهد آمد بنابراین حسابداری و گزارشگری مکانیزمی برای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی میباشد تا به این ترتیب اطلاعات درون سازمانی به طور قابل اتکایی به استفادهکنندگان برون سازمانی منتقل شود.
از سوی دیگر به دلیل وجود تضاد منافع میان گروههای مختلف ذینفعان احتمال گزارشگری جانبدارانه وجود دارد. به عبارت دیگر زمانیکه برخی از افراد مانند مدیران و سهامداران عمده بیش از سایر سرمایهگذاران از وضعیت حال و چشمانداز آینده شرکت اطلاع دارند میتوانند از روشهای مختلف از این مزیت اطلاعاتی به نفع خود و به زیان سایر سرمایهگذاران استفاده کنند. لذا تردید در مورد قابلیت اتکای صورتهای مالی موجب تقاضا برای نظارت بر تهیه صورتهای مالی از سوی واحدی مستقل یا به عبارت دیگر خدمات حسابرسی مستقل شده است.با این که عوامل زیادی بر کیفیت خدمات حسابرسی تأثیر میگذارند، اما پژوهشهای بسیار معدودی در جهت ایجاد چهارچوب یا مدل ادراکی برای تشریح ساختار کیفیت خدمات حسابرسی انجام شده است. کاتاناک و واکر - [9] - 1999، مدلی معرفی کردند که نشان میدهد کیفیت حسابرسی تابع دو عامل مرتبط با عملکرد حسابرس است. این عوامل عبارتند از:
تواناییهای حسابرس - از جمله دانش، تجربه، قدرت تطبیق و کارایی فنی - و اجرای حرفهای - از جمله استقلال، عینیت، مراقبت حرفهای، تضاد منافع و قضاوت - . از آنجا که عوامل زیادی بر کیفیت حسابرسی تأثیر میگذارد، تعیین چارچوبی برای مشخص نمودن کیفیت حسابرسی موضوعی با اهمیت محسوب میشود. دوره تصدی حسابرس یکی از معیارهای تأثیر گذار بر کیفیت حسابرسی و از موضوعاتی میباشد که قانونگذاران توجه ویژهای به آن نشان دادهاند .به طور کلی، قانونگذاران و فعالان بازار سرمایه، علاقهمند به دانستن این موضوع هستند که آیا رابطهی بلندمدت بین شرکتها و حسابرسان آنها می تواند باعث خدشهدار شدن استقلال حسابرس و کاهش کیفیت حسابرسی شود؟[16] مبانی نظری و یافتههای تجربی را میتوان به دو دسته تقسیمبندی نمود:
1.از دید صاحبنظران و مراجع حرفهای حسابداری و حسابرسی، فرآیند چرخش موسسات حسابرسی با قطع ارتباط بلندمدت میان صاحبکار و حسابرس موجبات حفظ استقلال حسابرسان را فراهم میآورد، اما همین فرآیند موجب میشود که کیفیت خدمات حسابرسی مؤسسات جدید در سالهای ابتدایی پس از چرخش بدلیل عدم آشنایی کافی با فعالیت و صنعت صاحبکار کاهش یابد.
2.طبق اظهار مسئولین بورسهای اوراق بهادار و هیأتهای نظارت بر فرآیند گزارشگری شرکتها در اغلب کشورها، وجود قانون چرخش مؤسسات حسابرسی به صورت مدون و رسمی موجب گرایش سرمایهگذاران بالفعل و بالقوه بهاستفاده از گزارشهای حسابرسی در زمینه تصمیمگیری برای مبادله اوراق بهادار میشود. در گزارشهای ارائه شده از سوی مراجع فوق، فرآیند چرخش مؤسسات حسابرسی موجب میشود که در ذهن ذینفعان گزارش حسابرسی نگاهی تازه نسبت به جایگاه این حرفه در جامعه متبادر شود.از دیدگاه جناس و بلانچیت [15] - 2011 - ، دو نگرش کلی در ارزیابی کیفیت گزارشگری مالی مورد استفاده وجود دارد. دیدگاه اول بر نیاز استفاده کنندگان مبتنی است.
طبق این دیدگاه، کیفیت گزارشگری مالی به سودمندی اطلاعات مالی برای استفاده کنندگان این اطلاعات مربوط میشود. دیدگاه دوم بر حفاظت از سرمایهگذار یا سهامدار متمرکز میباشد. یک تفاوت اساسی میان دو دیدگاه کیفیت گزارشگری مالی وجود دارد. دیدگاه نیاز استفادهکننده،عمدتاً به فراهم کردن اطلاعات مربوط برایاستفادهکنندگان برای تصمیمگیری مربوط میشود؛ در حالیکه هدف دیدگاه دوم حفاظت از سرمایهگذار، اطمینان از اطلاعات تهیه شده کافی، شفاف و قابل قبول برای نیاز سرمایه گذاران است. بنابراین کیفیت پایین گزارشگری مالی موجب ضرر رساندن به منافع هر دو گروه میشود.
تحقیقات قبلی - وانسترالن، [18]2000 و جانسون و همکاران، - [14]2002 اشاره نمودهاند که چرخش اجباری حسابرسان ممکن پیامدهای اقتصادی مهمی از جمله افزایش کیفیت گزارشگری مالی داشته باشد. با وجود پشتوانههای نظری این موضوع، شواهد تجربی کمی، به ویژه در کشورمان، در مورد این ادعا جمعآوری شده است. بنابراین با توجه به مطالب بالا این سؤال ایجاد میگردد که آیا بین دوره تصدی حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ارتباط وجود دارد؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ سؤال اول، سؤال دومی که شکل میگیرد این است که میزان این ارتیاط در هر یک از مراحل چرخه عمر شرکت چگونه است؟
حامیان تغییر حسابرس بر این باورند که در صورت تغییر اجباری، حسابرسان در موقعیتی قرار میگیرند که خواهند توانست در مقابل فشارها و خواستههای مدیران مقاومت، و قضاوت بیطرفانهتری را اعمال کنند. حضور طولانی مدت حسابرس در کنار صاحبکار، موجب ایجاد تمایلاتی برای حفظ و رعایت نظر مدیریت صاحبکار میشود؛ وضعیتی که استقلال و بیطرفی او را مخدوش میکند .[2] همچنین آنها تمایل حسابرسان را به حفظ صاحبکار از طریق حمایت از او دلیل دیگری برای تصویب قوانین محدود کننده مطرح میکنند؛ چرا که حسابرس در سالهای اولیه فعالیت برای صاحبکار جدید متحمل هزینههای اولیهای میگردد که به منظور جبران آنها، به حفظ صاحبکار خود تمایل دارد .[11] در مقابل، مخالفان تغییر اجباری حسابرس عقیده دیگری دارند. به اعتقاد آنها عوامل دیگری هست که حسابرسان را به حفظ استقلال وادار میکند؛ به عنوان مثال تلاشی که حسابرسان در جهت حفظ اعتبار و شهرت به کار میگیرند و یا ترس از احتمال طرح دعاوی حقوقی علیه آنها ساختارهایی است که مانع رفتارهای نامناسب حسابرسان میشود.
آنها معتقدند حسابرسان با گذشت زمان، شناخت بهتری از فعالیتهای صاحبکار به دست آورده و تجربه بیشتری کسب میکنند و به این ترتیب توانایی آنها در مورد مناسب بودن یا نبودن روشهای حسابداری و گزارشگری افزایش مییابد .[5]بررسی کلی تحقیقات پیشین نشان میدهد که مدت تصدی حسابرس همواره به عنوان یک متغیر مستقل و تأثیرگذار بر سایر عوامل مطرح بوده است در حالی که مدت تصدی حسابرس خود به عنوان یک شاخص کیفیت حسابرسی می تواند تحت تأثیر عوامل دیگری قرار بگیرد که در تحقیقات پیشین به صورت خیلی محدود به عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار گرفته است که این خود بصورت یک خلاء باقی مانده است.
دیوید و جفرسون [10] - 2001 - ، به بررسی دوره تصدی حسابرس با صاحبکار پرداختند. نتایج آنها نشان میدهد که اندازه شرکت حسابرسی و اظهار نظر حسابرس، دوره تصدی حسابرس را تحت تأثیر قرار نمیدهد. ارونادا و پازارس - [7] - 1997، به بررسی رابطه میان دوره تصدی و هزینههای حسابرسی پرداختند نتایج آنها نشان میدهدکه تغییر اجباری حسابرس به دلیل هزینههای گزافی که بر عهده حسابرسان و صاحبکاران میگذارد نمی تواند ابزار ی مناسب در جهت بهبود استقلال و کیفیت حسابرسی باشد. استنلی و دیزورت [17] - 2007 - ، مشاهده کردند با افزایش دوره تصدی احتمال تجدیدارائه صورتهای مالی کاهش مییابد. کارسلو و ناگی [8] - 2004 - ، به مطالعه رابطه بین کیفیت حسابرسی و چرخش مؤسسات از نقطهنظر گزارشگری مالی پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که یک رابطه مستقیم بین دوره ارتباط کوتاه مدت حسابرسی و تعداد گزارش حاوی تحریفات بااهمیت وجود دارد.
سو یونگ وون [12] - 2010 - ، در مقاله خود تغییر مؤسسات حسابرسی را به عنوان عاملی اثر بخش بر کیفیت حسابرسی توصیه کرد. تحقیق وی با هدف بررسی تأثیر تغییر مؤسسات حسابرسی بر ساعات کار حسابرسان، هزینه های حسابرسی و کیفیت حسابرسی صورت گرفته است. در این تحقیق وی به این نتیجه رسید که تغییر مؤسسات حسابرسی سبب افزایش ساعات کار حسابرسی و افزایش دستمزد حسابرسان میشود. همچنین کیفیت حسابرسی، بدون تغییر، باقی مانده و حتی در برخی موارد کاهش یافته است بهطور کلی تحریفات با اهمیت در سالهای اولیه حسابرسی رخ میدهد، لذا در این شرایط چرخش مؤسسات حسابرسی تأثیر منفی بر کیفیت حسابرسی میگذارد. میتوان گفت حسابرسی، برای صورتهای مالی گزارش شده، ارزشافزوده فراهم میکند، زیرا نتایج بررسی، مربوط بودن و قابلیت اتکای محتوای صورتهای مالی راگزارش میدهد .[6] حال اگر عملیات حسابرسی از کیفیت مطلوبی
