بخشی از مقاله
چکیده
جنگ تحمیلی و مسائل پیرامون آن از مهمترین موضوعات ادب مقاومت و پایداری است. شاعران بسیاری تحت تأثیر مقوله جنگ به آن پرداخته و آثار گرانسنگی به وجود آوردهاند و بسیاری از آنان در طول دوران جنگ و حتی پس از آن، جنگ یگانه مضمون شعرشان بود و به نام شاعران جنگ شناخته شدهاند. بسیاری دیگر نیز در گذر سالها، دیدگاهشان نسبت به جنگ تعدیل شده و گاه تغییرات ژرفی در آن پدید آمده است. قیصر امین پور شاعر توانای معاصر از جنگسرایانی بود که در طی سالیان دیدگاه و اندیشهاش نسبت به جنگ تغییرات معناداری یافته است. در این مقاله کوشیدهایم دگردیسی اندیشه قیصر امینپور را درباره جنگ با بررسی 4 مجموعه اصلی شاعر بررسی کرده و سیر تحولات و تغییرات آن را گزارش نماییم.
کلید واژهها: شعر جنگ، قیصر امین پور، مجموعه اشعار، ادبیات پایداری
.1 مقدمه
جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مقولهای بود که ذهن و زبان بسیاری از شاعران را درگیر خود ساخت. ذهن حساس شاعران نسبت به پدیدههای اجتماعی سریع واکنش نشان میدهد و وقتیکه این پدیده، جنگی نابرابر و ویرانگر باشد، بیشک تأثیرش ماندگارتر و عمیقتر خواهد بود. در تمامی سالهای پس از جنگ تحمیلی، کمتر دفتر و دیوان شعری است که در آن ذکری از جنگ نباشد و بسیاری از شاعران تمامی سرودههای خویش را به جنگ و مسایل پیرامونی آن اختصاص میدادند و به عنوان شاعران جنگ و مقاومت مشهور میشدند. قیصر امینپور از بزرگترین شاعران و گویندگان مهم روزگار ماست که جنگ سهم عمدهای در شعرهایش دارد. بیشک زادگاهش دزفول این نزدیکی به جنگ و حاشیههای آن را در شعرش پررنگتر ساخته است. شاعر زاده جنگ است و این موضوع به شیوههای گوناگون در تمامی مجموعههایش تکرار میشود.
1 .1 زندگی و آثار
قیصر امینپور در دوم اردیبهشت سال 1338 در گتوند خوزستان به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی تا دبیرستان را در گتوند و دزفول به پایان رساند و در سال 1357 در رشته دامپزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد. یک سال بعد از این رشته انصراف داد و چند سالی جامعهشناسی خواند. در سال 1363 در مجموعه تنفّس صبح و در کوچه آفتاب را منتشر کرد. در همین سال از رشته جامعهشناسی هم انصراف داد و به علاقه اصلیاش ادبیات پرداخت. در سال 1365 دو مجموعه طوفان در پرانتز - نثر ادبی - و منظومه ظهور روز دهم - شعر عاشورایی - را برای نوجوانان منتشر کرد. از سال 1367 و با خروج از حوزه هنری، سردبیری ماهنامه ادبی هنری سروش نوجوانان را برعهده گرفت و حدود 16 سال این مجله بانظارت او منتشر شد که سهم عمدهای در رشد و شکوفایی شاعران و نویسندگان نوجوان ایفا کرد.
از سال 1369 تحصیل در دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در سال 1376 از پایاننامه خود با عنوان »سنت و نوآوری در شعر معاصر« دفاع کرد. این پایان نامه بعد با همین عنوان منتشر شد و یکی از آثار گرانسنگ در نقد و شرح شعر معاصر فارسی گردید. در سال 1372مجموعه آینههای ناگهان را منتشر کرد که عدهای معتقدند بهترین اثر شعری اوست - نظرآهاری، عرفان، :1386 . - 236 در سال 1377 و در اطراف لاهیجان تصادف هولناکی نمود که مدتها در بیمارستان زمینگیر شد و عوارض همین تصادف تا پایان عمر همراهش ماند. در سال 1380گُلها همه آفتابگردانند را چاپ کرد و دو سال بعد بهعنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان ادب فارسی برگزیده شد. در سال 1386آخرین مجموعه شعرش، دستور زبان عشق را چاپ کرد و چند ماه بعد در هفتم آبانماه، این شاعر توانای معاصر پرکشید در اوج پختگی و کمال شعری. کوچ قیصر امینپور، زخمی بر ادب معاصر بود که هرگز بهبودی نیافت.
وقتی شعری برای جنگ او در سوره چاپ شد همه این نگاه و تفکر را نسبت به جنگ تحسین کردند؛ چراکه این نگاه به دور از خشونت و لطیف به جنگ برای شاعری از دزفول شهری که جنگ و پیامدهای آن را در قلبش لمس کرده بود، مایه تعجب بود:میخواستم شعری برای جنگ بگویم دیدم نمیشود...دیدم که لفظ ناخوش موشک را باید به کاربرد اما موشک زیبایی کلام مرا میکاست - فاطمهراکعی، تهران، . - 81 :1386او معتقد است که ما زمانی میتوانیم برای جنگ قربانی بدهیم که آن جنگ علیه همه جنگها باشد، اما این به نظر من استحاله نیست، سیری کمالی در اندیشه شاعر است. شاعر روزگاری جنگی خاص را به عنوان مصداقی از همه جنگ ها میدیده آن را رها شده تلقی می کرده است و بعدها جنگ را انکار می کند، ولی قائل است برای پیروزی بر جنگ، باید جنگید و کشته شد - قادری سعیدی کیاسری، رسم شقایق: - 118
.3 قیصر و جنگ
شناخت و درک دگردیسی اندیشههای قیصر درباره جنگ را با کتاب تنفّس صبح آغاز میکنیم؛ مجموعهای که همراه با از کوچه آفتاب در سال 1363 چاپ شده است و دربرگیرنده شعرهای سال 1357 تا 1363 شاعر است. این کتاب، اولین تجربههای شاعری قیصر است و بهلحاظ فرم محتوی بسیار با آثار بعد از خود متفاوت است. هرچند در این مجموعه نیز تصویرهای شاعرانه زیبایی به چشم میخورد به ویژه در غزلها.
