بخشی از مقاله
چکیده
زبان به عنوان موجودي زنده همواره در حال رشد و دگرگونی می باشد؛ زبان عربی نیز از این قاعده مستثنا نیست. روایات ما به عنوان یکی از مهمترین منابع معارف اسلامی، در قالب زبان عربی به ما رسیده است. با مد نظر قرار دادن جایگاه متون روایی در منظومه منابع دینی، دگرگونی واژگان در آن متون می تواند تاثیر زیادي بر عملکرد فردي و اجتماعی و زندگی دنیوي و اخروي افراد داشته باشد که عدم توجه به این امر موجب فهم نادرست و ناصواب از متون روایی خواهد شد.
لذا نوشتار حاضر در صدد است با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، با توجه به علم زبان شناسی به تبیین آسیب دگرگونی واژگان در متون روایی و راهکارهاي حل آن بپردازد. یافته هاي پژوهش حاکی از آن است که عدم توجه به این امر در متون روایی، باعث فهم ناقص و غیر صحیح از آموزه هاي وحیانی شده و موجب صدور فتاوا و نظرات ناصواب و تحمیل آن بر دین می شود که محتمل دانستن وجود تطور معنایی در یک واژه، تشکیل خانواده حدیث و جمع آوري قرائن ،مراجعه به لغتنامه و صاحب نظران علم لغت، توجه به علم غریب الحدیث، مراجعه به شروح احادیث و مراجعه به منبع تخصصی در هر موضوع به عنوان راهکارهاي برون رفت و حل این آسیب مطرح گردید تا از رهگذر آن دین پژوه بتواند معنا و مدلول صحیح آموزه هاي وحیانی را فهمیده و تبیین نماید.
مقدمه
از دیر باز مقوله دگرگونی زبانها و حیات و رشد و نمو آنها، مورد توجه بوده و تخصصها و رشته هاي علمی مختلفی پیرامون آن سامان یافته است که امروزه این امر به عنوان یکی از مهمترین پارامترهاي فهم و تفهم در بستر تاریخ مطرح بوده و به آن پرداخته میشود. زبان به عنوان یک موجود زنده، همواره با نیاز سخنگویان در حال تغییر و تحول بوده و باگذشت هزاران سال از شکل گیري زبانهاي اولیه، تحولات و تغییرات بی شماري را پشت سر گذارنده است. به عنوان مثال اگر زبان در حال تغییر نبود در همین زبان فارسی نیز دیگر لزومی نداشت از فارسی باستان یا میانه حرف بزنیم.
این تغییر در واژه هاي یک زبان گاه در قالب ظاهر و شکلی الفاظ بوده و گاه در بعد معنی و مراد لفظ می- باشد؛ تغییر در زندگی مردم و جامعه نیز در زبان تاثیرگذار بوده و علاوه بر ظاهر بر عمق آن نیز اثرگذار است و با تغییر زمان و نسل نیز دچار دگرگونی میشود. - برنجیان، - 116 :1389 که میتوان با ریشه یابی به وجه تاسیس و یا وجه تغییر و بکارگیري آن لفظ در آن معنی پی برد. زبان عربی نیز با توجه به حجم و گستردگی آن چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر تعداد متکلمین، جزو زبانهاي به شدت پویا محسوب می شود. - زیدان و شمس آبادي، - 1388 و با مطالعه متون عربی با واژه هایی مواجه میشویم که امروزه معنایی غیر از معناي زمان صدور از آنها برداشت میشود.
با توجه به نکته فوق از منظر علم زبانشناسی بدیهی است که تغییر واژگان در متون دینی به خصوص در متون روایی که از نظر مکانی و زمانی گسترده تر از قرآن میباشد نیز رخ داده است، لذا برخی از دانشمندان مسلمان در تبیین و تفسیر خود از متون دینی به این مقوله توجه داشته اند و در این راستا در آثار خود بدان اشاره نموده و در کتب مختلفی به این مهم پرداخته و آن را گوشزد نموده اند. مانند محمد غزّالی - م 505 ه - که در فصل »علم« کتاب إحیاء علومِ الدین، به واژه هایی همچون: علم، فقه و حکمت اشاره میکند که معناي اولیه آنها با معناي عصر وي، متفاوت بوده است. - ر.ك: غزالی، - 293 :1990
اهمیت مقوله دگرگونی واژگان در متون دینی به خصوص روایی با توجه به تاثیر آن در ابعاد گوناگون زندگی دنیوي و اخري مسلمانان، دوچندان میشود لذا لازم است عدم توجه به این بحث آسیب شناسی شده و راهکارهاي حل آن مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد. نوشتار حاضر در صدد است با توجه به علم زبانشناسی و بررسی برخی از واژگان به کار رفته در احادیث، بحث دگرگونی واژگان را در متون روایی مورد بحث قرار داده و آسیب و راهکارهاي حل آن را بیان نماید.
أ. علم زبانشناسی و توجه به دگرگونی واژگان
با مطالعه منابع تاریخ زبان میتوان به میزان اهتمام زبانشناسان به مقوله دگرگونی واژگان و نقش مهم این پدیده و عنصر در فرآیند ارتباطات و نقل و انتقال اطلاعات پی برد. پیشینه واژه و تاریخ زبان امري است علمی که محققان به آن عنایت دارند. جاي شگفتی نیست که آدمی به زبان همان اندازه نیاز دارد که به هوا براي تنفس. اما آشنایی با کار تنفس و طبیعت مواد تشکیل دهنده هوا دو امر علمی هستند که براي محقق به عنوان موضوع پژوهش اهمیت دارند، اما انسان معمولی تنها به کارکرد عملی زبان و تنفس توجه دارد؛ پس بررسی حیات هر واژه یک کار علمی است.
- فهمی حجازي، از منظر علم زبانشناسی یک لفظ و واژه داراي تاریخ پیدایش، مراحل مختلف رشد و سقوط و حتی مرگ است؛ یکی از صاحبنظران در حوزه زبان و ادبیات به اهمیت و چیستی این مقوله در علم زبانشناسی اشاره کرده و مینویسد: بحث درباره ي چگونگی متروك شدن لغات یا مرگ آن ها، و شیوه هاي پیدایش لغات جدید که در حکم تولد آن ها است، و همچنین تغییریافتن معانی بعضی از الفاظ که تجدید حیات آن ها شمرده می شود، موضوع یکی از شعبه هاي مهم زبان شناسی است که به زبان فرانسوي سمانتیک - - Semantique خوانده می شود و در فارسی می توان آن را علم دلالت خواند. - ناتل خانلري، - 1380
بحث دگرگونی واژگان در علم زبانشناسی به میزانی اهمیت پیدا میکند که یکی از شاخه هاي این علم یعنی زبانشناسی تاریخی، بدان اختصاص پیدا کرده است. زبانشناسی تاریخی - Histotical Linguistics - در واقع به بررسی تاریخ یک زبان در بستر عوامل متعدد فرهنگی، اجتماعی و ... و بررسی قواعد آن زبان و ساختارهاي صرفی و نحوي آن و نیز به بررسی تغییر معنایی و حیات یک واژه میپردازد.
