بخشی از مقاله
چکیده
توالیهای رسوبی اردوویسین در البرز با نام سازند لشکرک گسترش وسیعی دارند. این سازند از نظر سنگشناسی اغلب متشکل از ماسهسنگ، شیل و آهک است و غنی از بازوپایان میباشد. مطالعه بازوپایان سازند لشکرک تاکنون منجر به شناسایی حدود 45 تاکسا شده است که یک گستره سنی اردوویسین پیشین تا میانی را در بر میگیرند. بازوپایان سازند لشکرک تشابه خوبی را با آنها در جنوب چین نشان میدهند،بطوری که تاکسایی مانند Xianorthis, Ranorthis, Paralenorthis, Sinorthis, Saucrorthis, Polythechia, Protombonites, Christiana, Sowerbyella و Psudocrania اکثر بصورت همزمان در هر دو سرزمین ظاهر شده اند. لیکن این میزان تشابه با بالتیک کمتر است و آنها با کمی تاخیر در آنجا ظهور نموده اند. مطالعات جدید نشان می دهند که کوچک قاره البرز در مدت زمان اردوویسین در عرضهای معتدل جغرافیایی و در جایی بین جنوب چین و حاشیه غربی گندوانا قرار داشت.
واژگان کلیدی: دیرین جغرافیا، بازوپایان، البرز، اردوویسین، سازند لشکرک
-1 مقدمه
کوه های البرز در جنوب دریای خزر و در شمال ایران، یک گستردگی و سیع از سنگهای ر سوبی پالئوزوئ یک ز یرین را ن شان مید هد. نخ ستین فسیلهای اردوویسین در این منطقه توس بوبک در سال 1934 کشف شدند. هم چنین نخستین تشریح رسمی توالی اردوویسین توس مطالعات گانسر و هوبر - 1962 - و گلاوس - 1965 - ان جام گر فت. پس از آن، تا تقری با انت های قرن بی ستم پی شرفت ک می در مطال عات زمینشنا سی و فسیلشنا سی اردووی سین منط قه ال برز و جود دا شت. بهطوری که تو س حا مدی وهم کاران - 1997 - ن شان داده شد، تقری با ه مه شواهد ح ضور وا حدهای رسوبی به سن اردووی سین که در شمال ا یران مشخص شدهاند، برمب نای شناسایی اولیه فسیلهاست که اغلب این اطلاعات قابل اعتماد نمیباشد.
لیکن ا ین و ضعیت از یک د هه ق بل بدین سو، ب طور ز یادی تغی یر ن مود، زمانی که اطلاعات جدید و مهمی از فسیلهای اردوویسین همچون آکریتارک ها، کیتینوزوان ها، تریلوبیت ها، بازوپا یان، ا ستراکودا، و خارپو ستان بهچاپ ر سیدند. نه شتههای اردووی سین در کوه های ال برز شرقی هم چ نین دارای فو نای نرمت نان، کنودو نت و گراپتول یت ن یزمیبا شند. ا ما و ضعیت سنگ چی نهنگاری منط قه نا کافی ا ست که یک بازنگری اساسی را میطلبد. دی گر م شکل اسا سی، در ارتباط با توالی های اردووی سین ا یران با استانداردهای جهانی جدید میباشدکه توس زیرکمیسیون واحدبینالمل لی ع لوم زمینشنا سی تو سعه یا فت تا جایگزین یک زیرتق سیم سنتی سی ستم اردووی سین به 6 سری با نام های تر مادوک، آرن یگ،لانورین، لاندیلو، کارادوک و آشگیل شود.
امروزه سیستم اردوویسین به 3 سری با نام های اردوویسین زیرین، اردوویسین میانی، و اردوویسین بالایی تق سیم می گردد که اردووی سین ز یرین و م یانی هر کدام به دو اشکوب، و اردوویسین بالایی به 3 اشکوب تقسیم می شوند. هماکنون مرز هر 7 ا شکوب سی ستم اردووی سین یع نی ترمادو سین، ف لوین، داپین گین،دار یویلین،ساندبین،کاتین، و هیر نانتین تائ ید شده ا ست و بطور ر سمی تو سوا حد بینالمل لی ع لوم ز مین به دا خل ا ستاندارد ز مانی زمینشناسی بین المللی اضافه شده است. تق سیمبندیسنگ چی نهنگاری سی ستم اردووی سین در کوه های ال برز
بسیار ضعیف ا ست و درحال حا ضر ت حت بازنگری میبا شد. نخ ستین وا حدسنگ چی نهنگاری که برایسنگهای ر سوبی سیستم اردووی سین معر فی گردید، سازند لشکرک بود. نام سازند لشکرک نخستینبار توس هوبر وگان سر - 1962 - برای لا یه های بین سازندهای لا لون و م بارک در ن ظرگرفته شد.
برش الگوی این سازند در غرب البرز مرکزی، ناحیه علمکوه و دریال شرقی ق له ل شکرک قرار دارد. ضخامت سازند ل شکرک در برش الگو بالغ بر 175 م تر و شامل سه ب خش ا ست و سنگ شنا سی آن از راس بهطرف قاعده عبارتست از: -1 ماسه سنگ، شیل و چندین لایه نازک آهکبدون ف سیل؛ -2 لا یه های ف سیلدار آ هک نودولدار قر مز و مارن دارای بازو پا، تریلوب یت و خارداران سی ستوئید؛ -3 شیل و ما سه سنگ. ا ین سازند در برش ال گو بهطور ناپیو سته و هم شیب برروی کوارتز یت را سی سازند لا لون جای دارد و بهوا سطه یک ن بود ر سوبی م شخص از سازند م بارک جدا می شود. سن ا ین سازند اردووی سین پی شین- م یانی در ن ظر گرفته شده است - آقانباتی 1387، Kebria-ee Zadeh et al . 2015, Stöcklin and . - Setudehnia 1991هم چنین دو سازند اَبستو و اَبرسج در البرز شرقی نیز به اردوویسین منتسب می شوند.
بههرحال هر دو این سازندها بهطور بسیارضعیفی تع یین شده اند و نمیتوان ند وا حدهای ر سمی سنگ چی نهنگاری را با مرز های م شخص را ن شان ده ند. بر ط بق شهرابی و هم کاران - 1991 - سازند اَب ستو شامل آ هک، دولوم یت و شیل منت سب به اردووی سین ا ست. لیکن ا ین سن بدون پ شتوانه فسیل شنا سی ا ست و م شاهدات صحرایی پیشنهاد حضور تریلوبیتهای کامبرین را میدهد. توالی آواری پوشانده سازند اَب ستو، سازند اَبر سج ا ست که دارای حدود 1000 م تر ضخامتمیبا شد. سنگشنا سی سازند اَبر سج شامل بین لا یههایی از ماسه سنگ،سیلت ستون و آرژیل یت، ه مراه با وا حدهایی از ماسه سنگ گلو کونیتی در قسمت پایین، و دو افق جریان بازالتی در قسمت بالا است. قسمت میانی این واحد دارای افق آرژیلیت قرمز و آهکهای آرژیلیتی، با اُاُلیتهای آهنی و بازوپایان شاخص یعنی Saucrorthis و Saucrorthis با سن داریویلین - بالاترین قسمت اردوویسین میانی - میباشد - کبریائی زاده . - 1388
-2بحث
ایران مرکزی در طی اردوویسین در داخل حاشیه گندوانا قرار داشت و نیز مطالعات پیشین، البرز را در این مدت زمان در داخل حاشیه توده اصلی گندوانا نشان میداد. لیکن بر مبنای بررسیهای جدیدالبرز یک کوچکقاره جدا شده بود که در عرضهای معتدل جای داشت،جایی بین قاره جنوب چین و حاشیه غربی گندوانا - شکل . - 1 فونای بازوپایان و تریلوبیتهای البرز تشابه مشخصی را با بازوپایان و تریلوبیتهای جنوب چین در آغاز اردوویسین نشان میدهند. در آن زمان ابتداییترین تغذیهکنندگان فیلتری همانند بازوپایان رینکونلیفورم، بریوزوا و استراکودا غالب بودند. آنها قبلا از ترمادوسین پسین جنوب چین و البرز ثبت شدند، خیلی زودتر از آن که در دیگر قارههای اصلی بیرون از گندوانا به ثبت برسند. در سازند لشکرک بازوپایان ترمادوسین پسین همراه با تعداد زیادی استراکودا البته با حفظشدگی ضعیف، و تعداد کمی برایوزآ ناشناخته وجود دارند که در میان قدیمیترین ثبتهای اردوویسین جای دارند.
این حضور، همزمان بازوپایان رینکونلیفورمین با استراکودا حقیقی و بریوزوا پیشنهاد مینماید که این تجمع فسیلی احتمالا یکی از پیشینترین تجمعهای مشخصه فونای تکاملی پالئوزوئیک می باشد. در جاهای دیگر، قدیمیترین تجمع کفزی از این نوع در بالتیک با سن فلوین پسین است. در حالی که این حضور در لورنشیا با تاخیر و در اردوویسین میانی ظاهر شد. - Ghobadi Pour 2006, Popov et al. 2009 - بازوپایان اردوویسین البرز تاکنون توس فسیلشناسانی همچون BassettGhobadi Pour 2005, Ghobadi Pour et al. 2011a, Ghobadi Pour et al. 2-11b, Kebria-ee et al. 2013,Zadeh et al. 2015, Popov et al. 2008, Popov et al. 2009, Popov et al. 2016., مورد مطالعه قرار گرفته است. ماحصل این مطالعات را میتوان شناسایی 20 جنس و گونه بازوپا؛ بهعلاوه 25 جنس و گونه از ریزبازوپایان ذیل دانست که عبارتند از:
