بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، مطالعه تاثیر چند رسانه ای محقق ساخته بر یادگیری و یادداری درس جغرافیای سال اول راهنمایی می باشد. بدین منظور، یک نرم افزار کمک آموزشی چندرسانه ای محقق ساخته در گروه آزمایش مورد استفاده قرار گرفت و نتایج آن با کلاسهای متداول مقایسه شد. گروه آزمایش و گروه کنترل هر کدام مشتمل بر 20 دانش آموز بودند که به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از جامعه آماری دانش آموزان دختر پایه اول مقطع راهنمایی منطقه 3 شهر تهران انتخاب شدند. این پژوهش به روش شبه تجربی بوده و برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که چندرسانه ای باعث پیشرفت تحصیلی و افزایش یادداری در گروه آزمون در سطح معناداری 0/05 در مقایسه با گروه کنترل شده است و در نهایت تاثیر چند رسانه ای را بر فرآیند آموزش درس جغرافیا تایید می کند
واژه های کلیدی:چند رسانه ای، جغرافیا، یادداری، یادگیری
-1 مقدمه
آموزش مجموعه فعالیت هایی است که تدارک دیده می شود تا به یادگیری بیانجامد. آنچه اهمیت دارد شناخت روش های مختلف آموزشی و استفاده از آن در بهینه کردن یادگیری است. به رغم تنوع و گسترش روشهای آموزشی بسیاری از مربیان و پژوهشگران تلاش کرده اند روش های جدیدی در تدریس و آموزش بدست آوردند تا بتوانند موثرترین روش آموزش در موضوعات مختلف و در سطوح گوناگون یاددهی–یادگیری راانتخاب نموده و یا برای رسیدن به نتیجه بهتر در بعضی از موقعیت ها آنها را با یکدیگر ترکیب نمایند .[1] تغییرات اجتماعی و تغییر در جامعه موسسات آموزشی را مجبور به ترک استراتژیهای سنتی آموزشی شان کرده است و صرفاً نمی توان به روشهای سنتی آموزش مثل سخنرانی تکیه نمود .[10]
در دهه های اخیر استفاده از کامپیوتر در مدارس به شدت مورد توجه و استقبال قرار گرفته است. این مساله بر این اساس استوار است که رایانه ها نقش مهمی را در آموزش ایفامی کنند و استفاده از آنها منجر به پیشرفت آموزش خواهد شد .[11] آموزش مبتنی بر رایانه به دانش آموزان کمک کند تا وارد بازار کار جهانی و مدرن شده و رقابت کنند .[12] منابع چند رسانه ای1 به ارائه مطالب از طریق کلمات و تصاویر اطلاق می شود. بهره گیری از تصاویر ثابت همچون نمودار، عکس یا نقشه و استفاده از تصاویر متحرک مانند انیمیشن یا فیلم ویدئویی که معمولا در کنار متن ارائه می شوند از نمونه های چندرسانه ای ها می باشد. مایر.[ 2]
2 از صاحبنظران سرشناس حوزه تعلیم و تربیت، در طراحی محصولات آموزشی چندرسانه ای، هفت اصل را به عنوان نکات کلیدی برمی شمارد:
-1اصل چند رسانه ای:3 یادگیری بیشتر فراگیران از کلمات و تصاویر بدر مقایسه با کلمات صرف.
-2 اصل مجاورت زمانی:4 ارائه همزمان کلمات و تصاویر را با یکدیگر ترکیب نمایند .[1]
-3 اصل مجاورت فضایی:5 ارائه کلمات و تصاویر مرتبط در مجاورت یکدیگر.
-4 اصل انسجام:6 به حد اقل رساندن کلمات و تصاویر غیر ضروری.
-5 اصل چگونگی وجه حسی:1 ارائه کلمات و تصاویر در قالب انیمیشن گفتاری به جای انیمیشن نوشتاری.
6 اصل افزونگی :2 ارائه کلمات در قالب انیمیشن گفتاری صرف به جای انیمیشن گفتاری و متن نوشتاری.
-7 اصل تفاوتهای فردی:3 تاثیر بیشتر چند رسانه ای بر فراگیران کم معلومات در مقایسه با فراگیرانی است که ازمعلومات بالا برخوردارند.
با توجه به رویکرد فراگیر-محور چند رسانه ای ها، آن دسته از طرح های چند رسانه ای که با شیوه عملکرد ذهن بشری سازگاری هستند، در بارور کردن یادگیری، موثر تر از طرح هایی عمل می کنند که با شیوه عملکرد ذهن بشری سازگاری ندارند این فرضیه در واقع نمایه ای از نظریه شناختی یادگیری چند رسانه ای را مطرح می کند درس جغرافیا در بیشتر نظام های آموزشی به عنوان یکی از دروس پایه از سطح ابتدایی آموزش داده می شود. اهمیت جغرافیا به دلیل توصیف جهان پیرامون انسان است که این مساله به شدت مورد توجه کودکان و نوجوانان است. یکی از ویژگی های جغرافیا، وجود تصاویر و اشکال ترسیمی و گرافیکی متنوع در اغلب منابع آموزشی و غیر آموزشی آن است که در کنار ویژگی های موضوعی این علم، از نظر بصری نیز خواننده و یادگیرنده را به مطالعه ترغیب می کند.
استفاده از فناوری های آموزشی و بویره سی دی های چند رسانه ای در آموزش درس جغرافیا در مدارس مورد توجه پژوهشگران، تکنولوژیست ها و برنامه ریزان آموزشی بوده است. کارتر استفاده از اینترنت را به عنوان ابزار آموزشی در دوره های درسی جغرافیا مورد نظر قرارداد و به این نتیجه دست یافت که اگر استادان و دانش آموزان در کاربرد فن آوریهای آموزش ماهر بشوند، اینترنت به طور موفقیت آمیزی به عنوان ابزار آموزشی در دوره های آموزش جغرافیی می تواند به کار برده شود .[13]در کشور ما تحقیقات مختلفی در خصوص کاربرد تجهیزات و رسانه های آموزشی در فرایند یاددهی–یادگیری دروس مختلف مانند ریاضیات[3]، کامپیوتر[4] و زبان انگلیسی[5] انجام شده است؛ اما در حوزه جغرافیا تعداد پژوهش های انجام شده انگشت شمار است.
این در حالی است که این حوزه آموزشی به طور خاص می تواند از منابع متنوع و جدید آموزشی چندرسانه ای برای روزآمد نگه داشتن شیوه های تدریس استفاده کند. به همین دلیل، انتظار می رود پژوهش های کاربردی و هدفمند برای سنجش کارآیی و اثربخشی روش ها و فناوری های جدید در آموزش درس جغرافیا و به ویژه آموزش به کمک منابع چندرسانه ای به طور پیوسته صورت گیرد تا یادگیری درس جغرافیا و پیشرفت تحصیلی در آن برای دانش آموزان ایرانی ساده تر و اثربخش تر گردد.با توجه به نکات بالا، مسئله مورد توجه این پژوهش سنجش تاثیر به کارگیری چندرسانه ای ها در پیشرفت تحصیلی و یادداری درس جغرافیا در مقطع اول راهنمایی است. نتایج این پژوهش می تواند تاثیر چندرسانهای ها را بر یادداری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بطور عمیق مورد توجه قرار دهد و منجر به ارائه راهکارهای مفید برای بهبود بخشیدن به آموزش درس جغرافیا در مقطع راهنمایی شود.
پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به دو پرسش اساسی است که در قالب فرضیه های زیر بیان شده اند:
.1 میانگین نمرات پیشرفت تحصیلی دانش آموزانی که در آموزش درس جغرافیا از چندرسانه ای استفاده می کنند بیشتر از دانش آموزانی است که از این لوح ها استفاده نمی کنند.
2.میانگین نمرات یاد داری دانش آموزانی که در آموزش درس جغرافیا از چند رسانه ای استفاده می کنند بیشتر از دانش آموزانی است که از این لوح ها استفاده نمی کنند.
-2 پیشینه پژوهش
سنجش تاثیر روش ها و فناوری های نوین بر آموزش مفاهیم درسی همواره مورد توجه بوده است. فناوری های مبتنی بر کامپیوتر به ویژه نشان داده اند که می توانند درک و فهم دانش آموزان را از مواد درسی افزایش دهد. هرچند پارک و هنافین[ 14] 4 انجام دادند مشخص شد که آموزش مبتنی بر رایانه، تنها زمانی موثرتر است دانش آموزان به تنهایی و یا در قالب گروههای کوچک با چند رسانه ای تعاملی کار کنند.بورک5 در پژوهش خود به مطالعه موردی آموزش به کمک کامپیوتر با استفاده از نرم افزارهای تعاملی در برابر آموزش سنتی در یک دوره اقتصاد دانشگاه پرداخت و به این نتیجه دست یافت که تفاوت معنادار آماری بین روشهای آموزشی وجود ندارد.
او همچنین نتیجه گرفت که دانش آموزان کلاس آموزش به کمک کامپیوتر تمایل قوی برای استفاده از کامپیوترها در کلاس دارند و آنها درباره اقتصاد نگرش های مطلوب تری نسبت به کلاس کنترل نشان دادند .[15]اسمیت6 در پژوهش خود اثربخشی روش های آموزش سنتی در یک محیط یادگیری آنلاین به این نتیجه دست یافت که تفاوت معنی داری بین آموزش به روش سنتی و آموزش از طریق یک محیط یادگیری پیوسته وجود ندارد .[16]در مقابل پژوهش های فوق، بسیاری از تحقیقات به تاثیرات کاملا چشمگیر فناوری های آموزشی مبتنی بر رایانه تاکید کرده اند. آسیویدو7 [17] در پژوهش خود کاربرد آموزش به کمک کامپیوتر بر پیشرفت یادگیری مفاهیم مطالعات اجتماعی به این نتیجه دست یافت که برنامه آموزش به کمک کامپیوتر در پیشرفت نمرات آزمون و افزایش دانش پایه هر دانش آموز موفقیت آمیز بود. همچنین تسوراتا[18] 8 در پژوهش خود
که آموزش به کمک کامپیوتر و تاثیرش در پیشرفت تحصیلی ریاضیات دانش آموزان مدارس متوسطه بود به این نتایج دست یافت که افزایش مهمی در پیشرفت سطح پایه کلاس وجود داشت.
بایراکتر[19] 1 در پژوهش خود که فراتحلیلی در مورد تاثیرات آموزش به کمک کامپیوتر در آموزش علوم بود به این نتیجه دست یافت که آموزش به کمک کامپیوتر روی هم رفته تاثیر مثبتی بر پیشرفت دانش آموزان در آموزش علوم در دبیرستان و دانشگاه در مقایسه با شکل سنتی آموزش داشته است. کمپبل[20] 2 در پژوهش خود به مقایسه آموزش به کمک کامپیوتر و آموزش سنتی در درس خواندن دانش آموزان ابتدایی پرداخت. نتایج این پژوهش نشان داد که تفاوت های معنادار کمی در پیشرفت مهارت تفکر انتقادی بین دانش آموزانی که آموزش به کمک کامپیوتر دریافت کردند و آنان که آموزش به کمک کامپیوتر دریافت نکردند وجود داشت.
شولر[21] 3، جینا[22] 4، باسکو - به نقل از - [23]، استافورد - به نقل از - [23] و فیلپاتس[24] 5 نیز در پژوهش های خود به تاثیر مثبت چندرسانه ای ها بر بهبود یادگیری دروس مختلف تاکید کرده اند.دونالدسون[25] 6 در پژوهشی به ارزشیابی تکنولوژی چند رسانه ای در آموزش جغرافی پرداخته است. این پژوهش مطالعه موردی دوکلاس پایه ششم در اوهایو می باشد. از آنجا که ادعا شده کامپیوتر ابزاری است که یادگیری جغرافی دانش آموزان را به دلیل استفاده از بسته های چند رسانه ای تعاملی افزایش خواهد داد و دانش آموزان مجموعه پیچیده تری از ادراک فضایی را بدست خواهند آورد. در این پژوهش دو روش یادگیری مفاهیم جغرافی مقایسه شده اند .
در پژوهش کارتر [13] کاربرد اینترنت به عنوان ابزار آموزشی در سطح دانشگاه در یک درس جغرافیای محیطی برای دانشجویان سال سوم با استفاده از فنون آموزش رفتارگرا و ساختارگرا مورد ارزیابی قرار گرفت. یک کلاس درس به روش سخنرانی و بحث از طریق انجام تکلیفی در مورد صفحه وب ارائه شد. در این کلاس از دانشجو خواسته شد تا یک صفحه اصلی وب را طراحی کند. از اینترنت به عنوان ابزار پژوهش استفاده کند و محتوای اصلی را انتشار دهد. دانشجویانی که در انجام این تکلیف مشارکت دارند تجربه یادگیری افزایشی، مهارت یادگیری سطح بالا که برای سایر دروس مفید بود و سطح بالایی از رضایت علمی و شخصی را گزارش کردند. دانش آموزانی اجرایشان تحت تاثیر قرار گرفت که دارای سطح بالایی از سواد کامپیوتری بودند.
کارتر نتیجه گرفت که اینترنت می تواند به طور موفقیت آمیزی به عنوان یک ابزار آموزشی مورد استفاده قرار گیرد اگراستادان و دانشجویان در مهارتهای ضروری دستیابی، کاربرد و استفاده از فن آوری های اطلاعات متخصص بشوند.روترفورد[26] 7 در پژوهش خود به بررسی نقش راهبرد آموزش به کمک کامپیوتر در تدریس جغرافیا ضمن بیان این مطلب که پژوهشهای آزمایشی در زمینه مقایسه آموزش به کمک کامپیوتر CAI در تدریس جغرافیا به نتایج مبهم و توضیح ناپذیری دست یافته، به این نتیجه دست یافت که بهبود معناداری در عملکرد دانش آموزانی که به روش آموزش به کمک کامپیوتر آموزش دیده اند در مقایسه با دانش آموزانی که به روش سخنرانی آموزش دیده اند وجود دارد.
در ایران نیز تاثیر چندرسانه ای ها بر یادگیری و آموزش مفاهیم درسی مورد توجه قرار گرفته است. مرادی و دیگران [6]، بهرنگی و اسدی [7]، توحیدی و نوروزی [8]، صالحی [3]، میرزایی [ 4] و قبادی [5] پژوهش های متنوعی در خصوص تاثیر چندرسانه ای ها بر یادگیری دروس و مطالب آموزشی مختلف انجام داده اند.خسروی [ 9] در پژوهش خود به مقایسه میزان یادگیری به سه روش سخنرانی، همیاری و آموزش به کمک کامپیوتر CAI درس جغرافیای اول راهنمایی به این نتیجه دست یافت که یادگیری دانش آموزانی که به کمک کامپیوتر آموزش دیدند بهتر از دانش آموزانی بود که با روش سخنرانی آموزش دیدند . همچنین بین میزان یادداری به روش سخنرانی و کامپیوتر تفاوت معنادار وجود داشت. به عبارت دیگر میزان یادداری روشهای سخنرانی و همیاری بهتر از میزان یادداری به روش کامپیوتر بود.
-3 روش شناسی پژوهش
این پژوهش از نوع طرح های تجربی شبه آزمایشی است و در آن دو گروه آزمایش و کنترل وجود دارند. به گروه آزمایش آموزش با استفاده ازچند رسانه ای برنامه های آموزشی ارائه شد و گروه گواه یا کنترل به روش سخنرانی آموزش دیدند و در پایان، میانگین نمرات با هم مقایسه گردید. در این طرح، برای کنترل و همگونی گروهها از پیش آزمون استفاده گردید. بنابراین، طرحی که از آن استفاده شده است، طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل8 است. جدول 1 طرح پژوهشی به کار رفته در تحقیق حاضر را نشان می دهد.
