بخشی از مقاله
چکیده:
با خروج جهان از دوران جنگها و نبردهای نظامی، چیزی شبیه و یا قویتر از آن به عرصه میدان واردشده و منازعات از نبرد میدانی به آن منتقلشده است که به آن دیپلماسی میگویند. دیپلماسی یا روابط دیپلماتیک به دانش ارتباط میان سیاستمداران و سران کشورهای جهان گفته میشود که محدوده و سطح خاصی نداشته و مقامات کشورها در هر سطحی میتوانند با همتایان خود در همان سطوح و در برخی موارد با سطوح بالاتر روابط دیپلماتیک داشته باشند.یکی از مهمترین بخشهای دیپلماسی، دیپلماسی سیاسی و یا روابط خارجی میان کشورهاست، اما محدوده دیپلماسی فقط به سیاسی و روابط سیاستمداران محدود نیست، بلکه وجوه دیگری هم دارد که دیپلماسی اقتصادی و دفاعی، از مهمترین بخشهای دیگر دیپلماسی است.
جمهوری اسلامی ایران ازجمله کشورهایی است که با ایفای دیپلماسی دفاعی دریایی و راهبردی به دنبال ارتقاء نقش خود در معادلات منطقه و جهان و تثبیت این جایگاه است.تدابیر فرماندهی معظم کل قوا در رابطه با نیروی دریایی راهبردی بر این است که با کشورهای منطقه و کشورهای فرامنطقهای که بهعنوان کشور دوست میتوانند با ما همکاریهای مشترکی داشته باشند، ارتباطات دریایی برقرار کنیم و بهعنوان دیپلماسی دریایی بر سیاستها و تعاملات دوجانبه ویژه بر کشورهای منطقهای اثرگذار باشیم.در چند سال گذشته ارتباطات متعددی را برای گسترش همکاریهای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقهای انجام دادهایم که میتوان به رفتوآمد ناوگروهها و شرکت در همایش فرماندهان نیروهای دریایی حاشیه اقیانوس هند اشاره کرد. با توجه به اهمیت موضوع این مقاله به تشریح دیپلماسی و قدرت دریایی می پردازد.
کلیدواژهها:دیپلماسی، دیپلماسی دفاعی، نیروی دریایی، بینالمللی، قدرت نظامی، راهبردی، فرهنگی، اتاق فکر
-1 مقدمه
-1-1 بیان مسئله
دیپلماسی بهعنوان فن سازماندهی و فرآیند ارتباطی بین واحدهای سیاسی - سطح کلان دیپلماسی - ، هزاران سال است که وجود داشته و قدیمیترین سند دیپلماتیک که در دست ماست، در دهه 1970 میلادی کشف شد، نامهای است که روی لوحی حکشده و تاریخ آن حدود 2500 سال قبل از میلاد مسیح است.تا اواخر قرن نوزدهم، روابط بینالمللی دیپلماسی - - عملاً منحصر به روابط بین چند دولت اروپایی یا دولی بود که تمدن اروپایی داشتند و بهاصطلاح خود را دول متمدن مینامیدند. در اواخر قرن نوزدهم، دیپلماسی غالب اروپا که به شکل استعمار و تاختوتاز در دیگر مناطق جهان ازجمله آسیا و آفریقا ظاهرشده بود، دستخوش تغییرات بنیادی گردید. این شکل جدید از دیپلماسی عموماً بعد از جنگ جهانی اول بهعنوان دیپلماسی نوین مورداشاره قرار گرفت، هرچند عناصر آن از قرن نوزدهم مشهود بودند.اما اصطلاح دیپلماسی دفاعی را اولین بار صاحبنظران بریتانیایی از سال 1998 میلادی وارد ادبیات روابط و سیاست بینالملل کردند. به گمان انگلیسیها، دیپلماسی دفاعی یکی از مأموریت تعریفشده برای نیروهای نظامی بریتانیاست که هدف از اجرای آن، دفع دشمنیها، ایجاد و حفظ اعتماد و پیشبرد کنترل دموکراتیک نیروهای نظامی است.
-1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق
دیپلماسی، درک ارتباطات پیوسته بازیگران در محیطی بههمپیوسته، فراگیر و دارای برهمکنشهای مادی و معنوی است که هر یک از آنها را خواهناخواه به دوست، متحد، دشمن یا رقیب تبدیل مینماید. دیپلماسی خواه یک مفهوم مبهم یا ابزاری با کاربریهای گسترده، هرچه که باشد، پیشبینی و تنظیم رفتار بینالمللی را بر اساس حداکثر سازی منافع ملی ممکن میسازد.دیپلماسی بهعنوان یک فرایند بینالمللی بازی جمعی و بهعنوان یک شیوه یا ابزار، طلایهدار نظام نوین کشورداری - با اتکا به افزایش قدرت سخت مبتنی بر منابع ملی و همچنین افزایش اعتبار و پرستیژ کشور یا قدرت نرم در محیط خارجی - به حساب میآید.
همچنین میتوان ادعا کرد در طول صدها سال، دیپلماسی در توسعه و ایجاد نظام کشورها، سهم بسزایی داشته و اکنون متناسب با مقتضیات و شرایط، حاضر، همچنان میکوشد تا پایهگذار نظم و همکاری در نظام جهانی امروز باشد.اما دیپلماسی نمیتواند تحقق همکاری را در نظام جهانی امروز تضمین کند. بلکه با فراهم کردن شرایط و زمینه مساعد، امکان ایجاد این پدیده مهم را ممکن میسازد. مشکل اصلی این است که به علت پیچیدگی و تنوع نظامهایی دیپلماتیک امروز، علاوه بر مهارتهای دیپلماتهای سنتی، مهارتهای جدید و ویژه نیز موردنیاز است.امروزه قدرت نظامی یکی از اصلیترین عوامل مطرح در رابطه با قدرت ملی کشورهاست و نیروهای نظامی در هر کشوری، بازوان قدرتمند دولتها بوده و در پشتیبانی از سیاستهای ملی و دیپلماسی نقشی حیاتی ایفاء می کنند، بنابراین تصور اینکه کشوری بدون داشتن قدرت نظامی بتواند سیاست های داخلی، منطقهای و بینالمللی - جهانی - خود را پیش ببرد، تصوری نادرست میباشد.
ازآنجاکه ماهیت تهدید، بهگونهای است که کاربرد قدرت نظامی را طلب مینماید، ازاینرو برای اینکه ارتشها از آمادگی لازم برای رویارویی با خطر هجوم بیگانگان برخوردار باشند، اتخاذ تدابیر راهبردی برای توسعه نیروها و افزایش توان رزمی آنها در کنار دیپلماسی ضروری است. بدیهی است که این تدابیر و تصمیمها زمانی واقعبینانه و منطقی خواهند بود که بر مبنای اطلاعات دقیق و ارزیابیهای صحیح از وضعیت موجود اتخاذ شوند.اینیکی از ضروریترین و اساسیترین امور در تدوین سیاستهای دفاعی است و لازمه این کار، دانستن میزان همبستگی موجود میان قدرت نظامی و دیپلماسی و ترکیب مناسب بهکارگیری مؤلفههای فیزیکی و نرم قدرت برای نیل به حداکثر اهداف امری ضروری میباشد.
-1-3 پیشینه تحقیق
بر اساس بررسیهای انجامگرفته تاکنون تحقیقی با عنوان دیپلماسی دریایی در کشور انجام نشده است؛ اما از کتابهای زیر بهعنوان منبع مورداستفاده قرار گرفت است.
-کتاب گوشههایی از تاریخ دیپلماسی ایران که در مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی کشور، توسط انتشارات وزارت امور خارجه تهیه گردیده است.
-کتاب تاریخ دیپلماسی و روابط بینالملل که توسط انتشارات قومس تهیه گردیده است.
-کتاب دیپلماسی در عصر جهانیشدن از تئوری تا عمل که توسط مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران گردآوری شده است.
- دو کتاب عمده کلیدی که در این تحقیق موردبررسی قرار گرفته است عبارتاند از:
الف - کتاب دیپلماسی دفاعی جمهوری اسلامی ایران تهیهشده توسط مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی ارتش جمهوری اسلامی ایران که مطالب مربوط به مقدمه و دیپلماسی دفاعی از آن استخراج گردیده است.
ب - کتاب دیپلماسی نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران و بازتابهای جهانی که توسط دفتر پژوهش دبیرخانه فرماندهی نیروی دریایی راهبردی تهیه گردیده است. این کتاب منبعی برای استفاده دیپلماسی دریایی است که نکات اصلی و کلیدی پژوهش را تشکیل میدهد.
- سایر کتابهایی که بهعنوان منبع مطالعاتی مورداستفاده قرارگرفتهاند در آخر پژوهش بهعنوان منابع ذکر گردیدهاند.
