بخشی از مقاله
چکیده :
با افزایش فرصت ها و امکاناتی که در شهرها براي ساکنان آن فراهم گردیده، شاهد پیشرفت ها و رشدي چشمگیر ، پیوسته و همه جانبه در شهرها بوده و به تبع این حرکت و افزایش روند شتابان شهرنشینی در عصر حاضر، با پدیده افزونگی حجم و تراکم بالاي جمعیت در شهرها مواجه می باشیم.از این رو، تقاضا براي داشتن فضاهاي مطلوب براي انجام فعالیت هاي گوناگون مورد نیاز و تامین زیر ساخت هاي لازم براي چنین توسعه اي و در کنار آن زمینه سازي جهت تامین یک زندگی سالم و انسان محور به صورت فزاینده اي در حال افزایش می باشد.
نتیجه چنین تقاضایی روز افزون ، بروز مشکلات حاد و عمده در رابطه با افزایش اندازه و وسعت شهر از یک سو و افول کیفیت حیات اجتماعی در آن از سوي دیگر و در نهایت از بین رفتن امکان دستیابی به توسعه شهري پایدار خواهد بود. پژوهش حاضر با پیش فرض اصلی امکان ارائه الگویی کارآمد جهت بهینه سازي و مدیریت موثر بر گسترش شهرها و نیز تضمین حیات اجتماعی در فضاهاي جمعی شهري به عنوان یک اصل کلیدي و عنصر محوري تمرکز نموده است.
در این تحقیق علاوه بر استفاده از مطالعات کتابخانه اي و بررسی متون معتبر علمی مرتبط، بر نظرات اندیشمندان و صاحب نظران این حرفه توجهی ویژه مبذول و با بهره گیري از نتایج تجربیات نمونه هاي موفق جهانی و داخلی سعی در بهینه سازي هرچه بیشتر مدل مورد نظر گردیده است. یافته هاي این پژوهش به طور عمده فرضیه تحقیق را در مورد بررسی امکان ارائه الگویی براي مدیریت فضاهاي رها شده و بازیافتی شهري و از این گذر بهره گیري از فضاهاي زیر سطحی در رابطه با تولید فضاهایی هر چه بیشتر در تراز سطح ، و کنترل توسعه نظام مند و اندیشیده شده روند توسعه شهري، و نیز امکان اعاده حیات اجتماعی به فضاهاي جمعی شهري را به ویژه از نقطه نظر ابعاد کلیدي پایداري مورد تایید قرار داده و در انتها نیز توصیه هایی در این رابطه ارائه خواهد گردید.
-1 مقدمه
تاریخ تمدن و شهرنشینی بشر به دورانی که او براي تامین نیازهایش زندگی یکجانشینی را برگزید، بازمی گردد. این جریان ملایم و یکنواخت در سیر اسکان او و تمایل به زندگی جمعی شهري مرتبط با سرشت اجتماعی انسان می باشد. ظهور این حرکت یک رشد پیوسته را به دنبال داشته و به تبع آن افزایش مزان مهاجرت از روستا به شهر و افزایش حجم و بار تراکم بالایی را در جمعیت شهرها منجر گردیده و از این رو تقاضا براي تامین فضاهاي مطلوب براي چنین توسعه اي به صورت فزاینده افزایش یافته است.به طور طبیعی نتیجه این تقاضاي رو به رشد ایجاد مشکلات عدیده در ارتباط با افزایش اندازه و وسعت شهر و به تبع آن از بین رفتن آسایش و افت سطح رفاه زندگی جمعی بوده ١ این پژوهش برگرفته از نتایج تحقیق بر روي بررسی امکان استفاده از فضاهاي زیرسطحی شهري بوده که در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد نگارنده مورد بحث قرار گرفته است.
تامین ایمنی، سلامت، آسودگی و راحتی زندگی جمعی در شهر به طور گسترده اي متاثر از تصمیم سازي ها ، طرح ها و برنامه هاي متخصصان مربوطه می باشد. افزایش تقاضاي عمومی به ویژه در شهرهاي بزرگ به سیستم هاي حمل و نقل ایمن و کارآمد براي جابجایی افراد و کالاها ،نیاز روز افزون به نواحی سبز ، تفریحی و پارك ها، امکان کنترل هر چه بیشتر انتشار گازهاي گلخانه اي و مدیریت موثر مصرف انرژي نیاز به یک پیشرفت مداوم و حرکتی منسجم در دستیابی به فرم پایدار و استفاده بهینه از منابع محدود موجود را، در برنامه هاي طراحی و توسعه شهري ضروري ساخته است.
در این میان فضاهاي جمعی شهري به عنوان مراکز حیات اجتماعی، خود از پر مساله دار ترین بخش هاي شهري محسوب گردیده و نیازمند توجه خاص براي رفع معضلات مذکور و تزریق روح حیات و اعاده کیفیت به آن می باشد. بهره گیري از صنعت فضاهاي زیر سطحی شهري به عنوان یک بخش کلیدي در راستاي حل معضلات زندگی شهري امروز، راه حل ها و پیشنهاد هایی را براي غلبه بر مشکلات و نیز امکان بهره برداري به شیوه اي مبتکرانه از تجهیزات و پتانسیل هاي آن و نیز استفاده از منابع انرژي هاي تجدید پذیر و پاك را فراهم ساخته است.
با به کارگیري این تکنیک و آزاد سازي فضاي سطح از کاربري هاي نامتجانس ، غیر ضروري و گاه مخرب و حتی گاه خطرناك ، نوبت به مدیریت فضاهاي جمعی شهري موجود و در کنار آن فضاهایی که در اثر انتقال کاربري هاي مورد اشاره به زیر سطح بازیافت و به منصه ظهور رسیده و سپس در کنار آن کنترل و بهسازي فضاهاي رها شده شهري خواهد رسید که عدم کنترل و هدایت صحیح آن در مجرایی قانون مند باعث تخریب سیما و منظر شهري از یک سو و از سوي دیگر افت کیفیت خدمات رسانی و تنزل توزیع بهینه کاربري هاي شهري خواهد شد.
در این راستا پیشنهاد می گردد با توجه به این نکته که فرم پایدار شهري، فرم شهر فشرده می باشد، جهت هرچه اثر بخش تر گردیدن مدل پیشنهادي تحقیق بر بستر فضاهاي فوق الذکر ،ضمن بهره گیري از پتانسیل هاي فراوان فضاهاي زیر سطحی، اقدام به ارتقاء کیفیت فضا و استفاده از کاربري هاي چند منظوره و مختلط شهري نموده و بدین طریق با دو شیوه اي که به آن اشاره گردید گامی موثر در بهبود شرایط پایداري کالبدي شهري برداشته و از توسعه بی رویه و پراکنده رویی شهري جلوگیري و در عین حال اقدام به بهینه سازي فرم پایدار شهري نمود. مهمترین اقدام در راستاي تحقق اهداف پژوهش حاضر تزریق روح حیات به کالبد فضاهاي جمعی شهري با استفاده از کیفیت هایی می باشد که در نهایت ما را در دستیابی به فضاهایی پویا و انسان محور یاري خواهد نمود. در گام آخر و در راستاي عملی تر شدن مفاهیم مورد تاکید و به عنوان نتیجه مباحث فوق اقدام به ارائه راهکارهایی اجرایی در این زمینه خواهد گردید.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق در مقاله حاضر مبتنی بر مطالعه اسنادي می باشد که بر اساس مرور مستندات مربوط به پژوهش هاي بارز و برجسته در زمینه امکان بهره گیري از فضاهاي زیر سطحی شهري، پتانسیل ها و راهکارهاي پیش رو از یک سو و از سوي دیگر تحقیقات مرتبط با فضاهاي رها شده درون شهري صورت گرفته است.مقاله حاضر مبتنی بر سه بخش است که در بخش اول، نظریه ها و تعاریف مطرح در این باب مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته اند.در گام بعد با در نظر داشتن نتایج تحقیقات صورت گرفته در دو محور اصلی مورد نظر، مزایا و علل استفاده از الگو مورد بحث قرار گرفته و در گام آخر نیز سعی گردیده بر اساس نتایج حاصل از مراحل اولیه تحقیق، مدل مورد نظر توسعه پایدار شهري و راهکارهاي بهره گیري از آن در شرایط فعلی کشور معرفی گردد.
-3 فضاي شهري
شهر بی شک پدیده اي پیچیده است و فضا در شهر نیز متأثر از همان پیچیدگی هاست. به طوري که مفاهیم فضاي شهري نیز اغلب مبهم و متنوع ارائه شده است. شهر مجموعه اي از رفتارها1 و فضا مجموعه اي از رابطه هاست. فضاي شهري در مفهوم عام، ارتباط متقابل2 میان روابط و رفتار ها است.یعنی ضمن آنکه محل همجواري هویت هاي فردي است،در یک زندگی شهري خود به مثابه مهم ترین عامل احراز هویت بوده و بر رفتارها و روابط انسانی تأثیر می گذارد.
علاوه براین فضاي شهري به عنوان یک فضاي عمومی محل ظهور و حیات بخشی3 اندیشه ها و خواست هاي فردي و اجتماعی انسان هاست،یعنی مهمترین مرکز ادراکات اشتراکی آدمی4 است و شاید به همین دلیل در توسعه ي انسانی جوامع نقش بسیار پر اهمیتی را داراست - صدري،. - 1:1385 موضوع فضاي شهري با وجود سادگی ناشناخته است. فضاي شهري یکی از عناصرساخت فضایی شهر است که همراه با تاریخ یک ملت در ادوار مختلف به وجود می آید، شکل می گیرد و دگرگون می شود. این عنصر که فعالیت هاي مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادي یا سیاسی همواره در آن جریان داشته، همیشه با قلب تاریخ شهر می تپیده وسرگذشت شهر را رقم می زده است و عناصر اصلی آن را میدان و خیابان هاي آن تشکیل می داده اند.
- توسلی،. - 9:1371 علاوه براین باید درنظر داشت محیط فیزیکی طبیعت، عنصر عمده سازنده فضاي شهري بوده و نخستین بستري است که در آن محیط مصنوع شکل می گیرد و فضاهاي خلق شده، لایه هایی از آنهاست که با اشکال اجتماعی آمیخته، فضاي طبیعی را دگرگون ساخته و روي آن جاي می گیرند، باگذشت زمان انباشته می شوند و همگی درکنار هم فضاي شهري را می سازند. و بدین ترتیب شهر پدیده اي اجتماعی – مکانی است با بعدي زمانی که ذاتی اما مرئی است - مدنی پور،. - 55:1387در این رابطه پاکزاد نیز بیان می دارد که فضاهاي شهري بخشی از فضاهاي باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند،یعنی جایی که شهروندان درآن حضور دارند و فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند - پاکزاد،. - 81:1385
-1-3 فضاهاي جمعی شهري
فضاي جمعی شهري به مفهوم صحنه اي است که فعالیت هاي عمومی زندگی شهري درآنها به وقوع می پیوندد. خیابان ها، میادین و پارك هاي یک شهر فعالیت هاي انسانی را شکل می دهند.این فضاهاي پویا در مقابل فضاهاي ثابت و بی تحرك محل کار و سکونت، اجزاي اصلی و حیاتی یک شهر را تشکیل داده، شبکه هاي حرکت، مراکز ارتباطی وفضاهاي باز عمومی و تفریح را در شهر تامین می کنند - بحرینی،. - 313:1377 رابرت کوآن نیز در کتاب فرهنگ شهرسازي چنین معنایی براین فضا متصور شده است: بخشی از یک شهرك،یا شهر،چه داراي مالکیت عمومی یا خصوصی،که در دسترس و قابل استفاده براي همگان باشد.و بدون اینکه حق انتفاعی براي آن پرداخت نمایند براي همه قابل بازدید بوده، امکان بهره گیري و تفریح و لذت بردن از آن برایشان میسر و شامل خیابان ها،میادین وپارك ها می باشد.
