بخشی از مقاله
چکیده
مسکن از نیازهای اولیه هر انسان به شمار میآید و در کشورهای مختلف، دولتها اقدامات و برنامه ریزیهای جامعی را در زمینهی تامین مسکن اقشار مختلف به ویژه طبقات کم درآمد انجام دادهاند. در کشور ما طی چند سال اخیر، به منظور تامین مسکن اقشار کم درآمد جامعه، دولت سیاست احداث مسکن مهر را در پیش گرفته است. هدف از این پژوهش اولویتبندی مساکن مهر - مطهری، مهرگان و امام علی - ، با توجه به معیارها و زیر معیارهای موثر زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و کالبدی میباشد.
این پژوهش از نوع تحقیق توصیفی - تحلیلی میباشد که از هر دو روش اسنادی و میدانی - پرسش نامهای - برای جمع آوری و ارزیابی اطلاعات بهره گرفته شده و به دلیل جامعیت و توانمندی برای تصمیم گیری دقیق و امکان سنجی و رتبه بندی معیارها و زیر معیارها از مدل شبکه ای - ANP - در نرم افزار Super Decision استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پرسشنامههای کارشناسان، مسکن مهر مطهری با امتیاز 1 و مسکن مهر مهرگان و امام علی به ترتیب با امتیاز /.837 و /.813 از نظر قابلیت توسعه اولویت بندی شدند.
مقدمه و بیان مسئله
امروزه یافتن مکان یا مکان های مناسب برای یک فعالیت در حوزه ی جغرافیایی معین، جزء مراحل مهم پروژه های اجرایی، به ویژه در سطح کلان و ملی، به شمار میرود. مکان های نهایی باید حتی الامکان همه شرایط و قیود قبل از اجرای چنین پروژهایی را داشته باشند؛ در غیر اینصورت نتایج نامطلوب فراوانی به دنبال خواهد داشت. برای نمونه در راس این مشکلات، باید به عدم صرفه اقتصادی و عدم کارایی پروژه ها اشاره نمود - محمدی و همکاران - . مسکن مهر، طرحی است که در سال 1386 با اهداف ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای مسکن با حذف قیمت زمین، تامین مسکن اقشار کم درآمد برقراری عدالت در دسترسی به مسکن مناسب مطرح شد - رضایی محمد رضا و همکاران،1393، - 2 در عمل، پروژه های مسکن مهر، بسیاری از جنبه های اجرایی، فنی، دستیابی به اهداف و کیفیت محیط مسکونی فراهم شده ضروری است.
ابعاد اجتماعی و اقتصادی پروژه های مسکن مهر در دو مرحله قابل بررسی است: نخست مطالعات مکان یابی سکونت گاه ها و ملاحضات جغرافیایی و طبیعی، در دو محور محیط طبیعی و محیط انسانی، دوم مطالعات اجتماعی اقتصادی کالبدی، شامل تحلیل رضایتمندی، کیفیت فضاهای عمومی، افزایش حس تعلق و بهبود شاخصهای اقتصادی و مالی - غلامی،1389صص. - 9-7 مشکل مسکن را باید در ساختار و روابط قدرت چه در مقیاس جهانی و چه در سطح ملی جستجو کرد - قنبری و ظاهری،1389،78یکی از انواع دخالتهای دولت نهم و دهم در جهت تامین مسکن مناسب برای اقشار کم درآمد و میان در آمد در شکل اجتماعی آن سیاست ساخت مسکن مهر میباشد.
این دسته از تصمیم گیری ها، در زمرهی سیاستهای ارزشی دولت جای میگیرند - سعیدی رضوانی و کاظمی،1390،. - 131 بررسی سیاستهای اجتماعی در بسیاری از کشورهای جهان نشان میدهد که در زمانها و مکانهای مختلف، دولتهای آنها سیاستهای متفاوتی را برای تامین رفاه جامعه برگزیدهاند - . - Jenkins, 2007 نظام موفق در این زمینه باید بتواند بین سیاست - تامین - اجتماعی، برنانه ریزی مسکن - از جمله مسکن اجتماعی - و برنامه ریزی شهری - فضایی - هماهنگی و هم پیوندی برقرار کند - قالیباف، - 1389 در تئوری مکان که در روانشناسی محیطی مطرح می شود، رضایتمندی ساکنان را با تجربهی خشنودی یا لذت ناشی از زندگی در مکانی خاص میتوان مشخص نمود - . - Bonaiuto& Fornara, 2003:42 از این رو در این مقاله ضمن شناسایی معیارها و ضوابط مکانیابی مسکن مهر، پروژه های مسکن مهر شهر کرمان تحلیل و بررسی شده است. به این صورت که پروژه های مسکن مهر شهر کرمان با توجه به معیارهای تعیین شده و با استفاده از فن ANP اولویت بندی شده اند.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
توسعه پایدار که امروزه یکی از موضوع های اصلی مورد بحث محافل توسعه و برنامه ریزی است، برآیند انگاره های مختلف توسعه است که شاخص مسکن هم جزئی از شاخص های توسعه پایدار است - حسین زاده و ساسان پور،. - 86:1385 ریشه مسکن از »سکن« به معنی آرام گرفتن بعد از حرکت، سکونت، آرامش باطن و انس گرفته شده است. مسکن اسم مفعول کلمه ساکن است یعنی جایی که محل آرامش و اسکان باشد. مسکن معادل کلمه لاتین - - h0uing به عنوان یک پناهگاه است - سیف الدینی، . - 165:1385 مسکن مهر، نگرشی نو در تامین مسکن گروههای کم درآمد عدم جامعیت سیاستهای بکار گرفته شده در زمینهی مسکن کم درآمدها، با اتکا به مطالعات طرح جامع مسکن در سال های 1384 و 1385 بیش از بیش آشکار شد.
وجود حدود3/5 میلیون خانوار فاقد مسکن ملکی که از این تعداد 50 درصد متعلق به چهار دهک اول درآمدی بودند بر این امر صحه میگذاشت. از سوی دیگر بهبود صورت گرفته در شاخص های کمی و کیفی مسکن، بیشتر شامل دهک های بالای درآمدی بود. به عنوان نمونه، به رغم بهبود در شاخص هایی چون تراکم خانوار در واحد مسکونی سهم مسکن بادوام و نسبت هزینهی مسکن به کل هزینه خانوار، این بهبودها در دهک-های پایین جامعه مشاهده نمیشد - دفتر برنامه ریزی و اقتصاد مسکن،. - 16:1389 سازمان مسکن و شهرسازی پس از تطبیق شرایط متقاضیان، به تخصیص زمین مورد نیاز برای تعاونی مسکن با انتخاب مجری ذی اصلاح انجام شود.
واگذاری حق بهره برداری از زمین به ساکنان کلان شهرها - تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز و کرج - در شهر های جدید همجوار صورت می-گیرد - حبیبی و دیگران،. - 9:1389 مکان یابی درعلوم مربوط به زمین، عملیاتی است که طی آن فرد متخصص با ارایه نیازها، اهداف و اطلاعات وضعیت موجود به دیگر کارشناسان، نظیر ترافیک، اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی، جغرافیا، زمین شناسی، هواشناسی، زیست شناسی و جمع بندی آنها در قالب نظرات و اهداف خود به دنبال دستیابی به بهترین انتخاب از انتخابهای موجود برای کاربری مورد نظر است.
مکانیابی بهینه زمانی امکان پذیر است، که محقق بتواند با توجه به اولویتها ارتباط علمی و منطقی مناسبی میان اطلاعات و دادههای به دست آمده از کارشناسان مرتبط با موضوع مکان یابی برقرار سازد - فاضل نیا و همکاران 1389، . - 5 همانطور که گفته شد مسکن مهر نوعی از مسکن است که با شرایط خاص و با توجه به وضعیت اجتماعی و اقتصادی کشور در اختیار قشر خاصی از جامعه قرار گرفته است. بنابراین لازم است که شاخصهای مسکن با توجه به شرایط مسکن تعریف و تغییرات لازم در آنها اعمال گردد و به این منظور، نخست با مطالعه منابع معتبر جهانی، شاخصها و معیارهای مرتبط با مقولهی مسکن جمع آوری گردیده است و سپس به منظور بهره گیری از آنها و با توجه به اهداف این تحقیق، این شاخصها براساس شرایط کشور و همچنین مسئله مسکن مهر به طور خاص، تعریف مجدد شدهاند. این شاخص در چهار دسته کالبدی فضایی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی فرار گرفته اند.
شاخص های کالبدی فضایی: شاخصهای کالبدی دارای دو بعد مهم و تعیین کننده هستند. از یک سو شاخصهای کالبدی واحد مسکونی دارای ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و فنی هستند و از سوی دیگر ارتباط مستقیم با فضای محیط فراتر از واحد مسکونی - محیط مسکونی، محله و شهر - دارند. این شاخصها طیف گسترده ای را شامل میشود از جمله شاخصهای کالبدی میتوان شاخصهای نحوهی مکانیابی، متوسط مساحت زمین، تراکم ساختمانی، روابط همسایگی، الگوی قطعه بندی و الگوی مسکن، سازمان فضایی، رابطه توده و فضا و کیفیت فضای شهری را نام برد - عزیزی،. - 35:1384 شاخصهای اقتصادی: اهمیت مسکن در اقتصاد ملی با مطرح شدن آن به عنوان یکی از زیر بخش های عمده و کلان اقتصاد ملی مطرح میشود.
در بین اقتصادی، مسکن بزرگترین سرمایه گذاری را به خود اختصاص میدهد. ابعاد اقتصادی مسکن طیف وسیعی از شاخصهای اقتصادی را شامل میشود در اینجا تعدادی از شاخصهای عمده اقتصادی شامل اعتبارات عمرانی دولت در بخش مسکن، توان مالی خانوار، قیمت مسکن ، هزینه ساخت و زیر ساختهای شهری می باشد که بررسی میگردد. شاخصهای اجتماعی: در میان شاخصهای مسکن، شاخصهای اجتماعی، مناسب ترین ابزار اندازه گیری پیشرفت و تحقیق از اهداف کلی مسکن میباشد.
به گونه ای که با استفاده از شاخصها میتوان سطوح فردی و جمعی را مورد ارزیابی قرار داد. از طرفی میبایست شاخصهای اجتماعی مسکن با شاخص اقتصادی، درآمدی، بودجه دولت، منابع ساکنان و با سایر شاخصها همخوانی داشته باشند. شاخصهای اجتماعی طیف گستردهای از شاخصها را شامل میشود از جمله امنیت اجتماعی، امنیت از نظر فیزیکی، همگنی اجتماعی و غیره میتوان اشاره کرد.
