بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به رشد و توسعه زندگی آدمی و پیچیدگیهای ارتباطی وی با دنیای درون و بیرون، آموختن مهارتهای معنوی در زندگی، ضرورتی انکارناپذیر است؛ مهارتهای زندگی، تواناییهایی هستند که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید فرد را فراهم آورده و به او کمک میکند تا مسئولیتها و نقش اجتماعی خود را بپذیرد و به شکل مؤثّری عمل کند؛ یعنی اوّل خود را بشناسد، سپس باور کند و بعد از آن به شکل مؤثّر ظاهر شود.اما مقصود از مهارتهای معنوی توانمندیهای معنوی در زمینههای بینش و رفتار است که موجب موفقیت، آرامش روحی و روانی انسان در زندگی می شود، مهارتهایی که پایه دیگر فعالیتهای معنوی خواهد بود و به ان سان کمک میکند تا در موقعیتهای زندگی عکسالعمل صحیح نشان دهد و ارزشها وستعدادهای بالقوّه خود را به تواناییهای بالفعل و عینی تبدیل کند. کسب این مهارتها در ایجاد ارتباط با خدا و مردم به طور شایسته و انجام تکالیف و وظایف فردی و اجتماعی، تأثیر بسزایی دارد؛ ازاینرو میتوان این مهارتها را "مهارتهای بنیادین" نامید.
کلمات کلیدی: معنویت، مهارت های معنوی، سلامت، سلامت عمومی، رضایت زندگی.
.1 مقدمه
نگرش روانشناسی جدید نسبت به گذشته دچار تغییر و تحول اساسی شده است، به طوریکه روانشناسی به جای تمرکز صرف به آسیب شناسی به بررسی مهارت ها و استعدادهای زندگی آدمی پرداخته است. هدف این نگرش تازه روانشناسی، بررسی سازه هایی بود که موجبات معناداری زندگی و سلامت روان را در برداشته باشد، یکی از شاخص های سلامت و بهداشت روانی میزان رضایت از زندگی است و مراد از رضایت از زندگی، نگرش فرد از ارزیابی عمومی نسبت به کلیت زندگی خود و یا برخی از جنبه های زندگی همچون زندگی خانوادگی و تجربه آموزشی است، احساس خرسندی و رضایت از جنبه های زندگی، از مؤلفه های نگرش مثبت افراد نسبت به جهانی است که در آن زندگی می کنند.
.2 معنویت1
معنویت به معنی جستجوی معنا و هدف به منظور ارتباط با منبعی مقدس یا واقعیت غایی است. - وست2، - 2012 مذهب3 و معنویت مجموعهای را ارائه میدهند که از راه آنها، انسان میتواند "معنا" و "مفهوم زندگی" خود را درک کند.معنویت چه به دنبال ارتباط با منبعی مقدس یا واقعیتی غایی باشد با نوعی تعالی و اخلاق مسئولانه در قبال این منبع مقدسیا واقعیت غایی همراه است. "مداخله معنوی"1 به عنوان یک روش درمانی مؤثر در سالهای اخیر، مورد توجه قرار گرفته است. - وست، - 2012 معنویت، پیشبینیکنندهای قوی برای امید و سلامت روان و منبعی مهم در سلامت جسمانی و بهبود وضعیت بیماری است. - سهرابی، - 1392رابطه بین "معنویت" و "سلامت جسمی" همواره نشان داده شده است که بین پیروان خود سلامت جسمانی و روانی نیز عطا میکند و با شفای آلام روانی ارتباط دارد.
افراد متدین در جامعه مدرن امروزی، نسبت به سایر افراد سالمترند، زیرا آنان رفتار سالمی را در پیش میگیرند. همچنین بهداشت روانی با تدین ذاتی و درونی فرد ارتباط دارد و دین از تنیدگی مرتبط با مرگ و زندگی جلوگیری میکند. - سهرابی، - 1392 در این راستا تکیهگاه معنوی میتواند تأثیرضربهگیری در برابر استرس داشته باشد و همچنین میان "سلامت روانی"2، "سلامتجسمی"3، "رضایت از زندگی"4 و "سرزنده بودن"5 رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.مثلاً می توان گفت، با توجه به اینکه بیماران قلبی از سلامت عمومی پایینتری نسبت به افراد عادی برخوردارند. یکی از آموزشهایی که در افزایش ابعاد سلامت عمومی بیماران قلبی- عروقی بسیار تأثیرگذار است، آموزش مهارتهای معنوی است. - سهرابی، - 1392
.3الگوی مرحله ای رشد خود آگاهی و معنویت
الگوی مرحله ای از رشد خودآگاهی و معنویت و ارتباط آن با سلامت عمومی مرحله نا آگاهی یا مرحله صفر ؛ خودآگاهی وجود ندارد و انسان ها مانند کودکی نابالغ عمل می کنند.مسلم است که خودآگاهی و آگاهی از دوست داشن ها و دوست نداشتن ها است.در این مرحله، معنویت رشد نایافته است، مانند کودکی که بدون توجه به معنویات و استانداردهای اخلاقی به تأمین خواسته های خود می پردازد. در واقع، فقدان خودآگاهی باعث می شود فقط بر اساس علایق و نفرت های خود عمل شود کهمسلما،ً وضعیت رشدنایافته ای است.مرحله اول خودآگاهی، همانندیک فرد بالغ معمولی است، یک فرد بالغ معمولی بر اساس شناخت ها این توانایی را دارد که برای دست یابی به اهداف شخصی، ارضای نیازهای خود را به تعویق بیاندازد .
ولی در این مرحله، فرد خودمدار است و هنگام دلبستگی و سایر نیازهای خود دچار ناکامی می شود .به همین دلیل، در شرایط عادی کارکردهای خوب وعادی دارد ولی تحت استرس، دچار مشکل می شود.مرحله دوم خودآگاهی، مانند یک فرد عادی است که همانند یکوالدِ خوب عمل می کند.چنین فردی دیگرمدار است، به نیازهای خود و سایر افراد و نیازهای کودکان توجه دارد.به ارضای نیازهای خود فکر می کند، می تواند متوجه افکار ناخودآگاه خود شود و دیگران را نیز درک می کند، به همین دلیل، شخص در مرحله فراشناخت است .دارای انعطاف پذیری ذهنی هم هست و در ارضای نیازها می تواند بدون قضاوت و سرزنش هم به خود و هم به دیگران فکر کند. - بوالهری و همکاران، - 1391
.4سلامت عمومی1
سلامت عمومی از نظر اساسنامه سازمان بهداشت جهانی عبارت است از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی در فرد، که بین این سه جنبه تأثیر متقابل و پویا وجود دارد. - سازمان بهداشت جهانی2، - 2008 لذا بر اساس این تعریف، سلامتی تنها جنبه جسمانی افراد را در بر نمیگیرد، بلکه باید به جنبههای روانی و اجتماعی نیز توجه کرد. - گروسی3، - 2009
.5چرا معنویت بر سلامت سلامت عمومی تأثیر دارد؟
انسان، موجودی معنوی است. به عبارت دیگر، انسانها موجودات متعالی هستند. "خودمتعالی" جوهر هستی است و هستی به نوبه خود، روش و طریقه بودن انسان را به روشنی معنی میکند. انسانها، به طور شگفتانگیزی پیچیده هستند و نباید آنها را به طور کلی در جنبههای بیولوژیک مورد مطالعه و درک قرار داد. - اکسین و کرن4، - 2014 معنویت به مثابه آگاهی از هستی یا نیرویی فراتر از جنبههای مادی زندگی است و احساس عمیقی از وحدت یا پیوند با کائنات را به وجود میآورد. افکار مثبت5 و سخترویی6 هر دو مؤلفههای معنویت هستند و با سلامت و مقاومت در برابر استرس ارتباط دارند. تکیهگاهی معنوی میتواند تأثیر ضربهگیری در برابر استرس داشته باشد و همچنین میان "سلامت روانی"، "سلامت جسمی"، "رضایت از زندگی" و "سرزنده بودن"، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. - اکسین و کرن، - 2014 معنویت پدیدهای جهان شمول است، به عبارتی معنویت در اعضای هیچ دین، فرهنگ، قوم یا گروه خاصی نیست و هرکسی به فراخور تواناییاش میتواند از آن بهرهمند گردد.
معنویت و معنویتگرایی یکی از تواناییهای ذاتی بشر است. بنابراین، معنویتگرایی پدیدهای درونی است نه بیرونی. معنویت هستهای مشترک دارد و از جلوههای متعددی برخوردار است به طوری که اکثر مراسم معنو از جمله سماع، ریاضت و خلوتکردنها، خودسازیها، رازونیازهای شبانه یا زیستن و حضور در دل طبیعت، همگی با هدف رهاشدن از خویش و ارتباط با موجودی ماوراءطبیعی انجام میشود. معنویت با تمایل به متعالی دیدن خود و حیات در ارتباط است. به این ترتیب، انسان با دیدی فراتر از نگاه مادی به جهان، خود و دیگر پدیدهها مینگرد. معنویت با اعتقاد به انرژی و قدرت بیکران در هستی مرتبط است. - بوالهری، - 1392 عشق و نوع دوستی با معنویت پیوند خورده است. بدون عشق به خود و دیگر موجودات هستی معنویت معنایی ندارد. - بوالهری، - 1392
.6رضایت
رضایت مفهومی است که می تواند معانی متفاوتی را در افراد متفاوت داشته باشد. لغت نامه وسترن، رضایت از زندگی را به عنوان انجام شدن آنچه نیازمند آنیم یا می خواهیم معنا کرده است. - بوالهری، - 1392
.7عوامل مؤثر در رضایت از زندگی
تفاوت میزان رضایت از زندگی در ملیت های مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است و بر این اساس مشخص شده است که "شرایط زندگی" و احساسی که ما نسبت به این شرایط داریم، مهم ترین عامل تعیین کننده در میزان رضایت از زندگی است.
