بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تعیین رابطه ابعاد سرمایه های اجتماعی با توانمندسازی کارکنان در معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در سال 1394 بود. در این پژوهش طبق فرمول کوکران تعداد 210نفر از کارکنان بااستفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. این پژوهش غیر آزمایشی ازنوع همبستگی است جهت جمع آوری داده ها ازپرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال - 2003 - که دارای 22 سوال 5گزینه ای در سه خرده مقیاس شناختی، رابطه ای ، ساختاری وپرسشنامه توانمند سازی اسپریتزر - 2004 - که دارای 19سوال 5گزینه ای در 5 خرده مقیاس احساس معنی داری در شغل ، احساس شایستگی در شغل ، احساس داشتن حق انتخاب ، احساس موثربودن ، احساس مشارکت با دیگران استفاده شد. نتایج پژوهش نشان دادکه همه ابعاد سرمایه های اجتماعی یعنی بعد شناختی ، بعد رابطه ای و بعد ساختاری بر توانمند سازی کارکنان تاثیر مثبت و افزایشی معنا داری دارند . - p<0/05 -
کلیدواژه ها : توانمندسازی، سرمایه های اجتماعی ، بعد شناختی ، بعد رابطه ای، بعد ساختاری
مقدمه
در سال های اخیر واژه توانمندسازی به بخشی از زبان روزمره مدیریت تبدیل شده است - محمدی، . - 1381 و بیشتر به معنی قدرت بخشیدن است بدین معنی که افراد به همدیگر کمک میکنند تا احساس اعتماد به نفس خود را بهبود بخشند و براحساس ناتوانی و درماندگی خود چیره شو ند - اسمیت، . - 2006 همچنین توماس و ولتهوس در تحقیق خود بعد جدیدی از قدرت و توانمندی را مورد توجه دارند. به اعتقاد آنها قدرت دارای معانی مختلفی است. در اصطلاح حقوقی قدرت به معنی اختیار است. در قالب این اصطلاح توانمندسازی به معنی اعطای اختیار میباشند. آنها با تأکید بر فرآیندهای شناختی و درونی فرد، الگویی برای توانمندسازی کارکنان که شامل چرخه دایمی از رویدادهای محیطی که ارزیابی وظیفه ها و رفتارهای فرد است را ارائه نمودند - توماس و ولتهوس، . - 2009
کانگر و کاننگو در تحقیق خود مفهوم توانمندسازی را در متون مدیریت مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و بیان کردند جهت درک این مفهوم اول باید سازههای قدرت و کنترل که توانمندی از آنها مشتق شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. آنها به این نتیجه اشاره کردند از آنجا که در متون مدیریت سازههای قدرت و کنترل از دو رویکرد مختلف مورد توجه قرار گرفته اند، بنابراین به توانمندی نیز باید از همین زوایا نگاه کرد .توانمندی کارکنان، برای اثربخشی و نوآوری درسازمان، بسیار اهمیت دارد - اسپریتزر، . - 2007 سازمان ها در رقابت برای کاهش هزینه ها، عملکرد بهتر، و انعطاف پذیری بیشتر، به میزان بسیاری توانمندی کارکنان رامورد توجه قرار داده اند. پژوهشگران مدیریت، سه رویکرد را برای بررسی توانمندسازی مورد استفاده قرار داده اند: - 1رویکرد اجتماعی - ساختاری که در ارزش ها و ایده آل های مردم سالاری ریشه دارد. - 2
رویکرد روانشناختی که در آن توانمندسازی روانشناختی، بیانگر وجود مجموعه ای از شرایط روانشناختی لازم برای افرادی است که احساس وجود مجموعه ای از شرایط روانشناختی لازم برای افرادی است که احساس می کنند بر سرنوشت خود کنترل دارند و - 3 رویکرد انتقادی که نظریه پردازان آن ادعا می کنند بدون ساختارهای رسمی قدرت نمایندگی کارکنان و کارگران، توانمندسازی، به ایجاد توانمندی نمی انجامد، زیرا قدرت واقعی هنوز هم در رأس سازمان باقی می ماند - اسپریتزر و دانسون، . - 2004 به اعتقاد بوون و لاولر، یک کارمند توانمند شایستگی مورد نیاز را برای شغل و کنترل بر کارش داردهمچنین. وی احتمالاً با اهداف سازمان نیز بر انگیخته می شود. به اعتقاد آنها، توانمندسازی، اقدامات مدیریت از قبیل توزیع اطلاعات، دانش، قدرت ، و پاداش را در سراسر سازمان شامل می شود - بوون و لاولر، به نقل از اسمیت و ویلکینسون، . - 2006
توانمندسازی یک استراتژی سازمانی است که مسئولیت بیشتری جهت تصمیمگیری به کارکنان اعطاء میکند و مشارکت آنان را در کنترل فرآیندهای سازمان افزایش میدهد - گویندراجلو و دیلی، . - 2006 مروری بر ادبیات پژوهش نشان می دهد که در رابطه با توانمند سازی دیدگاههای مختلفی مطرح شده است. برخی از این تعاریف توانمندسازی را رویکردی دانستهاند که در آن، رهبر کارکنان اجرایی را به عنوان جزء اصلی اثربخشی سازمانی قلمداد می کند - هونولد، . - 2008 برخی دیگر نیز توانمندسازی کارکنان را مجموعهای از سیستم ها، روشها و اقداماتی میدانند که با توجه به اهداف سازمان، قابلیت و شایستگی افراد را در جهت بهبود و افزایش بهرهوری، بالندگی و رشد و شکوفایی سازمان و نیروی انسانی توسعه میدهند - پاتریک و لاسچینگر، . - 2006
همچنین توانمندسازی یکی از نوید بخشترین مفاهیم دنیای کسب و کار است که کمتر به آن توجه شده اما علی رغم بحثهای فراوان دربارهی فوائد آن، بهرهبرداری از آن اندک و ناچیز است و هر چند توانمندسازی به مدیران این امکان را میدهد که از دانش، مهارت و تجربهی همهی افراد سازمان استفاده کنند اما متاسفانه تعداد مدیران و گروههایی که راه و رسم ایجاد فرهنگ توانمندسازی را بدانند اندک است - طالبیان و وفایی، - - 1388 کانگر وکاننگو ،. - 2005مطرح میکنند توانمندسازی مبتنی بر تعاملات انسانی تقویت می شود که اصطلاحا به آن سرمایه اجتماعی میگویند.در واقع، بحث سرمایه اجتماعی در کنار سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی مطرح می شود و آن به نوبه خود، هنگامی به وجود میآید که روابط میان افراد به شیوهای دگرگون میشود که کنش را تسهیل میکند و این کنش تحت تاثیر توانمند بودن افرادی است که با هم تعامل میکنند در واقع سرمایه فیزیکی کاملاً ملموس است.
سرمایه انسانی هم کمتر ملموس است و در مهارت ها و دانشی که فرد کسب کرده است تجسم مییابد؛ اما سرمایه اجتماعی حتی کمتر از آن نیز محسوس و ملموس می باشد، زیرا آن در روابط میان افراد تجسم مییابد. سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی فعالیت تولیدی را تسهیل میکنند، اما سرمایه اجتماعی میتواند نقش بیشتری داشته باشدمثلاً،. گروهی که اعضا ءاش زیاد به یکدیگر اعتماد میکنند، می توانند کارهایی بسیار بیشتر از گروهی که فاقد آن هستند، انجام دهند . سرمایه اجتماعی عموما به عنوان منبع واقعی و بالقوه در ارتباطات میان افراد تعریف میشود که به طور فزایندهای بر روابط و عملکرد گروهی تاثیر دارد - لینا و فرست، . - 2006 به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی شامل نهاد ها، روابط ، گرایش ها، ارزش ها و هنجارهایی است که بر رفتارها و تعاملات بین افراد حاکم است - گروترت و بستلرت، . - 2005اصطلاح سرمایه اجتماعی به طور جدی در اثر کلاسیک جین جاکوب مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی در سال 1960 به کاربرده شده است، که بر اهمیت شبکه های مردم در شهرها تاکید می کند و درآن توضیح داده بود که شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده های حومه قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل میدهند که در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی انتظامی، مسئولیت بیشتری از خود نشان میدهند . اما مفهوم سرمایه اجتماعی تنها در دهه 1980 بود که به شدت مورد توجه قرار گرفت و توانست با گسترش نظری و تجربی جایگاه تعریف شده ای در میان نظریه های جامعه شناسی به خود اختصاص دهد .
بوردیو - 1985 - سرمایه اجتماعی را به عنوان تجمعی از منابع بالقوه و بالفعل تعریف می کند که مربوط به مالکیت شبکه بادوامی از روابط کم و بیش نهادی شده از آشنایی و شناخت متقابل می باشد .این شبکه ها محصول راهبردهای سرمایه گذاری فردی و جمعی، آگاهانه یا ناآگاهانه به قصد بازتولید روابط اجتماعی است - تاجبخش، - 1384 کلمن - 1998 - معتقد است که سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه می دهند تا با استفاده از آن به منافع خود دست یابد - کلمن ، - 1377 .بارت - 1997 - سرمایه اجتماعی را یک شبکه ساختارگونه تعریف می کند که متاثر از اندازه شبکه، تراکم و سلسله مراتب شبکه می باشد و هرچه اندازه شبکه وسیع تر و تراکم سلسله مراتب موجود در آن کمتر باشد میزان سرمایه اجتماعی رو به افزایش است. بارت بر الگوی پیوندها و ارتباطات در میان اعضای شبکه، برای مفهوم سازی سرمایه اجتماعی تاکید می کند - الوانی، . - 1381فوکویاما - 1379 - سرمایه اجتماعی را به عنوان مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش های غیررسمی تعریف می کند که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است در آن سهیم هستند .
به اعتقاد او هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی می کنند، اساسا باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه باشند - فوکویاما، . - 1379پاتنام - 2000 - معتقد است سرمایه اجتماعی به خصوصی سازی آتی از سازمان اجتماعی نظیر شبکه ها و هنجارها و اعتماد اشاره دارد که هماهنگی و همکاری برای منافع متقابل را تسهیل می کند - پوتنام، . - 1995 علوی - - 1380 معتقداست سرمایه اجتماعی عبارت است از تاثیر اقتصادی حاصل از تسهیلاتی که شبکه های اعتماد و مولفه های فرهنگی در یک سیستم اجتماعی به وجود می آورد. به اعتقاد علوی شبکه های اعتماد علاوه بر کاهش هزینه های مدیریتی موجب می شود که زمان و سرمایه بیشتری به فعالیت های اصلی اختصاص پیدا کند و جریان مناسبی از یادگیری و دانش را در بین آنها فراهم می سازد . این امر نیز می تواند در کاهش هزینه های مدیریتی و توسعه اجتماعی بسیار مؤ ثر باشد - علوی، - 1380 الوانی و شیروانی - 2005 - در تعریف سرمایه اجتماعی به پیوندها، ارتباطات میان اعضای یک شبکه به عنوان منبع باارزش اشاره دارند که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضا می شود - الوانی، . - 1384
بر اساس شواهد موجود این پژوهش درصدد تعیین رابطه بین ابعاد سرمایه های اجتماعی با توانمندسازی کارکنان است.
فرضیه تحقیق
بین ابعاد سرمایه های اجتماعی - ساختاری،شناختی ، ارتباطی - با توانمندسازی کارکنان رابطه مثبت وجود دارد.
متغیرهای پژوهش متغیر پیشبین:
سرمایه های اجتماعی است که دارای سه خرد مقیاس است :
- شناختی
- رابطهای
- ساختاری
متغیر ملاک: توانمندسازی
روش شناسی طرح پژوهش: این پزوهش از نوع همبستگی زیرا محقق قصد دارد میزان همبستگی را مشخص ،سهم هریک از مولفه های متغیر پیش بین را در متغیر ملاک مشخص کند.
جامعه آماری
شامل کلیه کارکنان معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی شهر تهران در سال 1394
