بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه ابعاد سرمایه اجتماعی1 و خلاقیت سازمانی2 در بین کارکنان آموزش و پرورش سنندج به روش همبستگی انجام شد.جامعه آماری این پژوهش را کلیه کارکنان آموزش و پرورش سنندج و تعداد127 نفربرای شرکت در پژوهش حاضر انتخاب شدند.ابزارمورد استفاده در پژوهش دو پرسشنامه استاندارد سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال - 1998 - و پرسشنامه خلاقیت سازمانی رندسیپ - 1979 - بود.به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام استفاده شد.نتیجه حاصل از فرضیه ی اصلی پژوهش نشان داد که بین سرمایه اجتماعی و خلاقیت سازمانی رابطه معنادار وجود دارد. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام نشان داد بهترین پیش بینی کننده خلاقیت سازمانی در بعد رابطه ای از سرمایه اجتماعی بوده است.
مقدمه
دستیابی به توسعه، نیازمند بررسی راهکارهایی اساسی درجهت نیل به آن است. سازمانهای آینده همچون سازمانهای امروزین در محیطی به شدت رقابتی و پیچیده کار خواهند کرد. حرکت شتابان اطلاعات علمی دانش بشری در قرن بیست و یکم قابلیت بقاء سازمانها را به عوامل گوناگونی منوط کرده است. وجود منابع مختلف در جوامع توسعه نیافته، از زمینه های اساسی و مهم برای توسعه محسوب میشودهر سازمانی برای تحقق اهداف خود دست کم نیازمند سه نوع سرمایه است که مکمل یکدیگرند و رشد و توسعه سازمان نیز مشروط به حضور هر سه دسته سرمایه حداقلی یعنی سرمایه اجتماعی، انسانی و اقتصادی است
سرمایه اجتماعی در کنار سرمایه اقتصادی و سرمایه انسانی به تازگی به مثابه متغیری تأثیرگذار در روند توسعه یافتگی شناخته شده است . استفاده بهینه از سرمایه های مالی، فیزیکی و انسانی در سازمان برای تحقق اهداف، بدون وجود شبکه روابط متقابل بین اعضای سازمان که توأم با اعتماد، محبت، تعهد، شناخت و در جهت حفظ هنجارهای سازمانی، امکان پذیر نخواهد بود
سرمایه اجتماعی را می توان حاصل پدیده های اعتماد متقابل؛ تعامل اجتماعی متقابل؛گروه های اجتماعی؛ احساس هویت جمعی و گروهی ؛ احساس وجود تصویری مشترک از آینده؛ کار گروهی در یک سیستم اجتماعی دانست
سرمایه اجتماعی، موضوعی بین رشته ای است که نقش آن تسهیل ارتباطات انسانی است .سرمایه اجتماعی یکی از مفاهیمی است که با به بن بست رسیدن نظم بورکراتیک در ساماندهی امور اجتماعی توجه صاحبنظران و اندیشمندان اجتماعی را به خود جلب کرده است
سازمان ها تا زمانی که برای بقا تلاش می کنند و خود را نیازمند حضور در عرصه ملی و جهانی می دانند، باید اصل بهبود مستمر را سرلوحه ی فعالیت خود قرار دهند . این اصل حاصل نمی شود، مگر این که زمینه دستیابی به ارتقاء سرمایه اجتماعی امکان پذیر باشد
در صورت فقدان سرمایه اجتماعی، سایر سرمایه ها اثربخشی خود را از دست می دهند و بدون سرمایه اجتماعی، پیمودن راه های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ناهموار و دشوار می نماید. از این رو موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل محوری برای دستیابی به توسعه محسوب می گردد - الوانی،. - 1385 بدین ترتیب سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از انواع سرمایه در کنار سایر منابع سرمایه ای تأثیر گذار در رشد اقتصادی قرار میگیرد.
عمدتاً در نگاه اول سرمایه اجتماعی در رشد اقتصادی نادیده گرفته می شود ولی این نوع سرمایه شرط لازم و ضروری در رشد اقتصادی هر جامعه ای می باشد . چرا که رشد اقتصادی مستلزم روابط قاعده مند کنشگران اجتماعی می باشد - سویزی و محمدی،. - 1390 بوردیو - 1983 - سرمایه اجتماعی را به صورت "مجموع منابع حقیقی یا بالقوه که مربوط به در اختیار داشتن یک شبکه پایا از روابط کم و بیش رسمی شده آشنایی متقابل یا تصدیق شده اند تعریف کرده است
مجموعه ی معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میان آنها مجاز است، در آن سهیم هستند« - احمدی و همکاران، . - 1389 ارزش جمعی و مشترک شبکه های اجتماعی که همه معیارهای روابط متقابل را شامل می شود و میل به انجام دادن کارهای مربوط به اعضای شبکه را در بر می گیرد - گودرزوند و همکاران، . - 1390 ونیروهایی که پتانسیل توسعه اقتصادی در یک جامعه را با ایجاد و تقویت روابط اجتماعی و الگوهای سازماندهی اجتماعی افزایش می دهند« - پیراهی، . - 1388 از تعاریف دیگر سرمایه اجتماعی است.بوردیو، کلمن،پاتنام و فوکویاما از نظریه پردازان سرمایه اجتماعی محسوب می شوند.
ناهاپیت و گوشال با رویکردی سازمانی به طبقه بندی سرمایه اجتماعی پرداخته و آن را شامل ابعاد ساختاری،شناختی و رابطه ای می دانند
بعد ساختاری: بعد ساختاری به پیکربندی غیرشخصی پیوندهای بین افراد و یا واحدهای اجتماعی اشاره دارد. وجوه مهم تحت این بعد، سه بعد پیوند شبکه، ترتیبات شبکه، و ثبات شبکه می باشد
بعد شناختی: بعد شناختی به آن دسته از جنبه ها که بازنمایی ها، تفاسیر و سیستم مفهومی به اشتراک گذارده شده بین اعضای گروه را فراهم می کند، توجه دارد و وسعت سهیم شدن اعضای تیم پروژه در ادراکی مشترک و گسترش یک رویه شناختی مشترک در میان خودشان را منعکس می کند و اشاره به منابعی دارد که فراهم کننده مظاهر، تعبیرها، تفسیرها و سیستم های مشترک در میان گروه ها است.
مهمترین جنبه های این بعد زبان مشترک، یعنی ابزاری است که از آن طریق افراد با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و اطلاعات را تبادل می کنند. زبان مشترک قابلیت ترکیب اطلاعات را افزایش می دهد - فیضی و رونقی، . - 1390 وحکایت های مشترک، یعنی داستان ها و استعاره هایی است که در یک جامعه موجب حفظ مجموعه های معانی می شود
بعد رابطهای: روابط شخصی که مردم در میان خودشان به واسطه سوابق تقابلات - در شرایط محیطی سازمان کم نیست - پرورش می دهند. یک جنبه مهم بعد رابطه ای اعتمادی است که در میان اعضای یک گروه پرورش می یابد
مهمترین جنبه های این بعد از سرمایه اجتماعی اعتماد، هنجارها، بایستها و هویت می باشد. وجود سرمایه اجتماعی در سازمان پیامدهای گوناگونی را برای سازمان به ارمغان می آورد که از آن جمله می توان به خلاقیت سازمانی اشاره کرد. دانشمندان، خلاقیت را با تعابیر متعدد و متنوعی تعریف کردهاند .هربرت فوکس اشاره میکند که فراگردخلّاقیت عبارت است از هر نوع فراگردتفکّری که مسئلهای را به طور مفید و بدیع حل کند .همچنین به اعتقاد جرج سیدل، توانایی ربط دادن و وصل کردن موضوعات، صرف نظر از اینکه در چه حوزه یا زمینهای انجام گیرد، از مبانی بهره گیریخلّاق از ذهن است
در تعریفی دیگر، خلاقیت، تعامل میان استعداد، فرایند و محیط است که به وسیله آن فرد یا گروه، محصولی که هم جدید و هم مفید باشد را تولید میکنند
خلاقیت دارای چهار بعد یا ویژگی به این شرح می باشد :سیالی یا روانی؛ که عبارت است از توانایی برقراری رابطه معنادار بین فکر و اندیشه و بیان، که بر اساس تعداد افکار یا راه حل ها در یکزمان مشخص، اندازه گیری میشود .اصالت یا ابتکار؛ توانایی تفکر به شیوه غیرمتداول و خلاف عادت رایج است که همراه با جوابهای غیر معمول، عجیب و زیرکانه است .انعطاف پذیری؛ اشاره به توانایی تفکر به طرُق مختلف برای حل یک مسئله جدید است .بسط؛ شامل توانایی توجه به جزئیات در حین انجام یک فعالیت میباشد
خلاقیت سازمانی فرآیندی است که به وسیله افراد در یک جامعه پیچیده سازمانی جهت به دست آوردن ارزش، محصولات جدید مفید، خدمت و ایده انجام می شود
در یک جمع بندی می توان خلاقیت سازمانی را کلیه فرایندها و شرایط حاکم بر سازمان که راه را برای خلق ایده های جدید افراد فراهم آورده وسازمان را در قبول تغییرات واصلاحات پیشنهادی توسط افراد، ترغیب نماید دانست. با توجه به اهمیت موضوع سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش و تاثیری که بر خلاقیت دارد.این تحقیق به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش و رابطه آن با خلاقیت می پردازد.
تحقیقات متعددی اشاره داشته اند که وجود سرمایه اجتماعی غنی، در میان افراد بر خلاقیت آنها در سازمان تأثیرگذار میباشد - چن و همکاران،2008؛ یانگ و چنگ،. - 2010 از طرفی دیگر این تأثیرات باعث میشود که عملکرد سازمان در نتیجه افزایش خلاقیت در بین افراد، بالا رود
شوقی و شفیع زاده - - 1391 ، در پژوهشی دیگر تحت عنوان " بررسی ارتباط میان سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی"، نشان دادند که ارتباط معناداری بین کارآفرینی سازمانی با سرمایه اجتماعی و همچنین ابعاد آن وجود دارد. پیران،آقاجانی،شوقی،رضازاده و دهقان نجم آبادی - 1391 - ،به بررسی تاثیر سرمایه ی اجتماعی بر خلاقیت کارکنان در صنایع ریخته گری ایران پرداختند.نتایج پژوهش حاکی از این است که سرمایه ی اجتماعی بر خلاقیت کارکنان تاثیر مثبت و معناداری دارد.
مرلو 1 و همکاران - 2006 - ، در پژوهشی به بررسی رابطه بین ابعاد شناختی ،ارتباطی و ساختاری ازسرمایه ی اجتماعی و خلاقیت سازمانی پرداختند،نتایج نشان داد: این سه بعد از سرمایه اجتماعی مشتری مداری را افزایش می دهد و در نتیجه آن تقسیم دانش ،ایجاد کانالهای ارتباطی و تسهیل رفتارهای مشارکتی نیز رخ می دهد.این ابعاد همچنین با تقویت فرایند و ترکیب منابع سطح خلاقیت را افزایش می دهد.
چانگ و همکارانش - - 2010 ، در پژوهش خود بیان میدارند که اعتماد، عامل مهم تسهیل کننده انتقال دانش و همچنین ایجاد خلاقیت در میان شرکتها میباشد .
چنگ - - 2012 ، در پژوهشی بیان میکند که سرمایه اجتماعی به طور معناداری بر خلاقیت تیمها از طریق ترکیب دانش تأثیر میگذارند.
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. روش تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی می باشد.جامعه آماری کل کارکنان آموزش و پرورش تعداد تقریبا 200نفر است که با استفاده از فرمول کوکران 127نفر انتخاب شدند. جهت گرد آوری داده از سه پرسشنامه استفاده شد.ابزارمورد استفاده در پژوهش حاضر دو پرسشنامه استاندارد سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال - 1998 - و پرسشنامه خلاقیت سازمانی رندسیپ - 1979 - بود که روایی صوری و محتوایی هر دو پرسشنامه توسط چند تن از اساتید و صاحبنظران موضوعی تأیید شد.اعتبار پرسشنامه ها نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که این ضریب برای پرسشنامه سرمایه اجتماعی./81 و برای پرسشنامه خلاقیت سازمانی./84 بدست آمد به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات از روشهای آمار توصیفی و آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
یافته ها
فرضیه اول: بین بعد سرمایه ساختاری و خلاقیت سازمانی رابطه وجود دارد.
