بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه تکانشگری و سیستم فعال ساز رفتاری با هیجان خواهی در زنان و مردان دچار سوء م صرف مواد بود. در طرح پژوهش حا ضر که از نوع توصیفی همبستگی بود تعداد121 نفر - مرد 68، زن - 53 مصرف کننده مواد که دوره سمزدایی را گذرانده بودند با روش نمونه گیری هدفمند و لحاظ کردن ملاک های ورود و خروج انتخاب شدند. جهت گردآوری دادهها از پرسشنامههای مقیاس تکانشگری بارت، پرسشنامه شخصیتی گری ویلسون - GWPQ - و مقیاس هیجان خواهی زاکرمن استفاده شد. تحلیل دادهها با استفاده از آزمونهای همبستگی و رگرسیون چندگانه انجام شد. یافتهها همبستگی بین متغیرهای هیجان خواهی، تکانشگری و فعالسازی رفتاری را نشان دادند. تکانشگری و فعالسازی رفتاری در مجموع 69/6 واریانس هیجان خواهی را تبیین کردند.
تکانشگری به عنوان یک متغیر پیش بین فق در گروه زنان دچار سوء مصرف مواد به طور معناداری قابلیت پیش بینی هیجانخواهی را داشت .0/24 - سیستم فعالساز رفتاری نیز با سهم بیشتری در گروه زنان قادر به پیش بینی هیجان خواهی بود 67 - . 0/ با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر می توان گفت که فعالسازی رفتاری بالاتر در هر دو جنس منجر به آ سیب پذیری و هیجان خواهی می شود. در این میان زنان با نمره تکان شگری بالاتر ن سبت به مردان ، بی شتر به رفتارهای آ سیب ر سان نظیر م صرف مواد گرایش دارند. با وجود تفاوتهای فرهنگی موجود در نگرش نسبت به مصرف مواد در زنان، به نظر میر سد که وجود ویژگیهای شخ صیتی خا صی آنان را به سمت م صرف مواد سوق میدهد که این مبین نقش تفاوت جن سیتی در سوء م صرف مواد است.
مقدمه
پدیده اعتیاد1 یکی از بزرگترین معضلاتی است که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران آسیب های اجتماعی ، فرهنگی و خانوادگی ناگواری را به بار آورده است. سوء مصرف مواد باعث تغییر خلق یا رفتار می شود و مجموعه ای از علایم شناختی، رفتاری و فیزیولوژیک ایجاد می کند که به آن وابستگی می گویند. - هالجین و ویتبورن، . - 1387 بررسی گرایش به سوء مصرف مواد حاکی از آسیب پذیری بیشتر برخی از افراد است. در این میان برخی محققان نقش عوامل شخصیتی و آمادگی زیستی در گرایش به سوء مصرف مواد را بررسی کرده اند.
از میان عامل های شخصیتی آنهایی که ساخت های مرتبط با جستجو و تقرب را به نمایش میگذارند مانند هیجان خواهی 2،جستجوی تازگی و تکانشگری 3 با اطمینان بیشتری با سوء مصرف مواد رابطه دارند - هم و هاپ4، . - 2003 هیجان خواهی سازه ای است که زاکرمن5 آن را به عنوان یکی از ابعاد زیستی شخصیت معرفی کرده است - زاکرمن، 1979؛ به نقل از دوبی و ارورا6، - 2008 در واقع هیجان خواهی را می توان نیازی کلی برای شور و هیجان، تمایلی برای داشتن موقعیتها و دوستان غیر قابل پیش بینی، و نیاز برای تغییر و تازگی دانست.
تبیین های فیزیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی بسیاری در مورد ارتباط بین هیجان خواهی و مصرف مواد وجود دارد. برای مثال از نقطه نظر فیزیولوژیکی ، برای هیجان خواهی و مصرف مواد، ساختارهای نورولوژیکی یکسانی در "تاثیرات پاداش" درگیر می شوند - باردو7 و همکاران، 1996؛ به نقل از کایناک 8 و همکاران، . - 2013 پژوهش های بسیاری نشان داده اند که افرادی که هیجان خواهی بالاتری دارند ، معمولا به سمت مواد محرک و سوء استفادهیِ آن گرایش پیدا می کنند - کارول 9و زاکرمن، . - 1977 در واقع به نظر می رسد که افراد با میزان هیجان خواهی بالاتر، می بایست به میزان بیشتری در جستجوی موادی باشند که سطح برانگیختگی آنها را بالاتر می برد.
در واقع ممکن است هیجان خواهی باعث جذب افراد به سمت فعالیت هایی شود که تازه و جدید و همراه با تکانشگری هستند - کراوفورد10 و همکاران، 2003؛ مالمبرگ 11و همکاران، . - 2010 از طرف دیگر سیستم فعال ساز رفتاری سازه ای زیستی است که ارتباط آن با هیجان خواهی و اعتیاد در پژوهش های مختلف نشان داده شده است - فرانکن ،موریس و جورجیوا12، 2006؛ کیمبرل،گری و میشل13، 2007؛ پورمحسنی کلوری و همکاران، 1390؛ عبدی و برازین، .پدر نظریه حساسیت به تقویت14سه سیستم مغزی رفتاری که زمینه ساز تفاوت های شخصیتی است را معرفی کرد. سیستم باز داری رفتاری - BIS - 15، سیستم فعال سازی رفتاری - BAS - 16 و سیستم جنگ و گریز. - FFS - 17 سیستم بازداری رفتاری به محرک های شرطی که با تنبیه یا حذف پاداش تداعی می شوند پاسخ می دهد و به برانگیختگی و اجتناب رفتاری می انجامد.سیستم فعال ساز رفتاری به محرک هایی که با پاداش یا حذف تنبیه تداعی می شوند پاسخ می دهد و به برانگیختگی و تقرب رفتاری می انجامد.
افراد دارای - BAS - بالا احتمال بیشتری هست که تکانشی باشند و اثرات مثبت بیشتری را تجربه کنند و نمرات بالایی را در مقیاس برونگرایی بگیرند - پیکرنیک و همکاران، 1999؛ نقل از باباپور خیرالدین و همکاران، . - 1390سیستم جنگ و گریز در پاسخ به محرک ناخوشایند شرطی و غیر شرطی، رفتار فرار و اجتناب را فعال می سازد و هیجان ترس را به آن نسبت می دهند که مولفه آن جنگ و گریز است فرانکن و همکاران - 2006 - پیشنهاد کردند که سطوح بالای - BAS - شرایط آسیب شناسی روانی را مهیا می کند. یکی از اختلال هایی که با افزایش فعالساز رفتاری رابطه مثبت و معنا دار دارد، اختلال سو مصرف مواد است. بیش فعالی فعال ساز رفتاری مو جب می شود که فرد بدون توجه به پیامد های عمل به دنبال دستیابی به محرک های پاداش دهنده باشد.
پژوهش های متعدد حاکی از آن است که بیش فعالی فعال ساز رفتاری در بروز و تداوم رفتار سو مصرف مواد نقش مهمی دارد - فرانکن ،موری وجورجیوا، 2006؛کیمبرل، نلسونBگری و میشل، - 2007 نیز یافته های پژوهش آزاد فلاح - 1379 - نشان میدهد که فعالیت و حساسیت بیشتر سیستم فعال ساز رفتاری و ضعف سیستم بازدارنده در افراد دارای وابستگی دارویی دال بر حساسیت کمتر این افراد به نشانه های تنبیه و اشکال در همسان سازی آنها با چارچوب های تنبیهی اجتماعی است. یکی از پیامد هایی که سیستم فعال سازرفتاری با آن ارتباط زیادی دارد و گری نیز در نظریه خود به آن اشاره کرده تکانشگری است.
- گری و مک ناتون19 ،. - 2000تکانشگری مرتبط با اعمال زیر قشری مغز و آمیگدال است این سیستم در واقع مربوط به رفتارهایی است که منجر به دریافت پاداش سریع بدون در نظر گرفتن عواقب بلند مدت آن می شود - هترتون و واگنر20، . - 2011 تکانشگری خصیصه ی شخصیتی است که افراد را نسبت به اعتیاد پذیری و مصرف مواد مستعد می سازد. این ویژگی به عنوان زمینه ساز واکنش های بدون برنامه و سریع به محرک های درونی یا بیرونی بدون توجه به پیامد های منفی این واکنش ها برای خود یا دیگران تعریف شده است - مویلر21 و همکاران. - 2001در واقع تکانشگری را می توان تکانشی رفتار کردن ، بدون فکر کردن و برنامه ریزی داشتن تعریف کرد - زاکرمن، . - 1994 پژوهش های زیادی ارتباط تکانشگری را با مصرف مواد نشان داده اند.
