بخشی از مقاله
چکیده
از دیرباز منتقدان و ادیبان معتقد بوده اند که اغراق به عنوان نیرومندترین عنصر خیال در شعر فارسی بیشتر اختصاص به شعر دارد آن هم شعر حماسی. بررسی آثار ادب فارسی و انواع شعر نشان می دهد اغراق لازمه کار شاعران دربیان گونه هاي ادبی و هنر انتقادي است. شاعران ادب فارسی براي نشان دادن تصاویر و خصوصیات بارز افراد یا اشیا از نیرومندترین عناصر القا - اغراق - در بیان اسلوب معانی گوناگون استفاده می نمایند.
مقدمه
با توجه به این که انواع ادبی حاصل توصیفات اغراق آمیز شاعر از موضوعات متفاوت است، این مقاله با بررسی اغراق در انواع ادبی و بیان نظریات نویسندگان بلاغت و بررسی اشعار شاعران بر آن است تا پیوند تنگاتنگ این آرایه را با عناصر دیگر خیال و انواع سخن نشان دهد و این نکته را به اثبات برساند که براي درك کامل تصاویر ابداعی شعرا، باید این عنصر کارآمد تخیل را در انواع ادب به طور دقیق بررسی نمود تا دریچه اي از دنیاي هنري شاعر به روي مخاطب گشوده شود. روش تحقیق این متن به سبب ماهیت موضوع کتابخانه اي وبرمبناي تحلیل محتواوهرمنوتیک وابزار گردآ وري اطلاعات ،فیش است.
جلوه هاي گوناگون اغراق در انواع ادبی
اغراق به عنوان نیروندترین عنصر تخیل در تمام انواع ادبی حضور چشمگیري دارد. توصیفات اغراق آمیز شاعر از موضوعات متفاوت، انواع ادبی را به وجود میآورد. با توجه به » شعر بی دروغ، شعر بی نقاب«1 باید گفت که هنگامی وصف به وجود میآید که شاعران اغراق را در توصیف اشیاء به کار ببرد، مفاخره یا فخر نیز وصف اغراق آمیز شاعر از خویش یا قوم و تبار خود است، غزل یا نسیب، وصف اغراقآمیز شاعر در حق معشوق و احوال عشق و عاشقی، رثا یا مرثیه توصیف اغراق آمیز شاعر دربارهي عزیز از دست رفته است و به همین ترتیب توصیفات اغراق آمیز، به وجود آورندهي انواع ادبی است، توصیفات اغراق آمیز دربارهي کسی که هدف تمجید و تملق اوست، مدح یا نعت و منقبت خوانده میشود و اگر دربارهي کسی به کار رود که مقصود تحقیر یا تهدید اوست هجو یا هجا نامیده میشود بدینگونه تمام اغراض دیگر بیش و کم تابع اغراق هستند و بدان وابستهاند. اغراق را در انواع ادبی ذیل با توجه به توضیح هر یک در مییابیم:
-1 طنز و مطایبه :
طنز و مطایبه یکی از گونههاي ادبی و هنر تفکر انتقادي است که طنزپرداز عیبها و مفاسد جامعه خود را از آن چه هست بزرگتر جلوه دهد. اغراق، لازمهي کار طنزپرداز است، چرا که به وسیلهي اغراق است که مخاطب به تأمل و چاره اندیشی وا داشته میشود. اغراق گویی در طنز باید با ظرافت صورت گیرد تا ذهن خواننده متوجه مصنوعی بودن آن نشود. کوچک کردن موضوع مورد بحث و بزرگ نمایی را از روشهاي طنز میدانند که همان اغراق است.
دربارهي مطایبه در بدایع الافکار فی صنایع الاشعار آمده است : » در لغت با کسی خوش طبعی کردن باشد و آن چنان باشد که شاعر خود را به اوصاف اصناف نعم الهی و مواید فواید نامتناهی زیبی تمام ببخشد و انواع مأکولات را به تعاریف بایسته و تشبیهات شایسته ایراد کند. « شوخی و مطایبه، عناصري هستند که در ادبیات از آنها براي ایجاد نشاط و خنده در خواننده استفاده میکنند. بذلهگویی در گذشته، نشانهي ذکاوت بوده است و یکی از ویژگیهاي شاعر چنان که در چهار مقاله ذکر شده که شاعر باید در مجلس محاورت خوشگوي بود و در مجلس معاشرت، خوش روي.2
انوري در مطایبهاي دربارهي مردم غزنین سروده است :
چو غزنینی به محشر زنده گردد بسنجد طاعتش ایزد به میزان
کم آید طاعتش گوید خدایا ترازو چشم دارد سر بگردان
