بخشی از مقاله
مقدمه
هدف از بررسی پژوهش حاضر بررسی رابطه الگوهای ارتباطی درون خانواده با خوش بینی و شادکامی در بین دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان اباده در سال تحصیلی 94-95می باشد. روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی بوده و جامعه اماری آن شامل کلیه دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان اباده در سال تحصیلی 94-95 می باشد. نمونه پژوهش متشکل از 360 دانشجو 180 - دختر و 180پسر - است که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند همچنین مقیاس های به کار گرفته شده عبارتند از: مقیاس الگو ارتباطی درون خانواده، مقیاس خوش بینی، مقیاس شادکامی. یافته ها نشان داد که بین الگوهای ارتباطی درون خانواده با خوش بینی و شادکامی رابطه مثبت معنا دار وجود دارد. همچنین بر اساس الگوهای ارتباطی درون خانواده می توان نمره خوش بینی و شادکامی دانشجویان را پیش بینی کرد همچنین بین دانشجویان دختر و پسر از نظر نمرات الگوهای ارتباطی درون خانواده و شادکامی تفاوت معنادار وجود ندارد اما بین انان از نظر نمرات خوش بینی تفاوت معناداری وجود دارد به گونه ای که برتری در متغیر حاضر با گروه پسران می باشد. و نهایتا در بین دانشجویان مجرد و متاهل از نظر نمرات الگوهای ارتباطی درون خانواده و خوش بینی و شادکامی تفاوت معنا دار وجود ندارد. به طور کلی شاید بتوان گفت که نحوه ارتباط صحیح در محیط خانواده می تواند زمینه ساز خوش بینی و نهایتا شادکامی افراد می شود.
کلید واژه: الگو های ارتباطی درون خانواده ، خوش بینی ، شادکامی ، دانشجو
مقدمه
در بین شاخه های مختلف روانشناسی، روانشناسی مثبت یکی از جدیدترین آنها محسوب میشود. در گذشته روانشناسی بیشتر بر جنبه های بیمارگونه و رفتارهای نابهنجار انسان متمرکز بودند و کمتر ویژگی های مثبت را مد نظر قرار میدادند. اما روانشناسی مثبت جنبشی است که در این زمینه شکل گرفته است و با تمرکز بر روی ابعاد مثبت رفتاری به دنبال رشد و توسعه فرد و جامعه است - لوتانز و جنسن1؛ . - 2002 در همین راستا سلیگمن به همراه میهالییک موضوع مهم را به انجمن روانشناسی افزودند مبنی بر این ادعا که روانشناسی فعلی راهی جهت بهتر شدن زندگی ارائه نمی دهد - سلیگمن؛ - 2005؛ زیرا در اواخر قرن بیستم روانشناسی بیشتر در هیجان های منفی نظیر اضطراب و افسردگی تمرکز کرده بود تا بر هیجانهای مثبتی مانند شادی و بهزیستی؛ هدف مطالعات روانشناختی بیشتر بحث دربارهی بیماریهای روانی بوده است - مجد و مقدم؛ . - 1388 این در حالی است که روانشناسی مثبت به افزایش شادی و سلامت و مطالعه علمی در مورد نقش توانمندی های شخصی و اجتماعی مثبت در ارتقای سلامت تاکید دارد - آلان کار؛. - 2002 روانشناسی مثبت نگر بر سه موضوع متمرکز است :
هیجانات مثبت خصیصه های مثبت
شادکامی و خوش بینی جزء هیجانات مثبت محسوب میشوند . سلیگمن در کتاب خود با عنوان شادمانی اصیل خوش بینی را جزء هیجانهای مثبت مرتبط با آینده میداند - آلان کار ،. - 2002 روانشاسان معتقدند امید و خوش بینی نشانهی سلامت روان، پختگی، و نیرومندی به حساب میآید - حسین زاده؛ . - 1389 به نظر تیگرخوش بینی خلق یا نگرشی است که با انتظار در خصوص آینده اجتماعی یا غیراجتماعی همراه باشد که فرد ارزیابی کننده آن را به لحاظ اجتماعی موافق خواست خود ارزیابی می کند. او خوش بینی را جزء ذاتی نوع انسان و یک ویژگی متمایز کننده و سازگارانه قلمداد می-کند - کجباف و همکارن؛ . - 1384 از نظر سلیگمن خوشنودی، غرور، و آرامش خاطر هیجانهای مثبت عمدهای هستند که با گذشته ارتباط دارند؛ و شادمانی را جزء لذتهای عالی محسوب میکند که با هیجانهای مثبت حال در ارتباط است - آلان کار ،. - 2002
جان لاک2 و جرمی بنتام3 معتقدند که شادمانی مبتنی بر تعداد وقایع لذتبخش است. به نظر برخی روانشناسان شادمانی یکی از هیجانات اساسی انسان است. این هیجانات اساسی عبارتند از : خشم، ترس، تنفر، تعجب، شادمانی و غمگینی - اعتمادزاده وهمکاران؛. - 1388 به نظر آرگیل - 1995 - سه جز اساسی شادکامی عبارتند از هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی از جمله افسردگی و اضطراب. او و همکارانش دریافتند که روابط مثبت با دیگران، هدفمند بودن زندگی، رشد شخصی، دوست داشتن دیگران و طبیعت فیزیکی از اجزا شادکامی هستند - منتظری وهمکاران؛. - 1391 شاید جامعترین و در عین حال عملیاتیترین تعریف از شادکامی تعریف وینهوون4 است. وی شادکامی را قضاوت فرد از درجه یا میزان مطلوبیت کیفیت کل زندگیش میداند - کرمی و علی آبادی؛ . - 1391
در شادکامی عوامل زیادی تأثیرگذار هستند از جمله این عوامل میتوان به ارتباط با دیگران اشاره کرد. آرگیل به عنوان پیشگام در نظریهپردازان شادی، ارتباطات اجتماعی را از مؤلفههای مهم شادی میداند و پیوندهای نزدیک همچون دوستی، عشق و ازدواج را از نمونههای بارز و اثرگذار بر ناکامی برشمرده است. آرگیل بر این باور است که خانواده یکی از قویترین پیوندهای ارتباط اجتماعی است و ابعاد گوناگون آن مانند تعداد اعضای خانواده، تحصیلات، درآمد، ساختار قدرت و همبستگی اعضای خانواده از تعیین کنندههای شادی هستند - جوکار و بهرامی؛ . - 1386 پژوهشهای مختلف نشان داده است که گسترش مهارتها، حفظ ارتباط با افراد پیرامون و اعضای خانواده، زندگی در محیطی امن و گسترش مهارت ها برای فعالیت های هدفمند، ورزش، خوردن غذاهای با کیفیت، فعالیت های تفریحی و تمامی عواملی که به شکلی در حیات ما سهم دارند در افزایش احساس شادکامی مؤثر است. - احدی و باقری؛ . - 1391
خانواده سیستم ارتباطی منحصر به فرد دارد که از روابط دوستی و کاری مجزاست. خانواده اولین پایه گذار شخصیت، ارزش ها و معیارهای فکری کودک است - کوئرنر، فیتزپاتریکرک5؛ . - 2002 خانواده تنها نهادی است که امنیت و حمایت بدون هیچ گونه پاداش برای اعضا فراهم می کند. اثربخشی عملکرد خانواده در شکل گیری شخصیت کودکان و توسعه اجتماعی دارای اهمیت فوق العاده است - رالفس و میدلتون؛. - 1985 یکی از تأثیر گذارترین مؤلفههای خانواده بر روی اعضا، شیوهی ارتباط آنها با یکدیگر است. اصولا مفهوم الگوی ارتباطی خانواده یا طرح وارههای ارتباط خانواده، ساختاری علمی از دنیای ظاهری خانواده است که بر اساس ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر و اینکه اعضا چه چیزی به یکدیگر میگویند و چه کاری انجام میدهند و اینکه چه معنایی از این ارتباط دارند، تعریف می شود - کوئرنر، فیتز پاتریکرک؛ . - 2002
فیتز پاتریک و ریچی6دو بعد زیر بنایی "جهتگیری گفتوشنود"7 و " جهتگیری همنوایی"8 را در الگوهای ارتباطی خانواده شناسایی کردند - تجلی و اردلان؛. - 1388 جهتگیری همنوایی بر هماهنگی، اجتناب از تعارض و کشمکش و وابستگی اعضا به یکدیگر تأکید می-کند. ارتباط در این خانوادهها منعکس کننده اطاعت از بزرگسالان و والدین است. این خانوادهها ساختار سنتی دارند، نظام خانوادگی سلسله مراتبی و به هم متصل است. ارتباط و تعامل درون خانواده اهمیت بیشتری از ارتباط بیرون از خانواده دارد - کشاورزی و همکاران؛ . - 1390 بعد مهم دیگر در این الگو، بعد گفت وشنود است. در این بعد تمامی اعضای خانواده به شرکت در تعامل و گفتگو در زمینههای مختلف تشویق میشوند. اعضای خانواده، آزاد و مداوم و خودانگیخته با یکدیگر تعامل دارند - خسروی و همکاران؛ . - 1390 ترکیب این دو بعد چهار طرح وارهی خانوادگی را شکل می دهد که الگوهای ارتباط خانواده، خوانده میشوند. هر الگو نوع خاصی از خانواده را توصیف میکند - بیرامی و همکاران؛. - 1388 خانوادههای
توافقکننده که تأکید زیادی بر همنوایی و توافق دارند و در هر دو بعد جهتگیری همنوایی و گفتوشنود نمرهی بالایی میگیرند - خسروی و همکاران؛ . - 1390 خانواده کثرتگرا در جهتگیری گفتوشنود نمره زیاد و در جهتگیری همنوایی نمرهی کم میگیرند. ارتباطات آنان شامل ویژگیهای باز بودن و توسعه ارتباطات جدی و رقابت جویانه میباشد. فرزندان در این خانوادهها ضمن احترام به دیدگاههای پدر و مادر، مستقل و خودمختار هستند - شهرکی و همکاران؛ . - 1390 خانواده حمایتگر تأکید زیادی بر همنوایی و اطاعت از دیگران دارند که در جهتگیری گفتوشنود نمره کم و در جهت-گیری همنوایی نمره زیاد میگیرند - خسروی و همکاران؛ . - 1390
در خانواده بی قید حداقل تعامل بین افراد خانواده وجود دارد ودر هر دو بعد جهتگیری گفتوشنود و جهتگیری همنوایی نمره ی کمی را میگیرند - خسروی و همکاران؛ . - 1390 مطالعات نشان میدهند الگوهای ارتباطی فوق، میتوانند در میزان شادکامی افراد خانواده تأثیرگذار باشند. از جمله هانگ در پژوهش گستردهای نشان داد که بعد گفتوشنود دارای پیامدهای مثبت و بعد همنوایی در بیشتر موارد پیامدهای منفی به دنبال داشته است - مولوی و همکاران؛ . - 1349 تحقیقات نشان میدهد گفتوشنود نقش کلیدی در تعیین شادکامی دارد. افزایش گفتوشنود در خانواده سبب شادمانی اعضا میگردد. از یک سو خانواده با بهرهگیری از فرزندان در تصمیم گیریها، افزون بر فراهم آوردن فرصت ابراز وجود و استقلال برای آنها به فضای عاطفی خانواده نیز غنا میبخشند و فرزندان حمایت اجتماعی خانواده را احساس میکنند که پیامدهای هر دو وضعیت، افزایش رضایتخاطر افراد خانواده است.
از سوی دیگر این الگوی ارتباطی موجب رشد اعتماد به نفس فرزندان میگردد که خود سبب می شود به راحتی احساسات و عواطف خود را با اعضای خانواده مطرح نمایند - جوکار و بهرامی؛ . - 1386 در خانواده توافقکننده، اگر چه سلسله مراتب قدرت معین شده است نگرشها، ارزشها و عقاید همسان است، میل به وابستگی وجود دارد، کوشش بر پرهیز از کشمکش است و روابط درون خانواده بر ارتباطات بیرون ترجیح داده می شود اما وجود گفت وشنود و به دنبال آن مسئولیت پذیری، ساختار حمایتی و رشد عزت نفس ونیز هماهنگی علایق شخصی با علایق خانوادگی موجب رضایت در محیط خانواده میگردد. در الگوی خانواده بی قید به دلیل پایین بودن سطح همنوایی و گفتوشنود گونهای هرج و مرج در روابط خانوادگی ایجاد میشود که به عدم رضایت خاطر فرزندان میانجامد - همان منبع - . در الگوی خانواده حمایتگر به دلیل پایین بودن گفت و شنود و بالا بودن همنوایی نوعی استبداد در خانواده حاکم میشود که میزان شادی را کاهش میدهد. همچنین خانواده عامل مهمی در خوشبینی فرد است؛
به این ترتیب که رشد خوشبینی را سلامت روانی والدین، نوع سرمشقدهی ارائه شده توسط والدین و میزان تشویق یا پاداشی که والدین در برابر خوش-بینی به فرزندانشان ارائه میدهند، مشخص میکند. به احتمال زیاد، افراد خوشبین از خانوادههایی هستند که پدر یا مادر افسردگی نداشتهاند. افراد خوشبین از خانواده هایی هستند که در آن والدین شکستهای خود را میفهمند و آنها را به جای عوامل درونی به عوامل بیرونی نسبت میدهند. چنانچه جوانان متعلق به خانوادههایی باشند که ضربههای روانی عمده را تجربه کرده و به خوبی با آن کنار آمده و از آن خلاص شدهاند، خوشبین بار میآیند. والدین افراد خوش-بین فرزندانشان را تشویق میکنند تا با شکستهایشان به نحو خوشبینانه برخورد کنند و بدین ترتیب خوشبینی و پشتکار را به روشهای مختلف تقویت میکنند - آلان کار، . - 2002 با توجه به اهمیت خانواده در ایجاد نگرش مثبت یا منفی در اعضای خانواده در این پیوستار به بررسی ارتباط الگوهای ارتباط خانوادگی با دو مؤلفهی مثبت نگری یعنی شادکامی و خوشبینی پرداختهایم.
روش
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی شهرستان آباده در سال 94-95 میباشد و نمونه آماری این پژوهش شامل 360 دانشجو - 180دختر و180پسر - میباشد که به روش نمونه گیری تصادفی ساده پرسشنامههای الگو ارتباطی درون خانواده، خوش بینی و شادکامی را تکمیل نمودند.
ابزار پژوهش
مقیاس الگوهای ارتباطی درون خانواده:
این ابزار توسط کوئرنر و فیتزپاتریک تدوین شده و یک پرسشنامه خودسنجی است که میزان موفقیت یا عدم موفقیت پاسخ دهنده را با 26 گزاره که درباره و ضعیت ارتباطات خانواده هستند. در دامنه 5 درجه ای مورد سوال قرار می دهند.
