بخشی از مقاله
چکیده
بدیهی است تصور افراد در مورد درجه کنترل بر روی رویدادهای زندگی و امید - نوع انگیزش - و خوش بینی - برداشت های خاص - در عرصه زندگی متفاوت می باشد. آنچه که موجب تجلی اهمیت موضوع می گردد، چگونگی تاثیر نگرش و باورهای افراد در خودکارآمدی آنان است. به عبارتی این سوال مطرح می شود که تاثیر پذیری خود کارآمدی از امید ، خوش بینی و منبع کنترل چگونه است. پژوهش حاضر این موضوع را در بین دانش آموزان دوره متوسطه بعنوان جامعه آماری که طیف عمده ای از جامعه را تشکیل می دهند مورد کنکاش قرار داده و با این فرض که بین امید، خوش بینی و منبع کنترل با خود کارامدی رابطه وجود دارد ، تاثیر متغیر های فوق بر روی خودکارآمدی دانش آموزان دوره متوسطه مورد ارزیابی قرار گرفت.
این مطالعه توصیفی به شیوه نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای با استفاده از پرسشنامه های مقیای امید اسنایدر - - HS ، جهت مندی زندگی شیئر ، خود کنترلی جولیان راتر و خودکارآمدی عمومی شرر صورت پذیرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گیری از آزمون آماری همبستگی پیرسون در سطح معنادار 0/05 بیانگر این نکته است ،رابطه بین امید ، خوش بینی ، و منبع کنترل درونی با خودکارآمدی دانش آموزان از نوع همبستگی مثبت معنادار می باشد. همچنین مشخص گردید بین منبع کنترا بیرونی و خودکارآمدی دانش آموزان همبستگی منفی معنادار حاکم می باشد.
مقدمه
در عصر حاضر با ظهور روان شناسی مثبت1، موضوعات مطرح در روان شناسی ازچشم اندازی دیگر مورد توجه قرار گرفته است و عواملی چون شادکامی2، خوش بینی3، خلاقیت4، معنا در زندگی5، حمایت اجتماعی6 و امید7 و بکارگیری روشهای مبتنی بر همین عوامل در مداخلات ، درمان و پیشگیری از اهمیت خاصی برخوردار شده است . - 4 - یکی از مفاهیم مهم روان شناسی مثبت نگر که در سال های اخیر در حوزه رفتار سازمانی مورد توجه جدی قرار دارد و اخیرا به جد وارد مطالعات آکادمیک شده است، مفهوم سرمایه روان شناختی8 است.
سرمایه روان شناختی یک حالت روان شناختی مثبت و رویکرد واقع گرا و انعطاف پذیر نسبت به زندگی است که از چهار مولفه امید، خوش بینی، تاب آوری9 و خودکارآمدی10 تشکیل شده است که هر یک از این سازه ها به عنوان یک ظرفیت روان شناختی مثبت که دارای مقیاس اندازه گیری معتبر می باشد، در نظر گرفته می شود و مبتنی بر نظریه و تحقیق بوده و به حالت بستگی دارد. همچنین قابلیت رشد دارد و بطورچشمگیر با پیامدهای عملکردی ارتباط دارد. . - 9 -
در توصیف مولفه امید ، مادوز 11 بر این باور است امید ، انتظاری مثبت در باره آینده و نگرشی مثبت به رویدادهای علت و معلولی است و همانند سپر مابین آثار رویدادهای استرس زای زندگی و سلامت جسم، روان و رفتار شخص قرار دارد. - - 12 امید به معنای توانایی باور به داشتن وضعیت بهتر در آینده است. امید با نیروی نافذ خود، تحریک کننده فعالیت فرد است و نیروهای تازه ای را در فرد ایجاد می کند. امید به عنوان یکی از منابع سازگاری انسان در مقابله با مشکلات و حتی بیماری های صعب العلاج در نظر گرفته می شود. همچنین امید می تواند به عنوان یک عامل شفا دهنده، چند بعدی، پویا و قدرتمند توصیف شود و نقش مهمی در سازگاری با فقدان داشته باشد .
- 25 - اسنایدر12 بنیان گذار نظریه امید و درمان مبتنی بر آن، عقیده دارد برای ایجاد امید وجود دو نوع تفکر راهبردی - مسیر - 13 و تفکر عامل14 الزامی است. که تفکر راهبردی، جزء شناختی امید بوده و نشان دهنده ظرفیت و توان فرد برای خلق مسیر می باشد و تفکر عامل، جزء انگیزشی امید است که فرد خود را برای استفاده از این مسیرها برمی انگیزاند - 15 - خوش بینی، به اسنادهای علی مثبت اشاره می کند و روشی است که در آن افراد وقایع مثبت و منفی را تبیین می کنند و انتظار نتیجه مثبت دارند .
روش تحقیق
این پژوهش توصیفی، ازنوع همبستگی است. که مولفه های امید، خوش بینی، و منبع کنترل به عنوان متغیرهای مستقل و خودکارآمدی دانش آموزان به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. جامعه آماری این طرح را کلیه دانش آموزان مقطع دبیرستانهای شهرستان ارومیه که در سالتحصیلی 93-94 مشغول تحصیل هستند، تشکیل میدهند که براساس آمارموجود، تعداد آنها 25431 نفر می باشد. با استفاده از فرمول کوکران ، حجم نمونه آماری 264 نفر برآورد می باشد. در این پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای استفاده شده است و داده های تحقیق با استفاده از آزمون های مقیاس امید - HS - ، آزمون اصلاح شده جهت مندی زندگی شیئر، مقیاس خود کنترلی جولیان راتر و مقیاس خودکارآمدی عمومی شرر گردآوری شده اند.
مقیاس امید - HS - برای سنجش میزان امید ،توسط اسنایدر - 1991 - ابداع شده است. این مقیاس 12 آیتم دارد که 8 آیتم آن مورد استفاده قرار می گیرد. 4 آیتم به مولفه کارگزار و 4 مولفه دیگر به مولفه گذرگاه تعلق دارند. کاشدن37 و همکارانش ضریب آلفای 0/82 را برای کل مقیاس و برای ابعاد کارگزار و گذرگاه به ترتیب 0/81 و 0/66 را گزارش کرده اند - . - 6 در ایران پایایی این مقیاس بر روی 100 نفر از دانشجویان انجام شده است که ضرایب آلفای کرونباخ برای مولفه کارگزار 0/71 و برای گذرگاه 0/67 بدست آمده است. روایی مقیاس به وسیله روش روایی همزمان محاسبه شده که روایی همزمان مقیاس امید با مقیاس ناامیدی بک -0/81 گزارش شده است . - 24 -
به منظور سنجش میزان خوش بینی از آزمون اصلاح شده جهت مندی زندگی بهره گرفته شده است . این مقیاس توسط شیئر و کارور در سال 1985 ارائه شده است. آزمون 10 آیتم دارد که 6 آیتم آن استفاده می شود. آقای کیواماکی و همکاران او ضریب آلفای 0/65 را برای مقیاس خوش بینی و 0/72 را برای بدبینی گزارش کرده اند - . - 8 آقای اوکانر و همکاران ضریب آلفای 0/80 را برای کل آزمودنیها گزارش نمودند - اوکانر و کاسی دی، . - 2007 در ایران نسخه اولیه این آزمون در اصفهان هنجاریابی و اعتبار سنجی شد که اعتبار و روایی بالایی گزارش شده است. پایایی کل آزمون براساس آلفای کرونباخ 0/74 و روایی با استفاده از روش وابسته به ملاک محاسبه شده که بین خوش بینی و افسردگی -0/65 و با خود تسلط یابی 0/73 گزارش شده است. در بررسی های دیگر ضریب آلفای آزمون با فاصله ده روز به روش بازآزمایی 0/70 گزارش شده است . - 28 -
پرسشنامه منبع کنترل جولیان راتر یک مقیاس خود سنجی است که شامل 29 گویه می باشد. روایی محتوایی و پایایی پرسشنامه منبع کنترل جولیا راتر توسط تعدادی از پژوهشگران در کشورمان مورد بررسی و تایید قرار گرفته است - وطن پرست، 1380؛ بیابان گرد، 1371؛ غفوری، . - 1376 همچنین در تحقیق صورت گرفته توسط ولیزاده و همکارانش، مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس منبع کنترل جولیا راتر % 80 برآورد شده است .
- 33 - مقیاس خودکارآمدی عمومی شرر دارای 17 سوال است که به منظور سنجش میزان خودکارآمدی آزمودنی استفاده می شود. روایی و پایایی این مقیاس توسط پژوهشگران سنجیده شده و ضریب پایایی مقیاس با استفاده از روش دو نیمه کردن آزمون گاتمن برابر 0/76 و با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 0/79 به دست آمده است . - 21 - درتجزیه و تحلیل داده ها ازآمار توصیفی نظیر فراوانی و میانگین استفاده شد. همچنین برای بررسی فرضیه ها از همبستگی پیرسون و درتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است.
نتایج آمار توصیفی
با توجه به پاسخ آزمودنی ها به هریک ار پرسشنامه های چهارگانه ، فراوانی آیتم های مقیاس ها در هیستوگرام ها نشان داده شده است. نمودار شماره :1 هیستوگرام مربوط به متغیر امید هیستوگرام نشان می دهد توزیع نمرات نرمال نرمال می باشد و بیشترین فراوانی بین نمرات - 30-32 - و کمترین فراوانی بین نمرات - 10-20 - مشاهده می شود. پاسخ های ارائه شده به هریک از سوالات آزمون اصلاح شده جهت مندی زندگی که میزان خوش بینی دانش آموزان می سنجید ، پراکنش و فراوانی به گونه ای است که توزیع نرمال نمی باشد. نمودار شماره2 ، هیستوگرام مربوطه را نشان میدهد.
