بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه باورهای فراشناختی و رفتارهای خودتخریبی با آمادگی به اعتیاد دانش آموزان متوسطه بود. پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پسر شاخه نظری دبیرستان های دوره دوم شهر بجنورد در سال تحصیلی 1396-97بوده است که تعداد آنها 2723 نفر می باشد. با توجه به حجم جامعه و با استفاده از جدول کرجسی و مور گان تعداد 340 نفر با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش شامل: فرم کوتاه پرسشنامه فراشناخت ولز MCQ-30 - 1997 - ، مقیاس خودتخریبی سانسون و همکاران - 1998 - و مقیاس آمادگی به اعتیاد زرگر، نجاریان و نعامی - 1385 - IAPS بودند.
برای تجزیه و تحلیل نتایج از روش آزمون رگرسیون چند متغیره با روش گام به گام و همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد که متغیر باورهای فراشناخت و متغیر خود تخریبی قادرند 4 درصد تغییرات متغیر ملاک را پیش بینی کنند؛ بین مولفه عدم اطمینان شناختی از متغیر باورهای فراشناختی و آمادگی به اعتیاد همبستگی 13 درصدی و بین متغیر باورهای فراشناختی و آمادگی به اعتیاد همبستگی 14 درصدی معنادار وجود دارد؛ بین رفتارهای خودتخریبی کل و آمادگی به اعتیاد همبستگی 12 درصدی و رفتارهای خودتخریبی مستقیم و آمادگی به اعتیاد همبستگی 15 درصدی معنادار وجود دارد.
مقدمه
اعتیاد یکی از بزرگترین معضلات جامعه بشری است که نه تنها موجب اختلالات رفتاری و اجتماعی می گردد؛ بلکه با تأثیر بر جنبه های مختلف سلامت جسمی، خسارات مالی هنگفتی را بر فرد، خانواده و جامعه وارد می سازد - لی موئال و کووه1، 2007؛ مکلیلان، چالک و بارتلت2، . - 2007 اعتیاد به دلیل ماهیت پیشرونده اش در همه ابعاد زندگی، سلامتی افراد را به خطر انداخته و آثار سوء آن بر سلامت روانی، جسمانی، اجتماعی، هیجانی، معنوی و شناختی فرد به وضوح قابل مشاهده است - شجاعی کاظمی، . - 1388 بر اساس آخرین آمار رسمی اعلام شده از سوی سازمان ملل تا سال 2012 میلادی، تعداد 200 میلیون نفر معتاد در جهان وجود داشته است.
متأسفانه آمارهای رسمی نشان می دهد که در حال حاضر کشور ما 6 میلیون نفر معتاد دارد و سالانه بیش از 500 تن مواد مخدر مصرف می شود که البته آمارهای غیر رسمی رقمی بیش از این را نشان می دهد. همچنین طی 5 سال گذشته روزانه 70 نفر معتاد به جمعیت معتادان کشور اضافه شده و بر اساس تحقیقات انجام شده مواد مخدر به تنهایی بین 63 تا 65 درصد از جرائم و دستگیری ها را به شکل مستقیم و غیر مستقیم به خود اختصاص داده است - جام جم آنلاین، . - 1396 در حال حاضر، اعتیاد و سوء مصرف مواد یکی از معضلات بهداشتی در کشور ما به شمار می رود.
در سال های اخیر شیوع اعتیاد در جوانان و نوجوانان رو به رشد است، به طوری که سن ابتلا به اعتیاد در ایران طی دو دهه اخیر به شدت کاهش یافته و به زیر 20 سال و حتی گاهی به زیر 15 سالگی رسیده است - سمیعی، رفیعی و طاهری نخست، . - 1381 با مطالعه پژوهش های گذشته به نظر می رسد که متغیرهایی چندی از جمله باورهای فراشناختی و رفتارهای خودتخریبی می تواند رابطه نزدیکی با گرایش به مواد در نوجوانان داشته باشد. به اعتقاد فلاول - 1976 - فراشناخت را می توان به عنوان هر نوع دانش یا فرآیند شناختی تعریف کرد که در آن ارزیابی، نظارت یا کنترل شناختی وجود داشته باشد - اکبرزاده، اکبرزاده و جوانمرد، . - 1393 فراشناخت یک مفهوم چندوجهی است.
این مفهوم در برگیرنده دانش، فرآیندها و راهبردهایی است که شناخت را ارزیابی، نظارت و یا کنترل می کنند - بوچی و همکاران3، . - 2015 از دیدگاه فراشناختی سوء استفاده از مواد، تغییرات سریع معناداری در جنبه های اساسی مانند احساسات، افکار یا خاطرات به وجود می آورد - اسپدا و ویلز4، . - 2009 نتایج مطالعات پیشین حاکی از آن است که بین حوادث شناختی ناخوشایند و مصرف مواد رابطه مثبت و معنادار وجود دارد ولی بین استفاده از مواد با حالات شناختی خوشایند رابطه بسیار ضعیف و گاهی منفی دیده می شود - ربانی باوجدان و نیک آذین، 1391؛ ویلز، 2009؛ اسپدا و ویلز، . - 2009 باورهای فراشناخت به بخشی از دانش فراشناخت اطلاق می گردد که باورهای شخص را در باره شناخت و تجربه های شناختی و هیجانی مرتبط می سازد.
باورهای فراشناخت در دو حیطه مثبت و منفی قرار می گیرند. باورهای فراشناخت منفی به کنترل ناپذیری و خطرناک بودن افکار و تجارب شناختی مربوط می شود و باورهای فراشناختی مثبت، از نگرانی، اندیشناک بودن، تهدید و راهبردهای مشابه برداشتی مثبت دارد. همچنین باورهای فراشناختی منفی از وقایع شناختی مانند افکار و باورهای معمول، برداشتی منفی دارد و مختل شدن کنترل افکار و تفسیر منفی از وقایع را به همراه دارد - محمدخانی، . - 1392
متغیر دیگری که به نظر می رسد می تواند با گرایش به اعتیاد نوجوانان رابطه داشته باشد رفتارهای خودتخریبی است. رفتارهای خودتخریبی طبق تعریف" اقدامی مهلک یا غیر مهلک عمدی است، که فرد با علم به خطرناک بودن آن به انجامش مبادرت می ورزد و نتایج زیان بخش را نصیب خود نموده و حتی مستقیم و یا غیرمستقیم خانواده، اطرافیان و حتی در معنای وسیع کلمه جامعه را از نتایج مخرب آن متضررمی کند" - پورافکاری، . - 1387 عادت های خود تخریبی ممکن است نه تنها باعث به وجود آمدن بیماری شود، بلکه می تواند زندگی خوب جسمانی و روانی فرد را تحت تأثیر قرار هد. کنترل این رفتارهای خود تخریبی به طور خاص مشکل است، زیرا آنها بطور نسبتاً وسیعی خارج از حوزه پزشکی و درمانهای سنتی هستند و در مراحل ابتدایی با نشانه ها و علائم مرضی ناخوشایند همراه نیستند.
لذا آنچنان مورد توجه قرار نمی گیرند، مگر در مراحل پیشرفته بیماری. این گونه رفتارها در اوایل سال های نوجوانی افزایش یافته، در اواخر نوجوانی در سطح بالایی باقی مانده و در اوایل بزرگسالی کاهش می یابند - لورا برک، ترجمه سید محمدی، . - 1392 عوامل زیادی می تواند یک فرد را مستعد اینگونه رفتارهای خود تخریبی سازد و در مقابل، عوامل پیشگیری کننده ای نیز وجود دارد که فرد را از گرفتار شدن در دام آنها محافظت می کند - تونتی و همکاران6، . - 2010
با شناخت عوامل مرتبط با آمادگی به اعتیاد می توان زمینه بهبود و یادگیری رفتارهای مقابله را برای نوجوانان فراهم نمود. در هر جامعه ای نوجوانان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده اند و با توجه به اهمیت دوره نوجوانی و سال های پایانی دبیرستان که دوره پر از استرس، فشار و تغییر است و آسیب پذیری بالای این نسل که در معرض خطر روز افزون مشکلات چون افسردگی و اضطراب، خودکشی، انحرافات نظیر بزهکاری، سوء مصرف مواد قرار دارند، پرداختن به عوامل مرتبط با سلامت روان و جسم آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. یکی از مهمترین اهداف، تربیت نسلی این است که هم به مسایل زندگی خود آگاهی داشته و هم دارای مهارت های لازم برای مقابله با آنها باشد و همچنین آینده نگر بوده و با پیش بینی مشکلات احتمالی زندگی آینده خود را به دانش و آگاهی ها، فنون و مهارت ها و شیوه های رفتاری لازم برای زیستن در جهان آینده تجهیز کند.
برای رسیدن به این اهداف لازم است عوامل مرتبط با این راهبردها مشخص شوند تا بتوان با استفاده از این عوامل نوجوانان را به دانش مورد نیاز برای برخورد مناسب با زندگی مجهز کرد تا از خود ابتکار و خلاقیت نشان داده و در جهت رشد جامعه و رسیدن به اهداف عالیه بکوشند که هدف هر نظام آموزشی پویا و رو به رشد نیز همین است. به هر حال از آنجایی که رویکردهای مبارزه و پیشگیری از اعتیاد در دهه های گذشته کامل نبوده و نقش عوامل شناختی و بررسی ابعاد مختلف آنها در شکل گیری اعتیاد مبهم مانده و نیز با توجه به اهمیت متغیرهای های روانشناختی همچون باورهای فراشناختی و رفتارهای خودتخریبی، پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه باورهای فراشناخت و رفتارهای خودتخریبی با آمادگی به اعتیاد در نوجوانان پسر شهر بجنورد انجام می گردد.
