بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تعیین رابطه باورهای فراشناختی با استرس دانش آموزان مقطع دوم متوسطه شهر اندیمشک بود. روش پژوهش همبستگی است. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان اندیمشک و نمونه پژوهش شامل 265 نفر از این دانش آموزان بودند که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. برای اندازه گیری متغیرها از پرسشنامه های درماندگی روانشناختی - لاوبوند و لاوبوند، - 1995 و باورهای فراشناختی - ولز، - 2004 استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد بین باورهای فراشناختی با استرس دانش آموزان رابطه وجود دارد. همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که باورهای فراشناختی 66 درصد از رابطه را تبیین می کند.
کلمات کلیدی: باورهای فراشناختی، استرس
.1 مقدمه
میزان شیوع اختلالات روانی در حال افزایش است و شیوع اختلالات روانی در ایران بین 18 تا 23 درصد گزارش شده است - موسوی مقدم و همکاران، . - 1393 اختلالات روانی زمانی به وجود می آید که سبک تفکر و سازگاری فرد بی اختیار به سمت تأکید و تقویت پاسخ های هیجانی پیش می رود که بیشتر از همه ناشی از نشخوار فکری و نگرانی است - اسکریج1، . - 2010 مدل فراشناختی2 بیان می کند که فراشناخت ها مسؤول کنترل سالم و ناسالم ذهن هستند و آنچه هیجان ها و نحوه کنترل آنها را تعیین می کند، چگونگی تفکر فرد است، نه اینکه فرد به چه فکر می کند. رویکرد فراشناختی بر این باور است که افراد به این دلیل در دام ناراحتی هیجانی گرفتار می شوند که فراشناخت های آنها به الگوی خاصی از پاسخدهی به تجربه های درونی منجر می شود که موجب تداوم هیجان منفی و تقویت باورهای منفی می شود. این الگو نشانگان شناختی توجهی3 خوانده می شود که شامل نگرانی، نشخوار فکری، توجه تثبیت شده و راهبردهای خودتنظیمی یا رفتارهای مقابله ای ناسازگارانه است - پورنامداریان و همکاران، . - 1391 ولز4
نخستین بار با ترکیب رویکرد طرحواره و پردازش اطلاعات، الگوی فراشناختی را بر مبنای مدل کنش اجرایی خودتنظیم5 برای تبیین و درمان اختلالات هیجانی معرفی کرد - ولز، . - 2009 پاپا جورجیو - 1998 - رابطه میان نگرانی، علائم وسواس فکری و عملی و باورهای فراشناخت را مورد مطالعه قرار داد. باورهای مثبت در مورد نگرانی و باورهای منفی در مورد غیر قابل کنترل بودن - کنترل ناپذیری - و خطر پیش بینی های قابل توجه از نگرانی آسیب شناختی و افکار وسواسی بودند. سایر محققان نیز شواهدی در تأیید رابطه میان باورها در مورد نگرانی و شاخص های اختلال هیجانی ارائه دادند. دیوی و همکاران - 2011 -
دریافتند که این باور که نگرانی به تفکر تحلیلی کمک می کند با اضطراب حالت، نگرانی آسیب شناختی و اضطراب و افسردگی همبستگی مثبت و معنادار دارد. میان باورهای مثبت در مورد نگرانی، کنترل ناپذیری، توانش شناختی و باورهای منفی عمومی - در مورد مسئولیت، خرافات و تنبیه - با شکایت جسمانی نیز همبستگی مثبت حاصل شده بود. در مطالعه ای که توسط متیوز و همکاران - 2009 - صورت گرفت، مشخص شد که فراشناخت، رویارویی متمرکز برهیجان و نگرانی شاخص های پیش بین قابل توجهی برای تنش، نگرانی، تفکر نامربوط به امتحان و علائم بدنی همراه با اضطراب امتحان است . در مجموع و بر اساس متون موجود چنین استنباط می شود که فراشناخت و تفکر از عوامل کلی در آسیب پذیری نسبت به اختلالات روانی به شمار می رود و با وجود پژوهش های متعدد در مورد بررسی نقش فراشناخت در اختلالات روانی پژوهش های اندکی وجود دارد که به ارتباط بین فراشناخت و مولفه های سلامت در افراد بهنجار پرداخته است. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط بین باورهای فراشناختی با استرس دانش آموزان انجام شده است.
روش پژوهش
روش این پژوهش همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموزان مقطع دوم متوسطه شهر اندیمشک در سال تحصیلی 1394-95 می باشد. بر اساس آمار مستخرج از آموزش و پرورش شهرستان تعداد جامعه برابر با 3044 نفر 1700 - دختر و 1344 پسر - بود. برای برآورد دقیق حجم نمونه از جدول مورگان - 1970 - استفاده شد. بر این اساس و با توجه به حجم نمونه که بیش از 3 هزار نفر بود، حجم نمونه برابر با 265 نفر برآورد می شود. روش نمونه گیری تصافی خوشه ای بود، به این صورت که ابتدا لیست کامل مدارس مقطع متوسطه دوم شهرستان اندیمشک از آموزش و پرورش گرفته شد و به روش قرعه چهار مدرسه به تفکیک دو مدرسه پسرانه و دو مدرسه دخترانه، انتخاب شد. در مرحله بعد با مراجعه به این کلاس ها پرسشنامه ها توزیع شد و پس از ارائه توضیحات از دانش آموزان خواسته شد به دقت آنها را تکمیل کنند. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی همانند میانگین، انحراف معیار و حداقل و حداکثر نمره و همچنین از روش های آمار استباطی همانند ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد.
ابزارهای اندازه گیری مقیاس درماندگی روانشناختی مقیاس درماندگی روانشناختی توسط لاوبوند و لاوبوند - - 1995 تهیه شد و در ایران توسط سامانی و جوکار - 1387 - برای استفاده هنجار شده است. فرم کوتاه این مقیاس دارای 21 سؤال است و هر یک از سازه های افسردگی، اضطراب و استرس را بر اساس 7 سؤال مورد سنجش قرار می دهد. سؤالات فرم کوتاه مقیاس بر اساس یک مقیاس لیکرت چهار درجه ای نمره گذاری می شود به طوری که اصلاً امتیاز صفر، کمی امتیاز 1، زیاد امتیاز 2 و خیلی زیاد امتیاز 3 را دریافت می کند. در این پژوهش از سازه استرس استفاده شده است. در ایران سامانی و جوکار - - 1387 در پژوهشی فرم کوتاه مقیاس درماندگی روانشناختی بر روی 638 دانشجوی دانشگاه شیراز اجرا شد. ضریب پایایی بازآزمایی فرم کوتاه مقیاس درماندگی روانشناختی در فاصله ای سه هفته ای برای استرس 0/80 ، افسردگی 0/81 و اضطراب 0/78 و برای کل مقیاس 0/82 بود. کلیه ضرایب در سطح 0/001 معنادار بود. علاوه بر پایایی بازآزمایی، به منظور بررسی میزان همسانی درونی مقیاس از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. این ضریب برای عوامل استرس، افسردگی و اضطراب به ترتیب برابر با 0/87، 0/85 و 0/75 بود. ضرایب پایایی در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ برای استرس 0/78 بدست آمده است.
فرم کوتاه پرسشنامه باورهای فراشناختی1
پرسشنامه فراشناختی یک مقیاس 30 سؤالی خودگزارش دهی است که توسط ولز و کارترایت- هاتن - 2004 - ساخته شده و توسط شیرین زاده دستگیری و همکاران - - 1387 در ایران ترجمه و مورد استفاده قرار گرفته است. بازآزمایی در فاصله زمانی 22 تا 118 روز به این شرح بود : مقیاس باورهای مثبت برابر 0/79، کنترل ناپذیری - خطر برابر با 0/59، اطمینان شناختی برابر با 0/69، لزوم کنترل افکار برابر با 0/74 و خودآگاهی شناختی 0/87 - ولز و کارترایت- هاتن، 2004؛ به نقل از پور نامداریان و همکاران، . - 1391 در ایران شیرین زاده دستگیری و همکاران - 1387 - ضریب همسانی درونی آن را به کمک ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 0/91 و برای زیرمقیاس های آن در دامنه 0/71 تا 0/87 و پایایی بازآزمایی این آزمون را در فاصله چهار هفته برای کل مقیاس 0/73 و برای زیرمقیاس های آن در دامنه 0/28 تا 0/68گزارش کرد. ضرایب پایایی در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ برای زیرمقیاس های باورهای فراشناختی به ترتیب برابر 0/38، 0/41، 0/39، 0/55 و 0/61 بدست آمده است. همان طوری که در جدول 1 مشاهده می شود بین باورهای فراشناختی - کنترل ناپذیری، باورهای مثبت، اطمینان شناختی ضعیف، لزوم کنترل افکار و خودآگاهی شناختی - با استرس رابطه مثبت معنی داری وجود دارد . - p =0/001 -
