بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش باهدف تعیین رابطه بین هشیاری، خودتخریبی و خودانتقادگری با عملکرد تحصیلی دانش آموزان - پسر، مقطع متوسطه شهرستان اهر - انجام پذیرفت. بدین منظور تعداد 200 نفر از دانش آموزان دبیرستانهای شهرستان اهر که در سال تحصیلی95-94 مشغول به تحصیل بودند با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند محله ای انتخاب شدند. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی میباشد، برای گردآوری اطلاعات ضمن در نظر گرفتن معدل دانش آموزان به عنوان مقیاس سنجش عملکرد تحصیلی از پرسشنامههای پرسشنامه فراگیر ذهن آگاهی فرایبورگ، پرسشنامه 22ماده ای سطوح خودانتقادگری تامپسون و پرسشنامه تجربه خود افسرده ساز بلات و همکاران استفاده شد.
دادههای بهدستآمده با استفاده از روش همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چند متغیره در نرمافزار spss-20 مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند. نتایج بهدستآمده نشان داد متغیرهای پیشبین خودتخریبی و خودانتقاد گری بصورت منفی پیشبینی کنندهی معنیدار عملکرد تحصیلی میباشد، در حالیکه متغیر هشیاری قادر به پیش بینی معنادار عملکرد تحصیلی نبود. همچنین نتایج ضریب همبستگی پیرسون بیانگر وجود رابطه منفی معنادار بین عملکرد تحصیلی با متغیرهای خود تخریبی و خود انتقادگری بوده و رابطه معناداری بین هشیاری و عملکرد تحصیلی به دست نیامد.
-1 مقدمه و بیان مسئله
رشد و بالندگی هرجامعه مرهون نظام آموزشی آن جامعه است. براین اساس همه ساله کشورها مبالغ قابل توجهی از درآمد خود را صرف آموزش و پرورش می کنند اما بعضی از عوامل وجود دارند که موجب به هدر رفتن این سرمایه گذاری ها می شوند. در بررسی علل این پدیده تحقیقات نشان داده اند که برای شناخت این مشکل علاوه بر عوامل آموزشی، مدیریتی و ساختاری باید به ابعاد روانی و شخصیتی و اجتماعی دانش آموزان نیز توجه گردد، لذا نیازها، انگیزه ها، نگرش ها، تمایلات و شخصیت و استعدادهای دانش آموزان که مبین بعد روانی آنها است در مطالعه آسیب شناسی نظامی آموزشی که هدف اساسی آن بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان می باشد باید مورد توجه و دقت نظر قرار گیرد - شکرکن، پولادی و حقیقی،. - 1389 موفقیت در امر تحصیل و عملکرد تحصیلی باید یکی از مهمترین دغدغه های هر نظام آموزشی باشد و افت تحصیلی علاوه بر اتلاف هزینه، زمان و انرژی می تواند از نظر روانی و اجتماعی، دانش آموزان را با آسیب مواجه کند. در حالی که پیشرفت تحصیلی علاوه بر پیامدهای تحصیلی با خود کارآمدی، رضایت از زندگی و استرس کم تر همراه است - ابوالقاسمی،. - 1390 عملکرد تحصیلی1 ، انجام دادن کاری برای به دست آوردن نتیجه ی مطلوب و برتری و موفقیت در یک مهارت یا گروهی از معلومات است. عملکرد تحصیلی بر مقدار یادگیری آموزشگاهی فرد که از طریق آزمو نهای مختلف درسی مانند ریاضی، دیکته æ ... سنجیده می شود، اشاره دارد.
به طور کلی عملکرد تحصیلی به موفقیت فراگیران در امور تحصیلی اشاره دارد که بر اساس آزمون های قابل سنجش باشد - حسینی نسب، 1378 ؛ به نقل از امین، . - 1387 عوامل مؤثر بر یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان بسیار گسترده æ وسیع می باشند، شناسایی این عوامل و رفع مشکلات و نارساییهایی در سیستم آموزشی بسیار مهم است. یکی از این عوامل هشیاری دانش آموزان است یکی دیگر از عوامل مرتبط با عملکرد تحصیلی خودتخریبی و خودانتقادگری می باشد، با بررسی تحقیقاتی از این دست، می توان دریافت که اکثر تحقیقات انجام شده در رابطه با خودتخریبی و خودانتقادگری و هشیاری بر روی دانش آموزان وجود ندارد، بنابراین لازم به نظر می رسد که این تحقیق در میان دانش آموزان نیز انجام گیرد.
هشیاری2 به معنی آگاه بودن میباشد. هشیاری داشتن یعنی اگاهی داشتن از تمامی احساسها،ادراکها، خاطرات، و احساساتی که در هر لحظه از زمان روی میدهند. انسانها بیشتر عمر خود را در حالت، هشیاری- بیداری میگذرانند - اتکینسون و هیلگارد، . - 2005 هشیاری شامل احساس آگاهی و محتوای آگاهی هر دو است. - استرنبرگ، . - 2006 ذهن همیشه در تمرکز روی افکار گوناگون به طور همزمان، ناتوان و سرگردان است. این فعالیت شناختی به عنوان پراکندگی ذهنی - هان ، 1976؛ به نقل از پاریش، - 2010، و ذهن سرگردان - دیویدسون، 2009؛ به نقل از پاریش، - 2010 معروف است. دان - 2010 - بیان می کند ذهن آگاهی حالتی از هشیاری است که در آن توجه روی پدیدههای درونی و بیرونی که در لحظه حال اتفاق میافتد متمرکز میشود.
ذهن آگاهی و هشیار بودن میتواند بازشناسی اولیه نشانههای یک مشکل را ارتقاء بخشد و کاربرد این مهارتها به احتمال زیاد در پیشگیری از مشکل میتواند مؤثر باشد. - لینهان، . - 1993 فواید توجه هشیار شامل نظارت بر تعامل خود با محیط، حفظ ارتباط با محفوظات قبلی خود، کنترل و تدوین برنامههای آیندهاست - استرنبرگ، . - 2006 طبق این تعاریف هرچقدر میزان هشیاری فرد در امر یادگیری بیشتر باشد به همان میزان موفقیت در یادگیری بیشتر خواهد بود. میکلجان و همکاران - - 2012 به این نتیجه رسیدند که آموزش بهشیاری دامنه ای از مزایای شناختی، اجتماعی و روانشناختی را هم برای دانش آموزان ابتدایی و هم دبیرستانی دارد. این مزایا شامل بهبود در حافظه ی کاری، توجه، مهارتهای تحصیلی، مهارت های اجتماعی، تنظیم هیجانی و عزت نفس هستند و همچنین بهبودهای خود گزارشدهی را در خلق و کاهش اضطراب، استرس و خستگی را نشان دادند.
با وجوداین، تحقیقات اندکی نیز وجود دارند که رابطه ی معناداری بین بهشیاری با معدل و خودکارآمدی تحصیلی نیافتند،امّا نشان دادند که بهشیاری با استرس تحصیلی رابطه معنادار دارد - براسچ3، . - 2011 در مطالعه ای نشان داده شد که بهشیاری بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان تأثیر می گذارد. به طوریکه، پیشرفت تحصیلی دانشجویان دارای بهشیاری بالا به طور معناداری بیشتر از دانشجویانی است که بهشیاری پایینی دارند - محتشمی، فرقدانی و گنجی، . - 1392 تحقیقات دیگر نشان داده اند که بهشیاری با نمره پایان ترم دانشجویانرابطه معنادار امّا ضعیف دارد؛ از مؤلفه های بهشیاری، عمل با آگاهی و قضاوت نکردن پیش بینی کننده مثبت معنادار پیشرفت تحصیلی بودند؛ درحالیکه، مؤلفه ی مشاهده گری رابطه منفی با پیشرفت تحصیلی داشت.
همچنین تحقیقات نشان داده اند که بهشیاری به طور غیرمستقیم از طریق اثرگذاری بر استرس، خودکارآمدی و سایر متغیرها، پیشرفت دانش آموزان را تحت تأثیر قرار می دهد - تودورکزوک، . - 2013 متغیر دیگری که می تواند در عملکرد تحصیلی تاثیرگذار بوده و در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته، خودتخریبی1 می باشد کلی و دیگران - 1985 - به نقل از شارپ - 1995 - ، خودتخریبی را این گونه تعریف کرده اند: تمایل به انجام رفتارهایی که احتمال تجربه نتایج منفی را افزایش و احتمال کسب موفقیت آتی را کاهش می دهد. این ویژگی - خودتخریبی - ، می تواند با شخصیت های شکست جو همخوان باشد.
به بیان دیگرد بیان دیگر الگوهای شکست جویی، مجموعه ای بادوام از رفتارهای نامنعطف و فراگیری هستند که پیامدهای روانشناختی منفی و درازمدت آن به مزایای کوتاه مدت و فوری حاصل از آن غلبه دارد - بومستر، . - 1998 این رفتارها با یک تصویر خود نالایق و سبک میان - فردی خودقربانی ساز در ارتباط اس - وی2، . - 2007 خودتخریبی، آن چنان که فرض می شود، پدیدهایکاملاً مشخص نیست، بلکه می توان تجلی های آن را روی یک پیوستار و در ادامه دیگر رفتارهای انسان در نظر گرفت؛ به گونه ای که در یک سوی پیوستار، مراقبت از خود کامل و در سوی دیگر آن گرایش های به شدت خودتخریب گر و در انتهای آن خودکشی قرار دارد - تورپ3، . - 2002این گرایش ها تلاش هایی هستتند برای تعدیل تجارب عاطفی، شناختی یا اجتماعی و با اشکال مختلف اختلال های روانی - برای مثال افسردگی، اضطراب و اختلالهای برونی - در ارتباطند - نوک4، . - 2010 بنابراین می توان انتظار داشت خودتخریبگری با ایجاد نتیجه منفی و شکست در امر تحصیل باعث افت عملکرد تحصیلی در دانش آموزان خواهد گردید.
الگوهای شکست جویی، مجموعه ای بادوام از رفتارهای نامنعطف و فراگیری هستند که پیامدهای روانشناختی منفی و درازمدت آن به مزایای کوتاه مدت و فوری حاصل از آن غلبه دارد . این رفتارها با یک تصویر خود نالایق و سبک میان - فردی خود قربانی ساز در ارتباط است - وی، . - 2007 درحیطه گرایش های خودتخریبگر، اگرچه تمایز روشنی میان گرایش های خودتخریبگر مستقیم و غیرمستتقیم وجود دارد ولی تمامی این گرایش ها عناصر مشترکی دارند و تلاش هایی هستتند برای تعدیل تجارب عاطفی، شناختی یا اجتماعویبا اشکالِ مختلفِ اختتلال های روانی - برای مثال افسردگی، اضطراب و اختلالهای برونی - در ارتباطند - نوک، . - 2010 خودانتقادی 5 به عنوان داشتن انتظارات بالا از خود و تلاش برای پیشرفت تعریف شده است.
به عنوان سومین متغیر موثر در عملکرد تحصیلی در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت، افراد خودانتقادگر هنگام روبرو شدن با مانع در راه رسیدن به اهدافشان، بسیار آسیب پذیر می شوند - بیبی، . - 1998 خودانتقادی بر پایه میزان درون فکنی معیار عمل، در یک پیوستار قرار می گیرد؛ در یک انتهای این پیوستار، نوعی از خودانتقادی وجود دارد که بر استانداردهای به نسبت بیرونی متکی است و در انتهای دیگر آن نوعی از خودانتقادی، که مستلزم استانداردهای درونی است.
خودانتقادی مقایسه ای به صورت دید منفی نسبت به خود، به سبب مقایسه خود با دیگران تعریف شده است. در این سطح، تمرکز بر مقایسه نامناسب خود با دیگرانی است که برتر، متخاصم و منتقد به نظر می رسند، و در نهایت به نارضایتی و ناراحتی از مواجهه و ارزیابی شدن توسط دیگران منجر می شود. خودانتقادی درونی شده به صورت دید منفی نسبت به خود، به سبب مقایسه خود با استتانداردهای شخصی و درونی، تعریف شده است.
از آنجا که این استانداردها بسیار بالا هستند، تحقق آنها غیرممکن است، ولی این عدم تحقق از دید خود شخص خودانتقادگر، ضعف و نقص به حساب می آید استانداردهای بالا به طور الزامی به دید منفی از خود منتهی نمی شوند، یک پاسخ خودانتقادانه به موفقیت، مستلزم نفی تجربه موفقیت به سبب استانداردهای دائماً در حال افزایش است؛ وقتتی استانداردهای شخصی بالا تحقق می یابد، فرد خودانتقادگر راضی نمی شود و با وضع استانداردهای سطح بالاتر، موفقیت خود را شکست ارزیابی می کند. بنابراین مشکل، تنها تعریف آرمانی موفقیت نیست، بلکه پاسخ ناسازگارانه به موفقیت کسب شده را که فرد پیش از این، آن را موفقیت تعریف کرده بود نیز دربرمی گیرد - موسوی، قربانی و طباطبایی، . - 1392 مطالعه گرایش های سختگیرانه، انتقادی و خشونت آمیز نسبت به خود، یکی از موضوعاتی است که توجه روانشناسان را به خود جلب کرده است.
