بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار و گردشگری با یکدیگر ارتباط ارگانیک دارند. سازمان جهانی گردشگری توسعه پایدار را نوعی از توسعه که سعی در برآورد نیازهای کنونی بدون به مخاطره افکندن منافع نسل آتی و برآورد نیازهای آنها دارد تعریف می کند . گردشگری دینی به عنوان یک واقعیت اجتماعی و فرهنگی، دارای وظایف و کارکردهای مثبت و منفی در جامعه می باشد . " لذت بردن از فضای معنوی، مشاهده جلوه های آداب و رسوم زیارتی، شناخت فرهنگ معنوی، منش فرهنگی، پاسداشت میراث فرهنگی، شناخت شیوه های زندگی، ایجاد اعتماد به نفس، حفظ منابع، بروز تبادلات و رشد سرمایه فرهنگی، گسست توسعه شهر زائر و شهر مجاور و... از مهمترین اثرات مثبت این حوزه در جامعه می باشد.
از سویی "کالایی شدن فرهنگ معنوی و دینی، سطحی بودن تماس و ارتباط متقابل ، نابرابری و بی عدالتی اجتماعی و اقتصادی بین گردشگران و مردم محلی، انحصاری بودن احترام به زائران، وجود واکنشها و عدم پذیرش زائر، تخریب آثار فرهنگی، تهاجم فرهنگی، نابهنجاریهای فرهنگی، مفاسد و انحرافات اجتماعی و آثار تورم اقتصادی و قومیت گرایی و..." از مهمترین پیامدهای منفی و موانع توسعه پایدار حوزه گردشگری دینی است. بر این اساس با آموزش صحیح به راهنمایان و گردشگران، ایجاد برنامه ریزی های صحیح مبتنی بر واقعیت و نیاز رفع کمبود تسهیلات و خدمات، افزایش اعتماد و سرمایه اجتماعی بین جامعه محلی و گردشگران، ثبات، کنترل و نظارت دقیق در حوزه اقتصادی و خدمات رفاهی و بهداشتی و... می توان به راهکارهای توسعه و رفع موانع پیشرفت این حوزه در ایران کمک بسیاری کرد.
-1 مقدمه
رشد صنعت گردشگری تاثیرات چند جانبه ای در کشورها به دنبال دارد. برقراری توازن و تعادل در وضعیت پرداخت ها، تنوع اقتصادی، افزایش درآمدها و ایجاد فرصت های شغلی از پیامدهای این صنعت به شمار می آید. دستیابی به رشد اقتصادی پایدار از شاخص های اصلی پیشرفت برای کشورهای در حال توسعه به شمار می آید. گردشگری بخش عمده ای از درآمد اقتصادی کشورها و 10 درصد از تولید ناخالص ملی آنها را شامل می شود.
در حداقل یک سوم از کشورهای در حال توسعه گردشگران منبع اصلی در آمد بوده و در واقع مولد درآمد اقتصادی کشورها به شمار می آیند . رشد چشمگیر گردشگری در 50 سال اخیر یکی از مهمترین پدیده های اقتصادی و اجتماعی قرن بیست و یکم محسوب می شود گردشگری مجموع پدیده ها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران ، سرمایه ، دولتها و جوامع میزبان ،دانشگاهها ئر فرایند جذب و حمل و نقل و کنترل گردشگران و بازدیدکنندگان است .
با توسعه گردشگری بین المللی و عمومیت یافتن آن، دیدگاه جامعه درباره محیط و ارتباط آن با گردشگری دچار تحول شده است به طوری که امروزه جامعه جهانی مسایل زیست محیطی را با دقت و حساسیت زیاد مراقبت و پیگیری می کند و رایج شدن مفاهیمی همچون طبیعت گردی، گردشگری سبز و گردشگری پایدار ناشی از حساسیت های مورد اشاره و افزایش آگاهی گردشگران درباره ارزشمندی محیط و ضرورت حفاظت از آن به منظور توسعه این صنعت است .
- 2 توسعه پایدار شهری:
توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری طی دهه های اخیر به تدریج به پارادایم نوین و مسلطی در ادبیات نظری و علمی رایج در باب توسعه و برنامه ریزی شهری تبدیل شده است . این پارادایم اگر چه ناظر به برداشت ها و تفسیر های گوناگون می باشد , اما در مجموع بر پایداری و استمرار توسعه برای همگان و نسل های آینده طی زمان و بر همه جانبه نگری ابعاد پیچیده اقتصادی , اجتماعی وزیست محیطی فرایند توسعه در سطح یک کشور یا شهر تأکید دارد . مهم ترین دغدغه ای که موجبات تعمق و توجه جدی صاحب نظران و برنامه ریزان شهری را به سوی مفهوم " توسعه پایدار شهری " جلب نموده , واقعیت رشد شتابان شهرنشینی در جهان امروز و تداوم آن در آینده از یک سو و رشد حیرت آور چشم گیر کلان شهرها به ویژه در کشورهای جنوب و پیامدهای زیانبار آن برای ساکنان این مناطق می باشد. - راهنمایی و پور موسی، - 35 :1385
-1 توریسم و گردشگری شهری:
توریسم عبارت است از مجموعه فعالیت های افرادی که به مکانهایی خارج از محل زندگی و کار خود به مقصد تفریح، استراحت و انجام امور دیگر مسافرت کرده وبیش از یک سال متوالی درآن جا نمی مانند اما در اینجا با توجه به تعریف گردشگری و انواع آن و همچنین تعریفهای گوناگون شهر می توان گردشگری شهری را نیز در ابعاد وجنبه های مختلف و متفاوتی بررسی و تعریف نمودکه به طور کلی می توان گفت گردشگری شهری استفاده از تمامی توانها و ظرفیت های یک شهر هم از نظر طبیعی و هم از نظر انسانی است که ضمن بهره برداری و استفاده از این توانها و ظرفیت ها در جهت جذب توریست و گردشگر باید در راستای حفظ و نگهداری این محیط در راستای توسعه پایدار آن نیز تلاش کرد .
-2 تعامل گردشگری و توسعه پایدار در جامعه
توسعه، فرایندی دارد که شرایط زندگی مردم را بهبود می بخشد و صرفا افزایش ثروت نیست بلکه به معنای تغییر است که شامل تغییر در رفتارها، خواسته ها و روش ادراک افراد از دنیای پیرامون انسان می شود. در این بین رشد اقتصادی به تنهایی منجر به توسعه نمی شود، چرا که توسعه علاوه بر تغییر در رشد اقتصادی مستلزم دگرگونی انسان ها و نهادهای اجتماعی است. توسعه در سطح وسیع تر ابعاد تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد.
پایداری زیست محیطی به این معنا که توسعه باید با حفاظت از فرآیندهای زیست محیطی و منابع مربوط سازگار باشد و از طرفی پایداری عوامل فرهنگی و اجتماعی به این معنا که توسعه موجب افزایش کنترل انسان بر زندگی خود می شود و توسعه با عوامل فرهنگی و ارزشی که در این راه تحت تاثیر قرار می گیرند، منافات ندارد و موجب هویت جامعه می شود و در نهایت، پایداری اقتصادی، به این معنا که توسعه باید از نظر اقتصادی با بازده زیاد انجام شود، به گونه ای که نظارت و کنترل لازم برای حفظ آن برای نسل های آینده اعمال شود .
کاربرد اصول پایداری در توسعه گردشگری نوین به این معناست که هتل های ساحلی نباید باعث آلودگی سواحل و از بین بردن چشم اندازهای زیبای طبیعی شوند و دامنه کوه ها نباید با ریختن زباله ها آلوده شود، همچنین منابع کمیاب طبیعی و حیات وحش نباید در معرض آسیب گردشگران قرار گیرد. دولت موظف است با وضع قوانین و مقررات، به طور جدی از منابع طبیعی و فرهنگی مقاصد گردشگری محافظت کند و گردشگران هم باید در چارچوب مقررات و با رعایت ضوابط از جاذبه های گردشگری بازدید و استفاده کنند، تنها در چنین چارچوبی است که می توان استمرار کیفیت محصول گردشگری را تضمین کرد. در این راستا گردشگری پایدار شامل توسعه گردشگری، مدیریت و فعالیت هایی است که منجربه حفظ، انسجام و تقویت منابع محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و ماندگاری آن ها شود .
-5 گردشگری دینی
گردشگری دینی یکی از شاخه های صنعت جهانگردی در حوزه گردشگری فرهنگی است. این صنعت به لحاظ موقعیت مذهبی و زیارتی که در جوامع وجود دارد موجب توسعه فرهنگی پایدار آن جامعه خواهد شد. امروزه با توجه به اینکه دنیای ماشینی و فراصنعتی تمام ساختارهای کلان و خردِ، حوزه زندگی اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده است؛ افراد برای رفع آثار ناشی از فشارهای روحی و روانی عصر صنعتی نیازمند فراغت و استحراحت می باشند؛ براین مبنا گردشگری وسیاحت از جمله - گردشگری زیارتی و دینی - می تواند یک تجربه درون گرایانه برای بازیابی روانی و لذت بردن از فضای معنوی را برای جهانگردانی که گردشگری زیارتی را مورد تمایل و انتخاب برای سفر قرارداده اند، بسیار با اهمیت باشد.
بر این اساس در دین اسلام سیاحت و سیر آفاق در برابر سیر انفس مورد اهتمام ویژه ای قرار دارد که به این مسأله تأکید زیادی شده، زیرا این موضوع نقش مؤثری در ارتقاء رشد کمال بشری دارد. با اندک تأملی بر آیات قرآن کریم و احادیث اسلامی به روشنی در می یابیم که - با سفر کردن می توان به مطالعه آفاق و انفس و کسب علم و تجربه، خداشناسی از طریق مردم شناسی و شناخت عظمت خلقت، اعتقاد به معاد، مطالعه سنت های غلط و ضد ارزش های اسلامی و اخلاقی و همچنین عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان پرداخت . - در واقع سفر به شهرهای زیارتی و تقویت حوزه گردشگری زیارتی و دینی بیانگر این است که زیارت اماکن مقدس مهمترین بخش فعالیت های توسعه فرهنگی از طریق گردشگری دینی است؛ و این مسئله نشانگر این است که در فرهنگ اسلامی چنین سیاحتی در ارتقای معنوی بشریت مورد اهتمام ویژه قرار دارد، بنابراین یکی از راه های تقویت معنویت و ایجاد ارتباط با معبود، زیارت است.
بر این اساس با تأکید بر قطب این نوع گردشگری در ایران می توان رونق و توسعه پایدار شهری را در تمام ابعاد برای چنین شهرهایی پایه گذاری کرد. زائرانی که به این شهرها سفر می کنند و در اماکن مقدس از طریق "زیارت نامه خواندن، راز و نیاز، دعا و ثناء با معبود خود خلوت می کنند، احساس می کنند که با خدای خود رابطه معنوی برقرار کرده اند و نزدیک ترشده اند. حتی برخی از اوقات، مسیر زیارت را همواره با عشق و از خود گذشتگی طی می کنند، بر این اساس باید زیارت و زائر بودن اماکن مقدس را نوعی پیوند قلبی دانست که جهانگردان زیادی را هر ساله در هر زمان و مکانی به سوی خود می کشاند.
