بخشی از مقاله
چکیده
دین میتواند راهنمایی برای رفتار بشر از روابط خانوادگی گرفته تا ایدئولوژیهای گروههای اجتماعی و حاکم در جوامع مختلف بشریفراهم سازد و این کار را نیز غالباً انجام میدهد تحقیق حاضر با هدف بررسی رابطه دینداری با اعتیاد و بزهکاری در دانش آموزان متوسطه شهر سراوان در سال تحصیلی 92-93 انجام گرفت. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بوده و جامعه آماری شامل 575 نفر از دانش آموزان پسر و دختر دوره متوسطه شهرستان سراوان میباشد.
235 نفر از این دانش آموزان با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته 21 سوالی دینداری 5 گزینهای طیف لیکرت و برای سنجش ناهنجاریهای اجتماعی از پرسشنامه محقق ساخته30 سؤالی 5 گزینهای طیف لیکرت استفاده شد که روایی آنها از نوع محتوایی و پایایی آنها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 0/92، 0/81 برآورد گردید. برای تحلیل آماری دادهها از آزمون ضریب همبستگی پیرسیون، استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که بین دینداری و کاهش بزهکاری در دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.همچنین بین دینمداری و کاهش اعتیاد در دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
مقدمه
مردم جهان، امروزه بیش از پیش به معنویت و مسائل معنوی گرایش دارند و روانشناسان و روانپزشکان نیز بطور روز افزون در مییابند که استفاده از روشهای سنتی برای درمان اختلالات روانی کافی نیست. این توجه و میل جهانی به موضوعات معنوی موجب شده که برخی از سازمان های بهداشتی مثل سازمان بهداشت جهانی، به بازنگری تعاریف موجود در مورد انسان و ماهیت بشری بپردازند. برای مثال، سازمان بهداشت جهانی در تعریف ابعاد وجودی انسان، به ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی اشاره میکند و بعد چهارم، یعنی بعد معنوی را نیز در رشد و تکامل انسان مطرح میسازد - شهیدی و شیرافکن، 1383، به نقل از حاتمی و شعبانی، . - 1389 دین واعتقاد مذهبی دارای نیرویی روانشناختی است که با دامنهای از پیامدهای مربوط به سلامت، الگوی رفتاری و اجتماعی مرتبط است - تیلوپولوسٌ و همکاران، . - 2007 دین به عنوان وجه اصلی امتیاز بشر ، همواره در طول تاریخ به عنوان بخشی از زندگی انسانی بوده است و در همه ابعاد تاریخ انسان ، قابل ردیابی است.
حتی ممکن است افراد غیرمذهبی نیز در زمان های بحرانی به خدا یا قدرت های غیرطبیعی متوسل شوند. ازدیدگاه روانشناسی، برخی از نظریهپردازان مانند آلپورتٍ، ویلیام جیمزَ، استانلی هال ُو یونگ5به پدیده دین و دینداری، نگرشی مثبت داشتند و آن را به عنوان یک موضوع مستقل و حائز اهمیت مورد توجه قرار دادند؛ و عدهای دیگر مانند فروید و واتسون با پدیده دین بر خوردی منفی داشتند واصالت آن را نادیده گرفتهاند.
در این راستا درسال های اخیر پژوهش های متعددی در ارتباط با سازه مذهب و تأثیر آن بر متغیرهای مختلف روانشناختی، سازمانیافتگی شخصیت، سازشیافتگی اجتماعی فردی و اجتماعی و درمان های مبتنی بر معنویت و ناهنجاری-های اجتماعی صورت گرفته است - خانزاده، رشیدی و نیازی، . - 1389 میتوان گفت که بعد پیامدی دینداری به تعبیر قرآن کریم، همان عمل صالح است که در جایجای این کتاب مقدس، بعد از ایمان و به عنوان مکمل آن یاد شده است.
ناهنجاریها و نابسامانیهای اجتماعی از جمله مسائلی است که با نسل جوان و آیندهسازان هر کشور ارتباط مستقیمی دارد و قطعاً پیشگیری و درمان آنها کار آسان و راحتی نمیباشد ولی بدیهی است شناخت دقیق علل و زمینه ناهنجاریها توسط مربیان، معلمین، مدیران مدارس، و اولیاء دانشآموزان میتواند کمک موثری جهت کاهش، پیشگیری و درمان آنها داشته باشد. آنچه مسلماست، دین می تواند نقش موثری در این زمینه ایفا نموده و تأثیرات عمیق و گستردهای در تبلور شخصیت افراد و اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی ایشان داشته باشد و این نوع کارکرد دین یا تأثیر دینداری، فقط مخصوص دین اسلام نیست؛ زیرا به گزارش دانشمندان علوم اجتماعی »دین به هرگونه که باشد هیچ جامعهای را نمیتوان پیدا کرد که دین در آن نقش مهمی نداشته باشد.
دین نه تنها به جهان معنا میبخشد، بلکه الگویی برای جهان به گونهای رمزی فراهم میسازد؛ یعنی طرحی از آنچه که جهان باید باشد به دست میدهد. برای همین است که دین میتواند راهنمایی برای رفتار بشر از روابط خانوادگی گرفته تا ایدئولوژیهای گروهای اجتماعی و حاکم فراهم سازد و این کار را نیز غالباً انجام میدهد« - بیتس و پلاگ، . - 1375 با توجه به آنچه ذکر گردید، مساله اصلی این پژوهش اینست که "آیا بین دینداری با اعتیاد و بزهکاری دانشآموزان رابطه وجود دارد؟" مبانی نظری و پیشینه تحقیق در سه دهه اخیر پژوهشهای متعددی در مورد چگونگی دینمداری و ناهنجاریهای اجتماعی صورت گرفته که همگی بیانگر این است که دین و گرایشهای مذهبی سبب کاهش اضطراب، خودکشی، بزهکاری، دزدی، افسردگی میشوند و سبب افزایش رضایت از زندگی و سازگاری اجتماعی میگردند.
از جملهاین پژوهشها میتوان به پژوهش هرتسگارد و لایتسّ - 1984 - اشاره کرد، آنان در مطالعه خود دریافتند که به منظور انجام مناسک مذهبی در کلیسا حاضر میشوند، از اضطراب کمتری در مقایسه با گروه کنترل برخوردارند - جمالی، . - 1381 در کتب اسلامی روایات زیادی ذکر شده است که هر یک بر جنبه خاصی از دینداری تأکید دارد که به تعدادی از آنها اشاره میشود: از حضرت محمد - ص - روایت شده که "اسلام غیر از ایمان است و هر مؤمنی مسلمان است لیکن هر مسلمانی مؤمن نیست" - طباطبایی. - 1363 امام باقر - ع - فرمود: "ایمان" اقرار است و عمل و "اسلام" اقرار بدون عمل است" - کلینی، اصول کافی، ج 3، ص . - 39 نوغانی و همکاران - - 1383، در تحقیقی با عنوان تاثیر آموزش فرهنگ دینداری بر میزان افسردگی دریافتند که افزایش دینداری بر کاهش افسردگی تاثیر دارد که 90 درصد نمونه آماری آن را تایید کرده بودند.
عابدی، شواخی و تاجی - - 1387 تحقیقی با عنوان رابطه بین ابعاد دینداری با شادی دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهر اصفهان انجام دادند. نتایج بدست آمده نشان داد ابعاد مختلف دینداری - بعد اعتقادی، عاطفی، پیامدی، مناسکی - با میزان شادی دانش آموزان دختر دوره متوسطه رابطه معناداری وجود دارد. نیکلای - - 2003در مطالعات خود پیرامون رابطه پذیرش در اجتماع و نگرش مذهبی این گونه نتایج خود رابیان میدارد که شواهد تجربی فراوانی وجود دارد که حاکی از رابطه مثبت و معناداری بین تقویت دینی و پذیرش در اجتماع و تقویت دینی در نوجوان وجود دارد - یانگ و مائو، . - 2007 باور به اینکه خدایی هست که موقعیتها را کنترل میکند و ناظر بر بندگان است تا حد بسیاری، اضطراب مرتبط با موقعیت را کاهش میدهد، به طوریکه اغلب افراد مؤمن، ارتباط خود را با خداوند، مانند یک دوست بسیار صمیمی، توصیف میکنند و معتقدند میتوان از طریق اتکا و توسل به خداوند، اثر موقعیتهای غیر قابل کنترل را به طریقی کنترل نمود.
پژوهشهای انجام شده در جوامع دیگر نیز عموماً حاکی از آن هستند که ایمان و باورهای مذهبی، رفتار افراد را عمیقا تحت تأثیر قرار میدهند. مور - 2002 - در پژوهشی نشان داد که نوجوانان و جوانان مذهبی نسبت به همسالان خود در زندگی دچار آشفتگی کمتری میشوند. همچنین آن دسته از دانشآموزان دبیرستانی که بهصورت منظم در مراسم مذهبی و نیایش شرکت میکنند، در زندگی روزمره با آسیبهای اجتماعی و روانی کمتری مواجه گشته و در فعالیتهای سازندگی بیشتر شرکت میکنند.
کوئینیگَ - - 2004 بیان میدارد که مذهب باعث نگرش مثبت به دنیا میشود و فرد را در مقابل رویدادهای ناگوار زندگی یاری میرساند. از طرفی مذهب و دینداری به زندگی فرد معنا و هدف میدهد و این باعث سازگاری بیشتر فرد با محیط اجتماعی که در آن زندگی میکند میشود.همچنین دینداری باعث برخورداری فرد از حمایت اجتماعی بیشتر شده و این امر سبب ارتباط فرد با جامعه مذهبی، روحانیون و حتی خداوند ایجاد میشود. بنابراین با افزایش دینداری در افراد میتوان شاهد سازگاری اجتماعی و کاهش ناهنجاریهای اجتماعی از سوی افراد بود.
با توجه به اظهار نظر محققان ضرورت بررسی دینمداری و کاهش ناهنجاریهای اجتماعی در دانشآموزان احساس میشود. از طرفی انجام پژوهش در این زمینه به دستاندرکاران و مسئولین مدارس و مسئولین جامعه کمک میکند تا با ارائه برنامهها و خدمات تربیتی و مذهبی در جهت رشد، شکوفایی، قوام شخصیت و کاهش ناهنجاریهای اجتماعی، دزدی، بزهکاری، اعتیاد و... گام بردارند و با افزایش آگاهیهای مذهبی و دینمداری از سست شدن باورها و ناهنجاریهای اجتماعی نوجوانان پیشگیری کنند.
