بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش : پژوهش حاضر بررسی رابطه رفتارهای پرخطر با بهزیستی روانشناختی دختران دبیرستانی شهر کرج بود. نمونه آماری با حجم 235 نفر از طریق نمونه برداری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند و به پرسشنامه های مقیاس خطرپذیری نوجوان ایرانی - IARS - و مقیاس بهزیستی روان شناختی ریف - RSPWB- 18 - پاسخ دادند. روش: داده ها با استفاده از روشهای آمارتوصیفی شامل میانگین وانحراف استاندارد و آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون سلسله مراتبی و تحلیل همبستگی کانونی با بهره گیری از نرم افزار SPSS تحلیل شدند یافته ها و نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که به صورت کلی رابطه منفی معنی داری بین رفتارهای پرخطر با بهزیستی روانشناختی وجود دارد r=-0/28 - ؛ . - P<0/01 از میان مولفه های رفتار خطرناک مصرف قلیان r=-0/27 - ؛ - P<0/01، خشونت r=-0/26 - ؛ - P<0/01، و مصرف الکل r=-0/23 - ؛ - P<0/01 به ترتیب بیشترین ارتباط منفی معنادار را با بهزیستی روانشناختی داشته اند.
همچنین نتایج حاصل از تحلیل همبستگی کانونی نشان داد که نمره بالا در مصرف قلیان - 0/73 - ، خشونت - 0/60 - ، مصرف مواد - 0/56 - ، مصرف الکل - 0/52 - ، روابط جنسی خطرناک - 0/48 - و سیگار کشیدن - 0/31 - از مولفه های رفتارهای پرخطر با نمرات پایین در روابط مثبت - - - 0/79، رشد شخصی - -0/70 - ، پذیرش خود - -0/56 - ، تسلط بر محیط - - 0/45 - ، هدفمندی - -0/40 - و استقلال - - -0/38 از مولفه های بهزیستی روانشناختی همراه می باشد. در نهایت نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که مولفه های رفتار پرخطر توانسته اند در مجموع 9 درصد از واریانس بهزیستی روانشناختی را با نقش آفرینی دو مولفه استفاده از قلیان R2=0/07 - ؛ - P=0/0005 و خشونت R2=0/02 - ؛ - P=0/04 تبیین کند.
مقدمه:
ایمنی و سلامت هر دو از حقوق اساسی بشر هستند، پارادوکس سلامت، اصطلاحی است که رفتارشناسان بیشتر آن را به سنین نوجوانی وجوانی نسبت دادهاند؛ هرچند که هیچ یک از بخش های جامعه از عواقب ناگوار رفتارهای تهدید کننده سلامت در امان نیست، اما نوجوانان در معرض خطر بیشتری قرار دارند، به طوری که بسیاری از قربانیان رفتارهای پر خطر در آینده از میان نوجوانان امروزی خواهندبود. محققان معتقدند که ساختار ذهن نوجوانان به گونهای است که درک آنها از خطر پیش از آن که موجب رفتاری شود، اشتیاق آنها را برای امتحان تصادفی آن موقعیت خطرناک بالا میبرد.
از همین رو، یکی از موارد جدی تهدید کننده سلامت که در سالهای اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، از سوی سازمانهای بهداشتی، مجریان قانون و سیاستگذاران اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین مشکلات موجود در جامعه مورد توجه قرار گرفته است، شیوع رفتارهای پر خطر میباشد - رفیعی وهمکاران،. - 1389 به طور کلی، رفتارهای پرخطر به رفتارهایی اطلاق می شود که احتمال نتایج منفی و مخرب جسمی، روان شناختی و اجتماعی را برای فرد افزایش می دهد گروه سنی در معرض خطر برای نابهنجاریهای رفتاری و اجتماعی نوجوانان می باشند، چرا که آنها در مقطعی قرار دارند که بحران هویت، بلوغ، غرور نوجوانی، تمایل به سرکشی ومستقل بودن و... وجود دارد - رامشت و فرشاد، 2009 ؛ مونکونگ 2 و همکاران، . - 2009 بسیاری از نوجوانان در مقابله با دشواری ها و بحران دوره نوجوانی ، دست به رفتارهای می زنند که سلامت حال و آینده آنان را مورد تهدید قرار می دهد .
مصرف مواد ، خشونت و رفتارهای جنسی ناایمن، عامل بسیاری از موارد مرگ و میر در سنین نوجوانی واوایل بزرگسالی را تشکیل می دهد - لیندبرگ3، . - 2000 مطالعات نشان می دهد اغلب رفتارهای پرخطر از جمله مصرف سیگار، الکل، مواد ورفتارهای جنسی ناایمن قبل از 18 سالگی آغاز می شوند - برگمن، اسکوت4، . - 2001 در ایران نیز مدتی است که توجه به رفتارهای پرخطر در نوجوانان و راههای مقابله با آنها آغاز شده است و بررسیها نشان داده است یکی از علل عمده روی آوردن اغلب نوجوانان به رفتارهای پر خطر، مقابله با احساس افسردگی، اضطراب، ناکارآمدی، افت اعتماد بنفس، عدم رضایت از زندگی، ناتوانی در پذیرش خود و مشکلاتی از این قبیل می باشد.
موضوع این پژوهش، مشکلات سلامتی نوجوانان و به عبارت دیگر، عوامل مرتبط با سلامت آنان است که بازتابی از تأثیر متقابل چالشها و مشکلات نوجوانان و فرصتها و پیشرفتهای تحولی جدید آنهاست. نوجوانان امروز برخلاف کودکان دیروز، باید با مجموعهای از خطرهای سلامتی جدید دست و پنجه نرم کنند. این خطرها شامل مواد مخدر و اختلالات قابل انتقال جنسی تا اختلالات خوردن، خودکشی و افسردگی میشود. برخی پژوهشگران نیز معتقدند افزایش روزافزون گرایشات نوجوانان به رفتارهای پرخطر، انعکاسی از مشکلات هیجانی و روانشناختی است که با آنها روبرو هستند - رنینگ، اتالم، . - 2005پیشگیری از بروز رفتارهای پرخطر از عوامل شناخته شده برای ارتقای سلامت نوجوانان می باشد.
بنابراین پژوهش حاضر به بررسی رابطه رفتارهای پرخطر و بهزیستی روانشناختی دختران دبیرستانی پرداخته است و بنابراین می توان فرضیه پژوهش را به صورت زیر مطرح نمود: فرضیه :1 بین رفتارهای پرخطر و بهزیستی روانشناختی دختران دبیرستانی رابطه وجود دارد. فرضیه :2 رفتارهای پرخطر می توانند بهزیستی روانشناختی دختران دبیرستانی را پیش بینی کنند. یکی از محورهای ارزیابی سلامتی جوامع مختلف، بهداشت روانی آن جامعه است. سلامت روانی نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی هرجامعه ایفا می کند.
خانواده با فراهم نمودن روابط نزدیک و مثبت می تواند نقش موثری برای ارتقای سلامت روان افراد داشته باشد. سازمان بهداشت جهانی - WHO - سلامت روان را حالت سلامتی کامل جسمی، روانی، اجتماعی، معنوی و نه فقط فقدان بیماری یا ناتوانی تعریف می کند که در آن فرد به توانایی خودش پی می برد، می تواند با استرس های معمول زندگی کنار آید، به صورت ثمر بخش ومولد باشد - بری و جنکینس1، . - 2007 به صورت کلی،رفتارهای پرخطر را می توان به دودسته تقسیم نمود؛ دسته اول، رفتارهایی مانند مصرف الکل ، روابط جنسی، مصرف سیگار ، مواد و قلیان که سلامت فرد را به خطر می اندازد و دسته دوم، رفتارهایی مانند رفتارهای ضد اجتماعی مثل دزدی، پرحاشگری ، گریز از مدرسه، فرار ازخانه، رفتارهای جنسی و غیره که سلامت و تندرستی دیگر افراد جامعه را تهدید می کند.
براساس مقالات مطرح شده و شماری از تحقیقات، در ایران با آسیب عمده و درحال گسترشی در این زمینه روبه رو هستیم - عبداللهی - 1381 مطالعاتی نشان می دهد که مصرف مواد مخدر، سیگار، خودکشی در میان نوجوانان رو به افزایش است - صدیق سروستانی ، 1382؛ سراج زاده، . - 1380 دردو دهه اخیر ، تحقیقات نشان داده که رفتارهای پرخطر و تهدید کننده در بین نوجوانان وجوانان افزایش یافته است و تهدید جدی برای تندرستی و سلامتی جامعه محسوب می شود.
در کنار این قبیل مطالعات ، محققان به تاثیر متغیرهای زمینه ای به عنوان فاکتوری مهم بررفتارهای پرخطر از جمله خطر پذیری جنسی اشاره کرده اند. منینگ، لانگ، جیوردانو - 2005 - 3 تاثیر محیط اجتماعی مانند خانواده را با رفتارهای نوجوانان مشخص کرده اند. ویژگی های فردی مانند سن، جنس، ساختار خانواده، تعداد اعضای خانواده، درآمد، پایگاه خانوادگی، سطح تحصیلات والدین - مور ومنینگ4 وهمکاران، - 2005 در کنار فاکتورهای شخصی هم چون داشتن شخصیت خطرپذیر، خودکارآمدی شخصی وانزوای اجتماعی، از دیگر متغیرها می باشند. شایان ذکر است که ویژگیهای خانواده، تأثیر بسیار قوی بر بروز رفتارهای پرخطر و آسیبهای اجتماعی در نوجوانان دارد، به طوری که دانشآموزانی که والدینشان مبادرت به انجام رفتارهایی نظیر استعمال دخانیات، مصرف الکل و مواد مخدر مینمایند، به میزان بیشتری درگیر رفتارهای پرخطر میگردند.
همچنین موارد دیگری از جمله پایین بودن وضعیت اقتصادی اجتماعی، عدم انسجام و ضعف ارتباطات خانوادگی و اعتیاد والدین - رانگ کانچانستر 7و همکاران، - 2005 و یا مورد مورد خشونت قرار گرفتن نوجوان از سوی اعضای خانواده - توهین و بیاحترامی در جمع نسبت به وی، مورد ناسزا و فحاشی قرار گرفتن، تهدید و ترساندن نوجوان از طریق گفتار و رفتار خشونتآمیز و پرتاب اشیاء به طرف وی - ، ارتباط معنیدار و قوی با بروز رفتارهای پرخطر در نوجوانان دارند. هم چنین دواری - 2010 - بر ارتباط بین طرد والدین با اختلالات رفتاری در نوجوانان و پذیرش والدین باهماهنگی های روانی آنان تاکید کرده است. به علاوه نتایج نشان داد که وجود رابطه گرم و همراه با پذیرش با والدین، داشتن الگوی موثر و پس از آن عامل کنترل به ترتیب به عنوان عوامل مهم در پیشگیری از رفتارهای مخاطره آمیز در نوجوانان دختر شناخته شد.
