بخشی از مقاله
چکیده:
خانواده و عملکرد آن به عنوان اولین نهاد اجتماعی نقش بی بدیل در سلامت روان و تحول روانشناختی فرزندان دارد. هدف این پژوهش،تعیین رابطه عملکرد خانواده و سلامت روان با بروز رفتارهای پرخطر در نوجوانان دبیرستانی بود. روش پژوهشی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل دانش آموزان متوسطه دوم شهرستان بهارستان با فراخنای سنی 14 تا 19 سال بودند که به روش نمونه گیری طبقه ای و خوشه ای چند مرحله ای 383 نفراز آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه سلامت عمومی GHQ-28 ، مقیاس ارزیابی عملکرد خانواده - FAD - و مقیاس خطرپذیری نوجوانان ایرانی - - IARS بوده، برای تحلیل یافتههای این پژوهش از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد.
نتایج پژوهش نشان دادند که بین عملکرد خانواده و سلامت روان - r=./546 - و بین عملکرد خانواده و بروز رفتارهای پرخطر - r=./523 - ارتباط معنی دار وجود دارد و با ارتقاء عملکرد خانواده، سلامت روان نوجوانان افزایش می یابد و نیز هرچقدر فرد از سلامت روان بالاتری برخوردار باشد، میزان بروز رفتارهای پرخطر نوجوان کاهش می یابد. تحلیل رگرسیون نشان داد که بروز رفتارهای پرخطر در نوجوانان از طریق بررسی سلامت روان و عملکرد خانواده آنان قابل پیش بینی است. یعنی یک انحراف معیار تغییر همزمان در مؤلفه های سلامت روان و عملکرد خانواده به ترتیب باعث 0/184 و -0/423 انحراف معیار تغییر در بروز رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان می شود.
کلیدواژه ها : عملکرد خانواده، سلامت روان، رفتارهای پرخطر، دانش آموزان دبیرستانی
مقدمه
بی شک روش زندگی افراد و رفتارهایی که در گستره عمر از خود نشان می دهند به طور مستقیم یا غیر مستقیم، سلامت آنان را تحت تاثیر قرار می دهند. از سوی دیگر دوران نوجوانی دورانی است که نوجوانان با مسائل و مشکلاتی درگیر هستند که ویژه آنهاست از جمله: رشد و تحول سریع، رسش جسمی، اجتماعی، روانشناختی، رسش جنسی و آغاز فعالیت های جنسی،کمبود دانش و مهارتهای مورد نیاز برای تصمیم گیری های درست در غالب موارد خاص، الگوهای رفتاری مهم که می توانند بر سراسر زندگی فرد تاثیر بگذارند در این دوران شکل می گیرند.رفتارهای پرخطر، یکی از موارد جدی تهدید کننده سلامت عمومی است که در سال های اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی از سوی سازمان های بهداشتی، مجریان قانون و سیاست گزاران اجتماعی، به عنوان یکی از مهم ترین مشکلات جوامع مورد توجه قرار گرفته است.
به عنوان مثال پیش بینی شده است که تا سال 2030 تنها میزان بیماریها و مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات، به رقم 10 میلیون نفر برسد - اسلاسکی1،. - 2004کارگر شورکی و پاک نژاد - - 1382 معتقدند در میان صاحب نظران و دانشمندان علوم اجتماعی، هیچ اختلاف نظر فاحشی بر سر اهمیت والای نقش والدین در تحقق اهداف اجتماعی وجود ندارد و همگان در مورد جایگاه بی مانند خانواده در جامعه،اجماع و اتفاق نظر دارند. از طرفی، اعتقادات، نگرش ها،فعالیت ها و اقدامات والدین در قالب الگوی خانوادگی یا سبک والدینی نمود پیدا می کند و در صورتی که این الگوی اعمال شده از سوی پدر و مادر دارای تناسب و سازگاری کافی با سایر متغیرها و نیازهای اجتماعی کودک باشد، می توان به موفقیت فرد و خانواده در نیل به اهداف از پیش تعیین شده امیدوار بود. - پروسا3و همکاران - .
منابع گوناگونی در تامین سلامت روان یا عدم سلامت روان و بروز رفتارهای پرخطر وجود دارند که از بین آنها می توان به خانواده به عنوان یک واحد عاطفی - اجتماعی ،کانون رشد و تکامل، التیام، تغییر و تحول، آسیب ها و عوارضی که هم بستر شکوفائی و هم فروپاشی روابط میان اعضایش می باشد نام برد. از سوی دیگر خانواده شالوده اصلی و اساسی در ساختار اجتماعی جوامع است که سلامت یا عدم سلامت آن، قوام یا اضمحلال جامعه را در پی دارد - گلدنبرگ و گلدنبرگ3،. - 2000رفتارهای پرخطر یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده سلامت جامعه، خانواده و دانش آموزان می باشد، افزایش رفتارهای پرخطر بویژه در سنین نوجوانی یکی از مهمترین و گسترده ترین مدل نگرانی های خانواده ها و جوامع بشری است که علیرغم فعالیتهای چند دهه گذشته، رفتارهای مخاطره آمیز در سطح جهان درحال رشد تصاعدی بوده است. ملکشاهی و مومنی نسب - . - 1386
برطبق آمارهای مرکز کنترل پیشگیری از بیماریها، شیوع رفتارهائی که سلامتی را به خطر می اندازند در جامعه دانش آموزان نیز در حال افزایش است. مصرف سیگار ، تنباکو، غذاهای پرچرب ، عدم فعالیت فیزیکی ، مصرف الکل، سوء مصرف مواد و روان گردان های نوظهور ، رفتارهای پرخطر جنسی و غیره جزء رفتارهای پرخطری محسوب می شوند که سلامت جوامع را تهدید می کنند. سازمان بهداشت جهانی. - 2004 - 1باوجود سطح گسترده بروز رفتارهای پرخطر در سالهای اخیر و تاثیرات نامطلوب و مخرب آن برحیات فردی و اجتماعی افراد جامعه در تمامی ابعاد آن، این موضوع، هنوز به عنوان یک واقعیت قابل مطالعه در علوم رفتاری و مطالعات تخصصی آکادمیک به عنوان یک موضوع مستقل بین رشته ای از اهمیت لازم برخوردار نشده است.
بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی ، شایع ترین علل مرگ و میر جوانان و نوجوانان زیر 25 سال در ایران، در مرتبه اول تصادفات رانندگی و سپس مسمومیت های ناشی از مصرف مواد، الکل ، خودکشی و در نهایت سرطان بوده است. نتایج تحقیقات دیگر در رابطه با روسپیگری نشان می دهد که نزدیک به 75 درصد از زنان روسپی ارجاع داده شده به مراکز بازپروری بین 15 تا 24 سال سن داشتند - حبیب احمدی، 1394به نقل از گرمارودی،. - 1388رفتارهای پرخطر در بسیاری از موارد با هم رخ می دهند و روی هم اثر تشدید کننده و یا تقویت کننده دارند. در میان جمعیت نوجوان و جوان کشور روند رفتارهای پرخطر روبه رشد است و شیوع کلی مصرف سیگار در دانشجویان دانشگاه تبریز 8/9 درصد - %18 مردان و %14 زنان - می باشد. - شمسی پور، 1392، به نقل از عطا دخت ،رنجبر، غلامی ونظری، . - 1392
همچنین در یک تحقیق کیفی در کشور تایلند، نوجوانان عنوان کرده بودند که تمایل دارند والدین آنان به صحبت ، مسائل و مشکلات آنان گوش داده، در ارتباطات خود با آنان گرمتر بوده و به آنها آزادی عمل بیشتری اعطا کنند، والدین نیز اظهار داشتهاند که آنان نیازمند کسب آگاهی و مهارتهای بیشتر در زمینه راهنمایی فرزندان خود میباشند تا در رفتارهای پرخطر از جمله رفتارهای پرخطر جنسی درگیر نشوند - فانگ کیو2 و همکاران، . - 2012پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل موثر در بروز رفتار های پرخطر نوجوانان صورت می گیرد تا به نتایج بیشتری در ارتباط با نوجوانان و پیشگیری از آن در نوجوانان دست پیدا کنیم.
شرکت کنندگان و طرح پژوهش
پژوهش حاضر، یک پژوهش توصیفی از نوع همبستگی و جامعه پژوهشی حاضر شامل دانش آموزان دختر و پسر متوسطه شهرستان بهارستان می باشد و آمار دانش آموزان دختر و پسر این جامعه به ترتیب 3197 و 3664 نفر می باشد.بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 363 نفر تعیین گردید. با توجه به احتمال ریزش دانش آموزان در پاسخدهی به پاسخنامه ها و مخدوش و ناقص بودن تعدادی از پاسخنامه ها حجم نمونه به 400 نفر افزایش یافت که در انتها 383 پاسخنامه تصحیح و مورد تحلیل قرارگرفت.
روش نمونه گیری
روش نمونه گیری طبقه ای و خوشه ای چند مرحله ای می باشد. با این روش در صورتی که فهرست کامل افراد جامعه مورد مطالعه در دسترس نباشد می توان افراد جامعه را در دسته هایی خوشه بندی کرد سپس از میان خوشه ها نمونه گیری به عمل آورد. ابتدا از بین دو ناحیه آموزش و پرورش شهرستان بهارستان یکی از نواحی - ناحیه 2 بهارستان - به عنوان خوشه اول انتخاب گردید و در مرحله بعدی از بین مدارس متوسطه این خوشه تعداد 4 مدرسه دخترانه و 4 مدرسه پسرانه انتخاب شدند. سپس از بین مدارس انتخاب شده دانش آموزان به صورت تصادفی جهت شرکت در پژوهش انتخاب شدند.
