بخشی از مقاله
چکیده
اصل حرکت و شفافیت به عنوان مهمترین عناصرمعماری هستند که فضا را تعریف می کنند که به معنای تکامل از حالت مادی به حالت معنوی و روحی است وبه کاربردن این عناصر در معماری ، با تاکید بر مهمتربودن فضاهای حرکت یا سیرکولاسیون بر دیگر عناصر در پی رسیدن به اصل شفافیت وکم کردن موانع، برای یافتن فضاهای ایده ال برای حرکت در بنا میباشد.دراین مقاله از روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و بررسی مقاله های موجود و مرتبط این موضوع استفاده شده است وچند نمونه از آثار معماران معاصر ایران که مفهوم حرکت و شفافیت در آنها دیده شده مورد بررسی قرار گرفته است.در فرآیند تحقیق پس از بررسی عوامل موثردرطراحی آثار معماران معاصر ایرانی، به بررسی روشهایی پرداخته شده که در آن معماران به ایجاد شفافیت به کمک نور طبیعی و حرکت برای دید بصری هر چه بهتر محیط پیرامون و جهت یابی در انواع ساختمانها با کاربردهای گوناگون پرداخته اند.سوال این تحقیق این است که آیا با برقراری ارتباط شفافیت وحرکت در بناها میتوان باعث به وجود آمدن حرکتی واحد در مواجهه با فضا برای افراد در معماری معاصر گردید؟ نتایج تحقیق نشان داد که کاستن ماده در جهت افزایش شفافیت فضا نوعی پیوستگی میان شفافیت و سیالیت جهت بازنمایی مفاهیم معماری معاصر ایرانی میباشد.
واژه های کلیدی: حرکت ، شفافیت، ارتباط حرکت و شفافیت،کاستن ماده ، افزایش فضا،معماری معاصر ایران
مقدمه
با عنایت به اینکه دو مولفه اساسی سازنده معماری مقوله های فضا و زمان میباشند و شکل گیری معماری از بعدزمان در قالب بعد مکان حادث میشود وزمان پیشینه ها و پسینه ها را به ایجاد رویدادها ربط میدهدلذا میشود اظهار داشت که یک تغییر در دینامیک فضا و محیط، به وسیله معماری ایستا در دوره ای از زمان شکل میگیرد. مثال های این شکل گیری نمونه های غالبی از عناصر شفاف مثل شیشه ها و انعکاس آنها، سطوح مشبک وتوخالی و همچنین سایه های به وجود آمده ازاین عناصر وداستان حرکت هستند. با این شرح گفته شده مفهوم دوگانه شفافیت مبتنی بر نظریه رایج،فقط فیزیکی و بصری بوده و در ترکیب با رویکرد ذهنی قابل درک وفهم میباشد. نتایج شفافیت در معماری را میتوان در به وجود آمدن مفاهیمی همچون فضا-زمان ومفاهیمی متعاقب چون سلسله مراتب،پویا بودن ،تداوم داشتن وپیوسته بودن فضا ، ارتباط داخل و خارج،کم کردن ماده وسبک شدن،انعطاف پذیر بودن و سازگار شدن با محیط و گشایش فضا در هنر معماری دانست. حال مهم است بدانیم حرکت نیز پایه و اساس درک وتجربه فضاهای معماری است ونیز با توجه به اینکه تمام آفرینش در حال حرکت هستند به نظر میرسد گریز از اصل حرکت در معماری معاصر امری نشدنی وغیر ممکن باشد. اگر قبول کنیم که پایه و اساس معماری بدون خلق فضا و درک آن ،بدون حرکت در آن یعنی راه رفتن میان دیوارها، ستونها ،سقفها و عناصر والمانهای بنا وایجاد یک تحلیل در ذهن ممکن نیست پس باید قبول کنیم که پرداختن به امر حرکت در بناها نیازی مبرم میباشد که بوسیله عناصر مادی و بصری شکل گرفته ومکمل اساسی شفافیت درساختمان است.
روش تحقیق
بررسی مفهوم حرکت و شفافیت در معماری معاصر ایران موضوعی مهم و گسترده میباشد که در این مقاله از روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای وبررسی مقالات مرتبط با این موضوع استفاده شده است ونمونه های موردی دراین زمینه مورد بررسی قرار گرفته است.
شفافیت:
در اصطلاح فیزیک عمومی،شفافیت به عنوان خاصیتی در نظر گرفته میشود که با میزان نوری که از یک ماده عبور میکند تعریف میشود وآن عبارت از قابلیت رویت از طریق دیگر شی ء جامد است.. برای دستیابی به شفافیت در یک ساختمانی که از عناصر جامد وصلب تشکیل شده،در نظر گرفتن دوجنبه مهم است: نفوذپذیری وانعکاس . - Ver¼nica Estremadoyro,2003 - نفوذپذیری عبارتست از یک خاصیت ماده که اجازه میدهد سیال از فضای متخلخل عبور کند.در اصطلاح معماری نفوذپذیری بعنوان فیلتری عمل میکند که به اشیاء اجازه میدهد تا از آنها عبور کرده یا مشاهده شوند. انعکاس به معنی برگشت دادن نور یا نشان دادن تصویر یک شیء یا سطح میباشد - اثر آیینه - .
انعکاس به ایجاد شفافیت در اشیاء جامد کمک کرده ، آنها را ناپدید یا در فضا پیرامون ادغام میکند بنابراین به نظر میرسد که ساختمان دارای حس روشنایی است - همان، - 1 شفافیت در عمل به عنوان ارتباط دهنده دید بصری ودید ادراکی،به وجود آورنده فضا و زمان است.در چنین فضایی، مسیر حرکت انسان و یا نگاه او در تداومی پیوسته صورت میگیرد،به طوری که گشایش های فضایی در خطوط عمودی موجب شفافیت در لابلای دیوارها و ستونها می گرددکه دورنما ومنظرنهایی در افقی لایتناهی ومستهیل ،مجددا جان وجلوه تازه به خود میگیرد - دیبا،. - 1378 حالبا در نظر گرفتن شفافیت به عنوان پدیده ای در کنش با نور و ادراک بصری،می توان گفت عناصر ومواد شفاف می توانندباد ر نظرگرفتن ناشفافیت - کدری - ،نیم شفاف وشفافیت محدوده قابل ملاحظه ای از دید وادراک بصری چون تعدیل وتنظیم نور بااستفاده از رفتارهای نوری مختلف مواد،ترکیب وتجزیه رنگها و عملا ارایه طیف گسترده ای از ویژگی های نوری چون تباین - کنتراست - ،درخشندگی ودرجه اشباع والبته ویژگی هایی چون زبری ،برجستگی،صافی وتخلخل را پدید آورند - بابایی،. - 5:1390
انواع شفافیت در معماری:
پیتر رایس در کتاب خود با نام شیشه در ساختار ، شفافیت را بر اساس نظم زمانی به سه دسته تقسیم می نماید - Dutto،Rice ، - 1995 به نقل از مضمون که عبارتند از : شفافیت یک طرفه ، شفافیت دو طرفه و صفحات شفاف. شفافیت یک طرفه: که میتوان آنرا نتیجه ی نیاز مستقیم به اجازه ورود و نفوذ نور به پوشش ساختمان دانست که بیشتر توسط غشای نازکی از مواد نیم شفاف و یا قطعات کوچکی از شیشه پوشانیده شده و به صورت کاربردی در بازشوها و گشایشهای دیوارها و یا سقف های صلب و در جایی که پیوستگی بصری بین بیرون و درون نقش کمتری را ایفا میکند استفاده میشود - همان ،. - 2
شفافیت دو طرفه:که در واقع شکل رشد یافته و تکوین شده گونه اول میباشد که تحت تاثیر توسعه تکنولوژی و عملا بزرگ شدن اندازه قطعات شیشه ای به وجود آمده و توانایی دید بهتر به بیرون را فراهم می نماید - همان ،. - 3 علاوه این نوع از شفافیت آنرا میتوان هم سو با مفاهیمی چون پیوستگی بصری ،ارتباط درون و بیرون و تعریفی عینی از"ادراک همزمان از قرارگاههای فضایی متفاوت تلقی نمود" Rowe-Slutzky - ،. - 1963:45 صفحات شفاف : که نه تنها احاطه بلا واسطه عمودی را شامل می شود بلکه در ابعاد دیگر نیز آشکار میگردد. نمونه واضح این نوع از شفافیت را می توان در صفحات شیشه ای و پلاستیکی جست و جو نمود،صفحاتی که در کمترین دخالت محیطی علاوه بر تامین ویژگی های زیبایی شناسانه یک ساختمان حجمی شفاف از صفحات را ایجاد می نمایند که به ویژه در نما ، ارتباط خارج و داخل را به بهترین شکل فراهم آورده است - Dutton ،Rice ،. - 12:1995
حرکت :
حرکت در طبیعت در هر موجود زنده ای یافت میشود حتی عناصر ساکن نیز با زمان تغییر یافته و زمانیکه در معرض عناصری از قبیل باد، باران یا تغییر دما قرارمیگیرند حس حرکت نشان میدهند. - 2003, Ver¼nica - در لغت نامه دهخدا برای تعریف حرکت داریم: حرکت یعنی جنب وجوش ،مقابل سکون و آرام بودن ، همچنین الفاظی نظیر :حرکت اهتزازی ،حرکت دودی ،حرکت دوری ،حرکت ذاتی و حرکت عروضی نیز ذکر شده است. - دهخدا، - 1377 .حرکت در معماری در دودسته کلی جای میگیرد:-1حرکت فیزیکی -2حرکت معنایی.
الف - حرکت فیزیکی: اولین حرکتی که در معماری به نظر میرسد حرکت فیزیکی است.میتوان گفت مخاطب،چنین حرکتی را تقریبا در تمامی بناها تجربه میکند.با این حرکت ،بیننده فضای معماری را درک میکند وزوایای مختلف فضا در برابر دیدگان او قرار میگیرد. حرکت فیزیکی را می توان به دو گونه تقسیم نمود: جابجایی و حرکت چشم. جابجایی:گونه ی اول حرکتی است که اصل و پایه ی آن جابجایی از نقطه ای به نقطه دیگر است. در این نوع حرکت مخاطب برای درک فضا باید از مکانی به مکان دیگر جابجا شود و جایگاه فیزیکی خود را تغییر دهدخود این حرکت به دو نوع جابجایی افقی و عمودی قابل تفکیک است.
حرکت چشم :نوع دیگر حرکت ،حرکت جسم است که در آن چشم برای درک فضا وجزییات آن، از نقطه ای به نقطه ی دیگر حرکت میکند. - مهدوی نژاد،" - 1390 وقتی چشم انسان در طول یک ساختمان تغییر میکند، عناصری مثل پنجره ها ،درها ، تغییرات دربافت و رنگ و شکل وقایعی با اهمیت جلوه کرده و هر نوع افزایش یا کاهش در ارتفاع وعمق قابل توجه است، بخصوص اگر تغییر، ناگهانی باشد" - رحیمیان، - 147:1383 .حرکت چشم میتواند به صورت عمودی یا افقی باشد و یا به دور
