مقاله درسی از اشتباهات معماران در طراحی خوابگاه های دانشجویی ساخته شده

بخشی از مقاله

چکیده
این تحقیق به بررسی و تحلیل چهار خوابگاه دانشجویی دخترانه، به لحاظ معماری، طراحی و نحوه دسترسی به فضاهای مختلف و به طور کلی نحوه ساماندهی عناصر مختلف در پلان این ساختمان ها می پردازد. بدین منظور این چهار خوابگاه دخترانه با استفاده از مشاهده و بررسی میدانی، عکس برداری و جمع آوری اطلاعات لازم و استفاده از نقشه های ساختمانی آن ها مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. هدف از انجام این پژوهش بررسی مشکلات خوابگاه های دخترانه دانشگاه و ارائه پیشنهادهایی به منظور کم کردن مشکلات این بخش از اقامتگاه ها در طراحی های آینده می باشد.

واژه های کلیدی:خوابگاه دانشجویی دخترانه، معماری، نحوه دسترسی، نحوه ساماندهی عناصر

مقدمه
ساختار نظام آموزشی در کشور پذیرش دانشجویان غیر بومی را ایجاب میکند و این امر، باعث ایجاد محیط هایی به نام خوابگاه های دانشجویی میشود[1] از طرفی دانشجویان مقیم خوابگاه ها بخش مهمی از جوانان برگزیده کشور را تشکیل می دهند که در شرایط سنی خاصی، خانواده و محل زندگی خود را ترک و به اقامت در خوابگاه ناگزیر می شوند، حال بی توجهی به کیفیت زندگی این قشر مهم جامعه که به نوعی آینده سازان کشور محسوب می شوند ودر برخی از رشته ها ناگزیر به اقامت در خوابگاه تا حدود 4 سال هستند طبق تحقیقات صورت گرفته می تواند به عواقب جدی و خطرناکی از نظر روانی و عاطفی و افسردگی بیانجامد[2] طبق پژوهش انجام شده توسط مسعودی و محمودی که بر دانشجویان خوابگاهی دانشگاه شیراز انجام دادند محل سکونت می تواند اثرات نامطلوب بر سطح علمی دانشجویان خوابگاهی داشته باشند، نتایج این پژوهش گوی ای تفاوت معنادار داشجویان خوابگاهی و غیر خوابگاهی تنها از نظر معدل تحصیلی بود.

در این پژوهش، دانشجویان ساکن در خوابگاه های دانشجویی به دلیل نبودن محیط مناسب برای مطالعه و مشکلاتی مانند هم خوابگاهی های نامتجانس از نظر رشته ی تحصیلی، فرهنگی و مقاطع تحصیلی، عملکرد تحصیلی پایین تری از دانشجویان غیر خوابگاهی داشته اند.[3]دانشگاه ها به منظور به انجام رساندن وظایف خطیر و پویایی و ارتقاء خود به دلیل حساسیت موقعیتشان در تربی ت نسل آینده شغلی کشور همواره مورد ارزیابی قرار می گیرند و بر این اساس رتبه بندی می شوند. شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور بررسی و ارزیابی آموزش عالی به تدوین ضوابط و شاخص هایی پرداخته است که بر اساس این ضوابط خوابگاه یکی از ارکان و امتیازات دانشگاه محسوب می شود. [4]درصورتی که سکونتگاه های دانشجویی، مطابق با استانداردها و نیازهای رفتاری دانشجویان طراحی نشود، نمی تواند پاسخگوی نیازهای آن ها باشد و به ناچار مجبور خواهند شد با سازوکارهایی که به کار می گیرند، درصدد حفظ قلمرو و ایجاد خلوت مطلوب خود بر آیند . این تلاش اگر بیش از میزان دلخواه برای شخصی سازی و تعریف قلمرو طبق نیازهای زیبایی شناختی باشد، مستلزم صرف انرژی زیادی است که بر کیفیت زندگی و روحیه ی افراد در کوتاه مدت یا درازمدت تأثیر نامطلوبی خواهد گذاشت.[5]

بررسی سابقه موضوع

- بر طبق مطالعات معتضدیان و مطلبی ایجاد قلمرو نقشی اساسی در کیفیت زندگی در سکونتگاه های دانشجویی دارد. ایشان به بررسی قلمروپایی در سکونتگاه دانشجویی و تأثیر معماری بر تأمین نیازهای روانی دانشجویان پرداخته اند. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، ایشان نقش قلمروپایی در دو مقیاس خرد یا فضای شخصی - درون اتاق - و مقیاس میانی که فضای عمومی شامل مجوعه ای از اتاق ها به همراه فضاهای نیمه عمومی میشود، را مورد بررسی قرار داده اند. در هر مقیاس با بررسی وضعیت موجود جامعه آماری و میزان رضایت دانشجویان، مشکلات این سکونتگاه از دیدگاه روانشناسی محیطی واکاوی شده و پیشنهادهایی کاربردی برای طراحی سکونتگاه های دانشجویی در مقیاس های مختلف ارائه شده است.

در نمونه ی بررسی شده - خوابگاه فاطمیه کوی داشگاه تهران - ، این نتیجه به دست آمد که به طور کلی موارد زیر باعث برهم زدن خلوت و ایجاد نارضایتی در دانشجویان میشود:
سیستم راهرویی دو طرفه ی ساختمان؛ازدحام - که در ابتدایی ترین حالت خود، ناشی از تراکم بیشتر از سرانه ی تعریف شده می باشد - سرانه تعریف شده در این مقاله بر اساس استاندارد سکونتگاه های دانشجویی برای هر فرد عادی 8 متر مربع بیان شده است - ؛ اتاق های 4 نفره؛عمومی بودن سرویسهای بهداشتی؛سازماندهی نامناسب اتاق ها در ترکیب با فضاهای نیمه عمومی؛
رعایت نشدن سلسله مراتب قلمروها مانند تفکیک نشدن قلمروهای خصوصی و نیمه خصوصی در اتاق؛ و مرزهای نامشخص و بحث برانگیز فضای خصوصی بین افراد ساکن در یک اتاق. [5]

-اولیانی و دیگران در مطالعه ای بر روی خوابگاه ها به این نتیجه رسیدند که وجود تسهیلات خوابگاهی چون؛ اتاق مطالعه، حمام، اتاق عمومی، محل تفریح و سرگرمی و خدمات پشتیبانی در محوطه خوابگاه می تواند به یک زندگی بهتر برای دانشجویان منجر شود و در این صورت دانشجویان می توانند زندگی خود را به مانند زمان زندگی در منزل خود و یا حتی بهتر در دوران تحصیل تجربه کنند و علاوه بر این به این طریق می توان امید داشت دانشجویان در امر تحصیل نیز به خوبی عمل کنند.[6]

-کنت در مقاله ای با عنوان "بررسی کیفیت زندگی و رضایتمندی دانشجویان از خوابگاه " روابط معناداری را بین وجود مکان ملاقات با خانواده ها، امکانات نگهداری و انبار وسائل با رضایتمندی دانشجویان از خوابگاه ها پیدا کرد.[7]

-پیامنی در پژوهشی به "بررسی مشکلات اقامت در خوابگاه از دیدگاه دانشجویان مقیم خوابگاه های مجردی دانشجویی دانشگاه های علوم پزشکی تهران" پرداخت.یافته های این بررسی نشان دهنده عوامل تنش زای محیطی فراوانی است که می تواند سلامت جسمی و روانی دانشجویان را تهدید نماید. بیشترین مشکلات اقامت در خوابگاه از دیدگاه دانشجویان نمونه بترتیب دارای اولویت در زمینه های رفاهی و بهداشتی و کمترین آن ها در رابطه با نحوه اداره خوابگاه ها بوده است.[2]بنابراین لزوم توجه به طراحی مکان هایی با در نظر گرفتن نیاز های استفاده کنندگان در جهت جلب رضایت آن ها و با توجه به تاثیرات نامطلوبی که محل نامناسب سکونت دانشجویان بر روان و پیشرفت تحصیلی آن ها میگذارد، و استفاده از نکات مثبت و منفی موجود در طراحی خوابگاه های در حال استفاده ضروری می باشد و می تواند کمک شایانی به طراحان و طرح های آینده داشته باشد. و این در حالی است که در ایران پژوهش های چندانی برای شناسایی مشکلات طراحی به خصوص از لحاظ جنبه های معماری و نحوه ساماندهی فضاها و ارائه راهکارهای مفید معمارانه برای از بین بردن این نقایص در طرح های آینده صورت نگرفته است.

بدنه اصلی محرمیت
در لغت نامه دهخدا محرمی:ت] م َ رَ می یَ [ - ع مص جعلی ، اِمص - محرم بودن . محرمی . رازداری و خویشی محر:]م َ رَ [ - ع ص ، اِ - ناشایست. حرام. کسی که اذن دخول در حرم و خانه شخصی را دارد . خویشاوند.نامحرم؛ بیگانه. ناموافق و نامعتمد.حریم؛ پناهگاه. خانه شخص و اطراف آن که از تعرض دیگران در پناه است. معنی شده است.[8]مراد از محرمیت در فضای معماری و شهرسازی، کالبد دادن به فضا به گونه ای است که دارای حریم از دو جنبه کالبدی و معنایی باشد. حریم داشتن در حوزه کالبد فضایی بیشتر متمرکز بر اصولی است که امنیت فضا را شکل خواهند داد و در حیطه معنایی ویژگی هایی است که حرمت و ارزش را برای فضای معماری به ارمغان آورد به گونه ای که فرد در آن به آرامش برسد.[9]

در هر فضا و کالبدی که انسان سکونت گزیند، خواه ناخواه نیازمند شکل گیری عرصه هایی محرم، مصون، امن و آرام است . لذا با توجه به لغت شناسی ریشه حرَم در واقع فضایی را می توان فضای محرم دانست که از نظر کالبدی برای استفاده کننده دارای حریم، مصونیت و امنیت بوده و کیفیات فضایی آن به گونه ای باشد که آرامش و آسایش فرد را تامین نماید.[9] اصل سلسله مراتباصل سلسله مراتب به عنوان یکی از اصول اساسی حاکم بر هستی بیشترین تاثیرات را در شکل گیری محرمیت در کالبد معماری و شهرسازی ایران دارا می باشد . در شکل گیری یک بنای معماری نیز اصل سلسله مراتب است که سبب شکل دهی به قلمروهای فضایی با کارکردهای متفاوت می گردد و حریم بندیهای فضایی را شکل میدهد .

آنگاه که عناصر یک بنا را به قلمروهای متفاوت با کالبد و عملکرد قابل تمیز از یکدیگر تقسیمکنیم، اصولاً انتقال و گذر از قلمروی به قلمرو دیگر به صورت آنی و بدون ایجاد شرایط لازم اعم از روانی و فیزیکی نامطلوب است و می توان عنوان داشت عدم رضایت حریمها و تداخل نامناسب قلمروها و یا استخدام ویژگی های مشابه و یکسان کالبدی و فضایی برای دو قلمرو با عمل کرد متفاوت از مطلوبیت کیفی فضا می کاهد و اینجاست که نقش پررنگ سلسله مراتب در حریم بندی و ایجاد فضای رابط میان دو قلمرو پررنگتر می گردد. به کارگیری اصل سلسله مراتب در نظام های فضایی شهری و معماری با تفکیک کردن حریم های عمومی از خصوصی و ایجاد مرتبه بندی در دسترسیها نقش پررنگی در تقویت محرمیت در ساختار فضایی داشته است[9] آنالیز داده ها

مشکلات بررسی شده در خوابگاه شماره :1
معایب طراحی:

·عدم قرارگیری باکس پله در آکس حرکتی و دید و قرار گیری آن در وسط بازوهای اقامتی - شکل - 1

·تعداد ورودی زیاد در طرح معماری - شکل - 2

·ناخوانایی در فضاهای مختلف

·مبلمان نامناسب باعث شلوغی و بی نظمی اتاق ها شده است. - تصویر - 1

·عدم وجود لابی و یک فضای پخش و انتظار

·قرارگیری تنها آشپزخانه خوابگاه در ضلع شرقی ساختمان باعث ازدحام زیاد در این بخش شده است.

·مسدود کردن دید به بیرون از درون تراس ها با استفاده از مصالح نامناسب باعث به وجود آمدن چهره ای نازیبا شده است. - تصویر - 2

·بدون استفاده قرار گرفتن دو خروجی طراحی شده کنار پله ها به دلیل امنیت

·عدم توجه به استفاده معلولین از فضا در همه قسمت های ساختمان

·عدم تعبیه پله فرار

·عدم وجود انبار وسائل

مشکلات بررسی شده در خوابگاه شماره :2
پله ها در آکس حرکتی و به نسبت خوابگاه شماره 1 بازوها کوتاه تر شده اند.
معایب طراحی:

·عدم وجود لابی و یک فضای انتظار در ورودی

·ناخوانا بودن فضاهای مختلف

·مسدود کردن دید به بیرون با استفاده از مصالح نامناسب که باعث به وجود آمدن چهره ای نازیبا شده است.

·عدم وجود تراس برای تعدادی از اتاق ها

·مناسب نبودن محل قرارگیری آشپزخانه و ایجاد سر و صدا

·طی کردن مسافت و حمل وسائل مورد نیاز آشپزی تا آشپزخانه

·مبلمان نامناسب باعث شلوغی و بی نظمی درون اتاق ها شده است. - تصویر - 3

·عدم توجه به استفاده معلولین از فضا در همه قسمت های ساختمان

·عدم تعبیه پله فرار

مشکلات بررسی شده در خوابگاه شماره :3 معایب طراحی:

• عدم وجود لابی و یک فضای انتظار در ورودی