بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق با هدف بررسی رابطه ابعاد فرهنگ مدرسه با بیگانگی اجتماعی دانشآموزان دورهی دوم متوسطهی آموزش و پرورش ناحیه یک خرمآباد انجام گرفت. روش تحقیق از نوع توصیفی- همبستگی بود. جامعه آماری 9236 نفر بود که به روش نمونهگیری تصادفی طبقهای نسبی تعداد 373 نفر، انتخاب شدند. برای سنجش فرهنگ مدرسه از پرسشنامه الساندرو و ساد - 1997 - و برای سنجش بیگانگی اجتماعی از پرسشنامه سیمن - 1959 - که روایی آنها به شیوه اعتباریابی محتوایی و پایایی آنها با استفاده از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ، استفاده شد.
برای تجزیه و تحلیل دادهها از روشهای آماری - فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه گام به گام - استفاده شد. نتایج نشان داد: بین ابعاد فرهنگ مدرسه - روابط دانشآموزان، روابط دانشآموزان و معلمان، انتظارات هنجاری، فرصتهای آموزشی - با بیگانگی اجتماعی رابطه معنیداری وجود دارد. همهی مولفههای ابعاد فرهنگ مدرسه با هم 25/9 درصد واریانس نمرات بیگانگی اجتماعی را تبیین کردهاند.
مقدمه
از اهداف و وظایف مهم آموزش و پرورش ایجاد زمینه برای رشد همهجانبه فرد و تربیت انسانهای سالم، کارآمد و مسئول برای ایفای نقش در زندگی فردی و اجتماعی است. از آنجایی که دانشآموزان به عنوان رکن اساسی نظام آموزشی کشور، در دستیابی به اهداف نظام آموزشی نقش و جایگاه ویژهای دارند، توجه به این قشر از جامعه از لحاظ آموزشی و تربیتی، باروری و شکوفایی هرچه بیشتر نظام آموزشی و تربیتی جامعه را موجب میگردد - میکائیلی و همکاران، . - 1391 از جمله مفاهیم مهم مرتبط با آموزش و پرورش بیگانگی1 اجتماعی دانشآموزان و فرهنگ مدرسه است که در مورد مفهومسازی آنها بحثهای جدی وجود دارد.
بنا به گفته مان - 2001 - 2 از خود بیگانگی یکی از مهمترین مشکلاتی است که عدهای از دانشآموزان در طی تحصیل دچار آن می-شوند. این بحران به تجربه انزوا از یک گروه یا فعالیتی گفته میشود که انتظار میرود فرد در حالت عادی با آن گروه احساس همبستگی نموده یا با آن فعالیت درگیر شود و به اعتقاد تراستی و دولی- دکی - 1993 - 3 خودرا در قالب رفتارهای مخربی از قبیل عضویت در گروههای خلافکار، خشونت، خرابکاری یا ولگردی4 ، غیبت از مدرسه و مدرسهگریزی و یا سایر رفتارهای منحرف نشان میدهد.
به اعتقاد فری5 و همکاران - 2009 - از خودبیگانگی باعث ایجاد احساس عدم دلبستگی به مدرسه میشود. نیز به نظر براوان6 و همکاران - 2003 - افراد تبدیل به بزرگسالانی که دچار از خودبیگانگی اجتماعی بوده و از لحاظ سیاسی و اقتصادی نیز فاقد توانایی هستند، میشوند - به نقل از قلاوندی و همکاران، . - 1391 در رابطه با مفهوم از خودبیگانگی تاکنون به بحث و نظریه-پردازی نسبت به آن اهتمام داشتهاند.
ملوینسیمن با تلفیق نظریههای بیگانگی جامعهشناسان کلاسیک و نظریه مرتون7 ابعاد از خود بیگانگی را ارایه نموده است - دین8 ، 1961؛ اسلام، 1999؛ به نقل از ذکایی و اسماعیلی، . - 1390 از نظر مرتون بیگانگی اجتماعی احساس یا وضعیتی است که هر فرد در رابطه با خود، دیگران و جامعه به اشکال گوناگون احساس بیقدرتی، احساس بیهنجاری، احساس بیمعنایی، انزوای اجتماعی، تنفر فرهنگی و تنفر از خود را بروز میدهد. به نظر سیمن1959 - 9؛ به نقل از نادری و همکاران، - 1388 بیگانگی اجتماعی احساس یا وضعیتی است که هر فرد در رابطه با خود، دیگران و جامعه به اشکال گوناگون انزوای اجتماعی10، از خودبیگانگی فرهنگی11 ، انزوا از خود12 ، ناتوانی1 ، احساس بیمعنایی2 و بیهنجاری3 بروز میدهد.
بر اساس نظریه سیستمهای بومشناختی، فرهنگ از جمله عواملی است که میتواند بر رفتار در محیطهای فرد مانند رفتار دانش-آموزان و معلمان در کلاس تاثیرگذار باشد - برک4 ، . - 2007 از نظر سرجیوانی2006 - 5؛ به نقل از رشیدی، - 1388 فرهنگ مدرسه، شامل ارزشها و نمادها، باورها و معانی مشترک مابین والدین، معلمان، دانشآموزان و سایر دستاندرکاران تعلیم و تربیت به عنوان بخشی از جامعه بزرگ است. الساندرو و ساد1997 - 6؛ به نقل از قلاوندی و همکاران، - 1391 فرهنگ مدرسه را از لحاظ نوع حمایت اجتماعی به چهار بعد انتظارات هنجاری7، روابط دانشآموزان، روابط دانشآموزان و معلمان و فرصتهای آموزشی8 تقسیم کردهاند: .1 انتظارات هنجاری به میزان رعایت مقررات در مدرسه توسط دانشآموزان اشاره دارد.
.2 روابط دانشآموزان به نحوه ارتباط دانشآموزان با یکدیگر اشاره میکند. .3 روابط دانشآموزان و معلمان به کیفیت و نحوه تعاملات دانشآموزان با معلمان اشاره دارد و .4 فرصتهای آموزشی به نحوه و کیفیت ارائه خدمات آموزشی مانند توانایی مدرسه در ایجاد ارتباط بین آموختهها و دنیای واقعی، یادگیری درک دیدگاهها و عقاید دیگران و احترام به آنها، و همچنین رعایت عدالت در دادن فرصتها و امکانات آموزشی به دانشآموزان اشاره دارد.
نتایج برخی پژوهشها نشان میدهد که بین از خودبیگانگی و ابعاد آن و متغیرهای دیگری از جمله فرهنگ مدرسه و مؤلفههای آن رابطه وجود دارد. از جمله نتیجه تحقیقات هاسچر و هاگنائر - 2010 - 9، اسکینر10 و همکاران - 2008 - ، مکدیل و ریدلی - 1962 - 11 موید این مطلب است. قلاوندی و همکاران - 1392 - ، عارفی و همکاران - 1389 - ، بنیفاطمه و رسولی - 1390 - ، کلانتری و همکاران - 1391 - ، نویدیان و همکاران - 1380 - و طالبی 1373 - ؛ به نقل از زکی ، - 1388 نیز به وجود ارتباط معنیدار در زمینه بیگانگی اجتماعی و فرهنگ مدرسه اشاره داشتهاند. بر اساس آنچه گفته شد پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی و تبیین این سوال است: آیا بین ازخودبیگانگی اجتماعی با ابعاد فرهنگ مدرسه در میان دانشآموزان دورهی دوم متوسطه رابطه وجود دارد؟
