بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه مؤلفههای فراشناختی با توانمندسازی روانشناختی مدیران مدارس ارومیه در سال تحصیلی - 95 1394میباشد. جامعه پژوهش را کلیه مدیران مدارس شهر ارومیه به تعداد 303 نفر تشکیل میدادند که از بین آنها 169 نفر به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. روش تحقیق از نوع همبستگی بود، ابزارهای مورد پژوهش پرسشنامههای فراشناخت، پرسشنامه هوش معنوی و آزمون پرسشنامه توانمندسازی روانشناختی بودند. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزارآماری SPSS و همچنین شاخصهای آمار توصیفی، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون تحلیل شدند.
نتایج این پژوهش نشان داد بین هوش معنوی و مؤلفههای فراشناختی با توانمندسازی روانشناختی در مدیران مدارس ارومیه در سال1394رابطه وجود دارد - - p>0/05 و نیز بین مؤلفههای فراشناختی با توانمندسازی روانشناختی در مدیران مدارس شهر ارومیه درسال1394رابطه وجود دارد. . - p>0/05 - به طور کلی میتوان گفت فراشناخت به عنوان یک توانایی شناختی مطرح است و توانایی گستره شناخت فرد را منعکس میکند و کسانی که به نحو احسن از آن استفاده میکنند، موفقتر از سایر افراد می باشند همچنین بین هوش معنوی و توانمندسازی روانشناختی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و میتوان گفت مؤلفههای فراشناختی با توانمندسازی روانشناختی و هوش معنوی با توانمندسازی روانشناختی رابطهی معناداری وجود دارد.
کلمات کلیدی: فراشناخت ، هوش معنوی ، توانمند سازی روانشناختی مدیران ، مولفه های فراشناختی
مقدمه
میل به دانستن و تلاش برای دانستن و فهمیدن از ویژگیهای جدایی ناپذیر وجود آدمی است. از این رو، ذهن انسان همواره درگیر انبوهی از پرسشها بوده است. در این میان، این پرسش اساسی که فرد درباره دانستن چه می داند، چگونه و تا چه حد می داند جایگاه خاص خود را داشته استیا نه. پرسشهایی از این گونه ما را به سمت مفهومی هدایت می کند که امروزه در روان شناسی یادگیری، فراشناخت نامیده می شود. اصطلاح فراشناخت را اولین بار فلاول در سال 1976 مورد استفاده قرار داد تا با آن دانش شخص را در مورد فرآیندها و تولیدات شناختی یا هر چیز مربوط به آن توصیف کند. از فراشناخت تعاریف گوناگونی ارائه شده است: آگاهی شخص از فرآیندها و راهبردهای شناختی - مسترز1، 1981؛ به نقل از فلاول، - 1987؛ تفکر درباره تفکر - براون، 1984؛ به نقل از گلاور2 و برونینگ3، - 1990؛ دانش و کنترلی که در مورد تفکر و فعالیتهای یادگیری اعمال میشود - کراس4 و پاریس5، - 1984؛ دانش دربارهی دانستن - میلر،2002؛ به نقل از عطارخامه، - 1388
و دانش فرد درباره چگونگی یادگیری خودش - اسلاوین،2006؛ به نقل از سیف، . - 1386 فراشناخت کلیدی است برای توانایی شناختی، که به افراد اجازه میدهد تا افکارشان را کنترل و بازسازی کنند و نقش اساسی در یادگیری ایفا میکند - گاس و ویلی، 2007؛ به نقل از عطارخامه، . - 1388فراشناخت با مفهومی که در روان شناسی شناختی جدید مطرح شده است به عنوان یکی از مولفههای مهم شناخت و همچنین رابطه آن با یادگیری و پیشرفت تحصیلی، همواره توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده و به تدریج برخی مفاهیم مرتبط با آن نیز پا به عرصه متغیرهای پژوهشی در تحقیقات مربوط به آموزش و یادگیری نهادهاند.
اونیل و عابدی ضمن توضیح فراشناخت و تمایز قایل شدن بین فراشناخت صفتی و فراشناخت حالتی، فراشناخت صفتی را به صورت " نظارت متناوب و آگاهانه فرد بر خود به منظور بررسی میزان دستیابی به اهدافش و در صورت لزوم توانایی انتخاب و به کارگیری راهبردهای متفاوت"، و فراشناخت حالتی را به صورت حالتی گذرا در موقعیتهای ذهنی که از لحاظ شدت، متغیر است، در طول زمان تغییر می کند و با ویژگیهای برنامه ریزی، خود بازبینی، راهبردهای شناختی یا عاطفی و خودآگاهی شناخته می شود؛ تعریف کردهاند - لوتانز، . - 1391بر اساس این تعریف، آگاهی فرد از خود شامل موارد زیر می شود:
.برنامه ریزی: شخص باید دارای هدف و برنامه ای برای رسیدن به آن باشد - چه این هدف برایش تعیین شده باشد و چه خود انگیخته باشد -
.خودبازبینی: شخص به ساز و کارهایی جهت نظارت بر خود و میزان دستیابی به اهدافش نیاز دارد.
.راهبرد شناختی: شخص باید از یک راهبرد شناختی یا عاطفی برای نظارت بر فعالیتهای ذهنی خود اعم از فعالیتهای حیطه وابسته، و فعالیتهای مستقل از حیطه، برخوردار باشد. برای مثال، پیدا کردن نکته اصلی، یک راهبرد شناختی حیطه وابسته است.
.آگاهی: شخص از فرایند شناختی خود آگاهی دارد - سیف، . - 1386
عناصر فراشناخت
در مطالعات جدید فراشناخت دارای دو عنصر مستقل، اما مرتبط با یکدیگر است؛ یکی دانش فراشناختی و دیگری کنترل فراشناختی - دیسوت و رویرز، 2006؛ سانگر1، . - 2007
الف - دانش فراشناختی
دانش فراشناختی به دانش و باورهایی که شخص درباره منابع شناختی خود در یک حیطه، اینکه چقدر خوب در آن حیطه عمل میکند، راهبردها و روشهای اکتشافی که میتواند استفاده کند، و ماهیت آن حیطه دانش اشاره دارد - فلاول، . - 1987به عبارت دیگر، دانش فراشناختی به دانش کسب شده در مورد فرآیندهای شناختی - دانشی که میتواند برای کنترل فرآیندهای شناختی مورد استفاده قرار گیرد- اطلاق میشود. دانش فراشناختی قابل بیان کردن است و نسبتاً ثابت است به گونهای که امکان اندیشیدن در مورد فرآیندهای شناختی و بحث با دیگران را فراهم میکند، اما ممکن است اشتباه پذیر، غیر واقعی یا مبتنی بر الگوهای ساده لوحانه باشد.
چنین دانشی از خود ذهنی- خواه واقعی یا غیر واقعی- اثر مهمی بر رفتار شناختی دارد و ممکن است از طریق مشارکت در فعالیتهای کلاسی روزانه تشکیل شود. این شکل از دانش فرد در مورد فرآیندهای فکری خود اغلب به عنوان یک دانش دیر تشکیل شونده توصیف شده است یعنی فراگیر باید به عقب برگردد و فرآیندهای شناختی خود را به عنوان اهداف تفکر و اندیشه مورد ملاحظه قرار دهد - براون، 1987؛ به نقل از نیاز آذری، . - 1382رشد این جنبه از تفکر برای گسترش مهارتهای مطالعه دانش آموزان و توانایی آنها در حل مسأله مهم است. شونفلد - 1989 - در این خصوص میگوید: این مهارتها تا حدی به توانایی دانش آموزان برای ارزیابی موثر از آنچه میدانید است. اگر از آنچه میدانید آگاهی نداشته باشید با مشکل مواجه خواهید شد.
فلاول درباره دانش فراشناختی به سه مولفه اشاره کرده است:
1.دانش متغیرهای شخصی: دانش متغیرهای شخصی، دانش کلی فرد در مورد نحوه یادگیری انسان و پردازش اطلاعات، و شامل اطلاعاتی مثل تواناییهای حافظه، مراحل حافظه و ظرفیت آنها، نحوه بررسی مطالب و فرآیندهای کنترل کننده است. اطلاع از تواناییهای حاظه و برآورد درست این توانایی میتواند به فرد در اکتساب، نگهداری و استفاده درست از آنچه یادگرفته است، کمک کند - سوانسون2، . - 1990
2.دانش متغیرهای تکلیف - وظیفه - : مشتمل بر دانش مربوط به ماهیت، نوع، کیفیت و چگونگی تکلیفی است که قرار است فرد با آن درگیر شود. از آنجا که عدم کارایی حافظه، بیش از هر چیز به فقدان توجه در شروع کاربر میشود. اگر مطالب در ابتدای پردازش با دقت انتخاب نشده باشند، یادآوری آن نیز با اختلال مواجه خواهد شد. به منظور پردازش صحیح اطلاعات، یادگیرنده باید بتواند از تواناییهای خود در آن زمینه آگاهی پیدا کند - کار1، . - 1998
3.دانش متغیرهای راهبردی: این مقوله بر دانش مربوط به راهبردهای شناختی و فراشناختی اشاره دارد، و این که فرد بداند چه موقع و کجا، از چه راهبردی میتواند استفاده کند. اطلاع از راهبردهایی که در مراحل گوناگون نگهداری و بازیابی اطلاعات به کار میرود - سازمان دهی، مرور ذهنی، تمرکز و غیره - میتواند در امر اکتساب و یادآوری موثر باشد - فلاول و میلر2، . - 1998
ب - کنترل فراشناختی
دانش فراشناختی - دانش نسبت به خود و تکلیف - و خودتنظیم کنندگی - نظارت بر درک مطلب - دانش آموزان بر توانایی آنها در درک معنای یک متن اثر میگذارد. اما سوالی که اینجا مطرح میشود این است که چه چیزی میتواند دانش آموزان را قادر سازد تا هنگام خواندن یک متن بر فرآیندهای فراشناختی شان کنترل کامل داشته باشند.خواندن یک فرآیند پیچیده است. خوانندگان ماهر، فراشناختی هستند یعنی از خواندن خود آگاهی دارند و میتوانند بر آن کنترل کامل داشته باشند. خواننده ماهر به دنبال درک معنای متن است نه انجام و اتمام یک تکلیف. برای دانش آموزان فراشناختی، آگاهی از راهبردها و نشانههای راهنما برای کمک به درک متن، یک احساس استقلال در او ایجاد میکند.دانش کنترل فراشناختی بر یادگیری، دانش آموزان را قادر میسازد تا متون خواندنی را درک و به صورت شخصی و انتقادی به آن پاسخ دهند. آنها در صورت مواجهه با مشکل، مطالب را با آگاهی از آنچه میتوانند برای درک متن انجام دهند، میخوانند - هرمان3،. - 1990نیازآذری - 1382 - در بحث راهبردهای فراشناختی دو جنبه دانش و کنترل خود و دانش و کنترل فرآیند را مطرح میکند:
1.دانش و کنترل خود: هر فردی که درگیر یک تکلیف یادگیری میشود باید نسبت به خود شناخت داشته باشد یعنی از تواناییها و محدودیتهایش آگاه باشد و رفتار خود را بر اساس این دانش و آگاهی کنترل نماید. دانش آموزان موفق، دانش آموزانی هستند که از یادگیری خود آگاه هستند و بر آن نظارت دارند. زمینههایی که فرد دانش و کنترل خود را بدست میآورد عبارتاند از:
الف - تعهدتعهد: الزاماً به این معنا نیست که فرد از کاری که انجام میدهد لذت ببرد. بلکه گاهی اوقات ممکن است نسبت به کاری که میخواهد انجام دهد علاقه نداشته باشد و یا حتی از آن متنفر باشد اما تعهد نسبت به انجام آن، در رسیدن به هدفهای والا به فرد کمک میکند. دانش آموزان باید به این نکته توجه داشته باشند که برای موفقیت باید نسبت به کاری که میخواهند انجام دهند و نسبت به مطالب مورد یادگیری تعهد داشته باشند.
ب - نگرش: دانش آموزان باید از نگرش خود نسبت به یادگیری آگاهی داشته باشند و موفقیت در انجام کار را به تلاش خودشان نسبت دهند. اگر دانش آموز اعتقاد داشته باشد که بر موقعیت یادگیری کنترل دارد با انگیزه بیشتری با آن مواجه خواهد شد.
ج - توجه: جنبه دیگری از دانش و کنترل خود که در فراشناخت اهمیت فراوانی دارد سطح توجه فرد است. توجه آگاهانه به کاری که انجام میشود امر بسیار مهم و اساسی است. دانش آموزان باید به این نکته توجه داشته باشند که برخی از وظایف یادگیری نسبت به وظایف دیگر به توجه بیشتری نیاز دارند. بنابراین میزان توجهی که صرف یک وظیفه یادگیری میشود به ماهیت آن وظیفه بستگی دارد.
2. دانش و کنترل فرآیند:
پاریس و همکاران - 1984 - در جریان بحثهای خود در مورد دانش و کنترل فرآیند، دو عنصر مهم را مورد تاکید قرار داده اند:
الف - انواع دانش موثر در فراشناخت
