بخشی از مقاله
چکیده
با فرض اینکه قبل از مدرنیته , دین و اخلاق ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر داشته اند ، روند مدرنیزاسیون قائل به کاهش تدریجی مذهب و کاهش تاثیر آن بر جوانب گوناگون زندگی اجتماعی است , لیکن از آنجا که مدرنیته به دلیل تاریخ متفاوت اجتماعی ، اقتصادي و سیاسی در تمام کشورها با سرعت برابرپیش نمی رود و همچنین به دلیل تفاوت هاي فرهنگی تاثیر آن در همه جوامع یکسان نیست ، بررسی تفاوت هاي ملی در این زمینه ضروري است . به این منظور دو طرح ملی پیمایشی در سالهاي 1379 و 1 1383با نمونه گیري خوشه اي چند مرحله اي و با ابزار پرسشنامه اجرا شده و به بررسی نگرش هاي اخلاقی و عوامل موثر بر آن در ایرانیان پرداخته است .
نتایج این تحقیق نشان می دهد - 1 درایرانیان پایبندي به امور اخلاقی در نگرش هاي جنسی بیشترین و در نگرشهاي مدنی کمترین میزان را داراست - 2 پایبندي به امور اخلاقی در فاصله دو پیمایش کاهش داشته و این کاهش در نگرش هاي جنسی نسبت به نگرش هاي زیستی اخلاقی و نگرش هاي مدنی مختصر است - 3 نتایج تحلیلی برگرفته از رگرسیون چند متغیره نشان می دهد مجموعه اي از متغیرهاي زمینه اي و دینداري در تبیین نگرش هاي اخلاقی بیشترین توان تبیین را دارند .
مقدمه و بیان مساله
به دنبال رشد اقتصادي ، افزایش سطح آموزش و پرورش ، افزایش مهاجرت ها ، افزایش دانش فن آوري و بسیاري ازبرنامه هاي کاربردي ، تحقیقات متعدد نشان داده که در مقایسه با سالهاي پیشین ، جامعه معاصر غرب کاهش دینداري را تجربه کرده - هالمن 1996 , 2 به نقل از برگر3 ، 1967 ؛ لاکمن 4 ، - 1967 و برخی مدعی هستند بدنبال این کاهش , ارتباط قوي میان نهادهاي دینی مذهبی و باورهاي مبتنی بر ارزش هاي اخلاقی تضعیف شده - همان به نقل از بیر5 ، 1990 ، - 1994 و حوزه هاي اخلاقی مانند اخلاق حاکم بر تمایلات جنسی و روابط شخصی از دین متمایز شده اند .
از طرفی سرعت مدرنیته در تمام کشورها یکسان نبوده و چنین نتیجه یکسانی نیز در تمام کشورها مشاهده نمی شود که می توان آن را به تعبیر هالمن به تفاوت هاي فرهنگی میان کشورها نسبت داد چرا که نگرش هاي اخلاقی تا حدي با آداب و رسوم هر کشور شکل می گیرد یا باید به دنبال علل و عوامل موثر دیگر بود . نگرش هاي اخلاقی بر بسیاري از رفتارهاي فردي و اجتماعی ، خانوادگی ، قانون گزاري وسیاست تاثیرگذار بوده و می تواند طیف وسیعی از رفتارها را شکل دهد و به موجب آن گاهی تقویت یا تضعیف روابط زناشویی و گاهی قانونی شدن روابطی از قبیل همجنس بازي یا سقط جنین را فراهم می آورد و مردم نیز تمایل به برگزاري نمایش هاي قوي و متفاوتی در مورد این مسائل از خود نشان می دهند .
تاثیرنگرش هاي اخلاقی بر زوایاي زندگی فردي و اجتماعی و همچنین اهمیت موضوع و گستره فراوان آن لزوم بررسی این مهم را نشان می دهد و ما در این مقاله به این سئوالات پاسخ دهیم که نگرش هاي اخلاقی در ایرانیان چگونه است ؟ آیا در سالهاي اخیرتغییراتی در این زمینه ایجاد شده ؟ عوامل موثر بر نگرش هاي اخلاقی چیست ؟ دینداري در جامعه ما تا چه حد بر نگرش هاي اخلاقی اثرگذاراست ؟ جهت پاسخگویی به این سوالات در این مقاله پس از مروري بر مبانی نظري به توصیف نگرش هاي اخلاقی و روند تغییر آن و عوامل موثر بر این نگرش ها می پردازیم و با نتجه گیري آن را به پایان می رسانیم .
رویکرد هاي نظري و مبانی تجربی
در رابطه با عوامل موثر بر نگرش هاي اخلاقی در دهه هاي اخیر تحقیقاتی انجام شده که بیشتر به تاثیر دین ، متغیرهاي زمینه اي ، سنخ ارزشی و دموکراسی بر نگرش هاي اخلاقی پرداخته است و ما در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم . گروهی از تحقیقات به رابطه میان اخلاق و دین اشاره داشته اند اما نتایج این تحقیقات یکسان نبوده و به اشکال مختلف خود را نشان می دهد . گروهی از صاحب نظران اخلاق را کاملا متاثر از دین معرفی می کنند و درگزارش هاي متعدد خود تاثیر دینداري بر نگرش هاي اخلاقی را تایید می کنند که از آن جمله می توان به اباق , جلن , اسپیسر , شیپرز و کلی اشاره کرد . - شیپرز ، 158 : 2002 به نقل از اباق و هانی 6 ، 1978 ؛ جلن 7 ، 1984 ؛ اسپیسر8 ، 1994 ؛ شیپرز و سیلک 9 ، 1998 ، کلی و گراف 10 ، - 1997
در زمینه رابطه میان نگرش هاي اخلاقی و دین گروهی از صاحب نظران نشان می دهند مذهب و نگرش هاي اخلاقی رشد نزولی داشته اند و تاثیر مذهب بر اخلاق کاهش داشته است که از این گروه می توان به تحقیقات برگر ، لاکمن ، هالمن ، بیر ، ویلسون ، مک اینتر ، تیلور ، استارك اشاره کرد . برگر و لاکمن معتقدند رشد اقتصادي ، افزایش سطح آموزش و پرورش ، وفور نعمت ، افزایش مهاجرت ها ، افزایش دانش فن آوري و بسیاري از برنامه هاي کاربردي ، نقش مسلط مذهب را در جوامع کاهش داده اند و ارتباط میان دین و اخلاق از هم گسسته شده است .
- شیپرز ، 2002 به نقل از برگر ، 1967 ؛ لاکمن ، - 1967 همچنین تحقیقات انجام شده توسط هالمن و استر بر ارزش هاي جهانی نتایج مشابه نشان می دهد و آن اینکه اخلاق مدنی کاهش یافته ، عدم پایبندي به اخلاقیات افزایش داشته است و بسیاري از سمت گیري هاي مذهبی در اخلاقیات در دهه هشتاد کاهش داشته است . - هالمن ، 2 – 3 : 1996 به نقل از هالمن و مور11 ، 1994 ؛ استر12 و هالمن ، - 1994 بیر نیز نشان می دهد نفوذ مذهب در حوزه هاي زندگی اجتماعی مانند تمایلات جنسی ، اخلاق و سیاست به شدت کاهش یافته و مردم به طور فزاینده اي احساس آزادي می کنند و اعتقادات و اعمال خود را در مورد روابط جنسی ، آنطور که دوست دارند انتخاب می کنند . - هالمن 1996 به نقل از بیر ، 1990 ، - 1994
" ویلسون13 معتقد است روند تمایز ساختاري نه تنها به ریشه کنی درگیري هاي مذهبی در زمینه هایی مانند کار ، وضعیت سیستم ، عرصه سیاسی ، بهره برداري از قانون ، سازمان آموزش و پرورش و ارائه تفریح و سرگرمی منجر شده بلکه به از دست دادن تاثیر مذهب بر همه اعمال افراد منجر شده است . به نظر وي در قلمرو اخلاق افول دین لزوما یک فرآیند از عدم قطعیت در مورد نگرش ها اخلاقی و نگرانی هاي واقعی در مورد نقش اخلاق در فرهنگ معاصر را به ارمغان آورده است .
ویلسون - 1982 - و مک اینتیر - 1981 - 14 معتقدند مردم در مدرنیته ، فقدان اصول اولیه اخلاقی را درجامعه فردگرا شده تجربه می کنند و کریتندن15 - 1992 - می نویسد ، جامعه معاصر دیگر به افراد به منزله ابزاري جهت تحقق اهداف خود نمی نگرد بلکه عمدتا روابط به عنوان ابزاري درجهت تحقق حقوق فردي که در اولویت قرار داشته و بیش از نیازهاي اجتماعی مطرح هستند دیده می شوند . به گفته تیلور - 1989 - 16 مردم فردگرا تا حد زیادي مستقل از جامعه قرار گرفته و در نتیجه منابع اخلاقی آنها کاملا متنوع می باشد .
همچنین بلا17 معتقد است در چنین جامعه اي هر فرد به راهنماي اخلاقی خود تبدیل می شود و معیارهاي اخلاقی سفت و سخت اعمال شده توسط جامعه کمتر و کمتر قابل قبول هستند ، به ویژه در مورد استانداردهایی از قبیل تداخل با آزادي فرد و لذت بردن از زندگی - هالمن ، 2- 3 : 1996 به نقل از بلا و همکاران ، - 1986 به گفته استارك 18 و گلاك 19 راهنمایی هاي اخلاقی کلیساها تحت فشار سنگین ، نه تنها در قلمروي سکسوالیته بلکه در مسائلی مانند طلاق ، همجنس بازي و ارتباطات خارج از زناشویی از تکیه بر قضاوت و نسخه از کلیساها کاهش یافته و چنین تصمیماتی بر اساس انتخاب هاي شخصی و با توجه به اعتقاد افراد به خوبی ، عدالت و شفقت صورت می پذیرد . - همان به نقل از استارك و گلاك ، - 1968
همچنین در زمینه تاثیر دین بر اخلاق گروهی از محققین نشان داده اند که پایبندي یا عدم پایبندي افراد در زمینه اخلاقیات به دین و مذهب ایشان خیلی وابسته نیست و شاید فرهنگ حاکم بر این جوامع باشدکه اخلاقیات را شکل داده است و بر این اساس معتقدند این که مدرنیزاسیون روندي است که ارزش هاي سنتی یکنواخت جاي خود را به ارزش هاي فردگرایانه در همه حوزه هاي رفتاري بدهد ، در همه کشورها یکسان و همانند دیده نمی شود . "
