بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر نیروی انسانی کلیدیترین عنصر سازمانی محسوب میشود. لذا ویژگیهای شخصیتی انسانها بهعنوان عامل مهم جدانشدنی از شخصیت آنان، تاثیر بسزایی بر خلق و خو، ادراک، رفتار و فعالیتهای آنان در سازمان دارد. پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین ویژگیهای شخصیتی با رفتارهای انحرافی کارکنان در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته است. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی– پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کلیه کارکنان بانک مرکزی بودند که از میان آنها تعداد 348 نفربه روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب گردید. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه ویژگیهای شخصیتی NEO و پرسشنامه رفتارهای انحرافی گلپرور و همکاران - 1390 - میباشد. مقدار آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی پرسشنامهها بهترتیب برابر 734/0 و 823/0 بهدست آمدند. دادههای جمعآوری شده با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری، آزمون رگرسیون و همبستگی پیرسون در محیط نرمافزار LISREL وSPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافتههای تحقیق نشان میدهد بین پنج بعد ویژگی شخصیتی - روانرنجورخویی، برونگرایی، تجربهپذیری، همسازی و وظیفهشناسی - با رفتارهای انحرافی کارکنان رابطه معناداری وجود دارد. نتایج نشان داد که افراد با صفات شخصیتی روانرنجورخویی و همسازی تمایل بیشتر به درگیر شدن در رفتارهای انحرافی دارند. نتایج دیگر نشان داد که ویژگیهای شخصیتی برونگرایی، همسازی و وظیفهشناسی پیشبینیکننده خوبی برای متغیر رفتارهای انحرافی میباشند.
واژگان کلیدی: ویژگیهای شخصیتی، رفتارهای انحرافی، کارکنان
مقدمه
توسعه منابع انسانی بهعنوان یکی از دلمشغولیهای برنامهریزان نیروی انسانی در مدیریت نوین محسوب میگردد و باید تلاش نمود علاوه بر گزینش نیروی انسانی و گمارش مطلوب بستر مناسبی را برای نگه داشتن آن فراهم ساخت. وجود نیروی انسانی متعهد به سازمان میتواند ضمن کاهش غیبت، تأخیر و جابجایی باعث افزایش چشمگیر عملکرد سازمان، نشاط روحی کارکنان و تجلی بهتر اهداف متعالی سازمانی و نیز دستیابی به اهداف فردی گردد - بهرامی و همکاران، 1389؛ به نقل از کردتمینی و کوهی،. - 129- 144 :1390 خصوصیات شخصیتی انسان را مستعد انجام رفتارهای مختلف در موقعیتهای خاص مینماید. این رفتارها نه تنها در عملکرد سازمانها تاثیرگذاراست، بلکه روابط بین شخصی و روحیه همکاری کارکنان را نیز تحت تاثیر قرار میدهد . - Kish-Gephart,2012:3 - آگاهی از شخصیت افراد میتواند به مدیریت سازمان کمک کند تا افراد واجد شرایط را در پستهای مختلف سازمان بگمارد. این کار به نوبه خود باعث خواهد شد، جابهجایی کارکنان کاهش و تعهد سازمانی آنان افزایش یابد . - Zhang,2011:82-103 - رفتار انحرافی در محیط کار مساله بسیار مهمی است چراکه نوعی واکنش در نتیجه نارضایتی بوده و کارکنان ممکن است این نارضایتی را به شکلهای مختلفی بروز دهند. این نوع رفتار به عنوان یک رفتار داوطلبانه که هنجارهای مهم سازمانی را نقض میکند و تهدیدی برای رفاه سازمان، افراد و یا هر دو به شمار میرود، تعریف میشود.
بیان مساله
امروزه ارزش شخصیت بهعنوان یکی از پیشبینی کنندههای عملکرد شغلی پذیرفته شده است. از آنجایی که ویژگیهای شخصیتی افراد بهعنوان عواملی در تعیین رفتار آنان عمل میکند، میتوان با شناسایی آنها برای پیشبینی رفتار چارچوبی بهدست آورد. سازمانها همواره انتظار داشتهاند کارکنان و اعضا، خود به دنبال اجرای وظایف و مسئولیتهای واگذار شده به آنها باشند و از رفتارهای مضر برای سازمان که منجر به زیان رساندن به کارکنان یا مشتریان - ارباب رجوع - میشود، دوری گزینند. اینگونه رفتارها، رفتارهای نامطلوب بوده، نوعی انحراف از هنجارهای سازمانی بهحساب میآیند. اکثر صاحبنظران معتقدند رفتارهای انحرافی با یک رفتار انحرافی کوچک شروع شده و به رفتارهای انحرافی شدید و خطرناک مبدل میشوند. این وقایع کوچک و رفتارهای دور از ادب میتواند به خشونت و عواقب ناشی از آن منجر شود. از آنجا که گستره انحرافات سازمانی بسیار وسیع است، گروههای زیادی در معرض این خطرات بوده و گاهی اوقات این انحرافات رفتاری بهرغم بهترین تلاش مدیران برای اجرای قوانین سازمانی باز رخ میدهند . - Everton, 2007:119 -
رفتارهای انحرافی سه ویژگی ممتاز دارند: الف - عمدی و آگاهانه انجام میگیرند ب - هنجارهای سازمانی را بر هم می زنند ج - سلامت افراد یا سازمان را تهدید میکنند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی به عنوان تنها متولی تنظیمکننده نظام پولی و اعتباری کشور با وظایف متعدد و حساس بر آن است که با اجرای سیاستهای پولی و اعتباری شرایط مساعد برای پیشرفت اقتصادی کشور را فراهم سازد و در اجرای برنامههای مختلف اعم از برنامههای تثبیت و توسعه اقتصادی پشتیبان دولت باشد. در این راه حفظ ثبات ارزش پول و تعادل موازنه پرداختها به همراه رشد مدوام اقتصادی از طریق اجرای سیاستهای پولی از اهداف مهم آن بهشمار میرود. در این راستا با توجه به اینکه کارکنان بانک مرکزی با وظایف و فعالیتهای متعدد، حساس و بااهمیت نظام پولی و اعتباری کشور سروکار دارند، یکی از دغدغههای مدیریت ارشد و سایر مدیران در سطوح مختلف سازمانی بانک مرکزی این است که چگونه از آزمونهای شخصیت برای غربال کردن نامزدهای احراز مشاغل مورد نیاز و حساس خود استفاده کنند تا عملکرد شغلی کارکنان را افزایش داده و در کل به تحقق اهداف سازمانی کمک کنند،
مشاهدات پژوهشگر مبین این نکته است که در ویژگیهای شخصیتی اکثر کارکنان بانک مرکزی میل به ارتقا شغلی و یا ارتقا تحصیلات تکمیلی - ارشد و دکتری - عمیقا وجود ندارد و تامین مناسب مالی کارکنان از طرف سازمان نیز موجب گردیده که افراد برای دست یافتن بههر گونه ارتقا در زندگی کاری و بهروز کردن دانش و تحصیل علم، تلاش مضاعفی نداشته باشند، همچنین آنان علاقهمند به استقلال کاری و شغلی در انجام وظایف و فعالیتهای محوله با رویکرد تفویض اختیار هستند و در عین حال گاهی، در انجام وظایف و مسوولیتهای خود کوتاهی میکنند. در برخی موارد نیز مشاهده میشود که کارکنان علیرغم تلاشهای فراوان در یک سطح شغلی باقی مانده و هیچگونه انگیزه و علاقهای از خود برای ارتقاء شغلی و تحصیلی نشان نمیدهند و به کارکنان گوشهگیر و منزوی در سازمان تبدیل میگردند. بهنظر میرسد پستها و موقعیتهای شغلی افراد، با ویژگیهای شخصیتی آنان تناسب نداشته و باعث رفتارهای متفاوتی میگردد و اگر ویژگیهای مشاغل در بانک با ویژگیهای شخصیتی افراد در ابتدا و در حین خدمت همخوانی نداشته باشند،
علاوه بر تفاوت رفتاری احتمال بروز رفتارهای انحرافی کارکنان را فراهم مینماید. حال ابهام و مشکل اصلی، پیشگیری از بروز ایجاد متغیر رفتارهای انحرافی کارکنان در بانک مرکزی جمهوری اسلامی میباشد که ویژگیهای شخصیتی کارکنان در بروز و یا عدم بروز این متغیر میتواند نقشآفرینی نماید. هر فردی به شیوه خاصی رفتار میکند، انتظارات، توانایی، نیازها و مهارتهای رفتاری منحصر به فردی دارد که بر اساس الگوی شخصیتی اوست. با توجه به اینکه، بانک مرکزی، سازمان اقتصادی بااهمیتی برای کشور محسوب گشته و همچنین بهعنوان نهاد نظارتی بر بانک و موسسات اعتباری وظیفه خطیری بر عهده دارد، توجه به چنین پدیدهها و رفتارهای نامطلوب سازمانی که با متغیرهای مهمی همچون؛ ویژگیهای شخصیتی و رفتارهای انحرافی افراد معرفی و نشان داده میشوند در مناسبات مدیریت منابع انسانی برای ایجاد یک نظام جامع جذب، استخدام، حفظ و پرورش سرمایههای انسانی با رویکردهای علمی مدیریت منابع انسانی و مدیریت استعداد ضروری می باشد. بنابراین، با توجه به ابهامات و مشکلات بیان شده در این پژوهش، پژوهشگر هدفمند در صدد پاسخ به این سوال است که چه رابطهای بین ویژگیهای شخصیتی با رفتارهای انحرافی کارکنان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد؟
ضرورت و اهمیت
سرمایه انسانی از مهمترین و بااهمیتترین بخشهای تشکیلدهنده در هر سازمانی است. برای رویارویی با رویدادهای زندگی آگاهی از عوامل شخصیتی بسیار مهم است زیرا عوامل شخصیتی با این مسئله که یک فرد چگونه دنیا را مشاهده میکند و چگونه به عوامل و موقعیتهای تنیدگیزا پاسخ میدهند ارتباط نزدیکی دارد - . - kleinke,2003 امروزه به موازات گسترش فعالیتهای دولت در اداره امور جوامع و از طرفی محدود شدن نقشآفرینی اخلاقیات در زندگی بشر و به دنبال آن کمرنگ شدن احساسات و ارزشهای وفادارانه نسبت به اختیاراتی که به افراد تفویض میشود، مقوله فساد اداری و رفتارهای انحرافی کارکنان بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. بهویژه این که دولتها به منظور ادامه حیات و حفظ مشروعیت خود به ناچار توجه بیشتری نسبت به این بیماری مزمن نمودهاندمخصوصاً. در جامعه ما که اساس نظام بر محور ارزشها و باورهای مذهبی ملت پیریزی شده است، این پدیده ازحساسیت ویژهای برخوردار است - دهقانی پشترودی و شیخی، . - 1394 اخیرا معیار قضاوت در مورد اثربخشی کارکنان فراتر از سنجش عملکرد شغلی رفته است و رفتارهای ضد تولید از قبیل دزدی، تاخیر و بدرفتاری با همکاران را نیز دربرگرفته است سرقت، تخریب اموال سازمان، از زیر کار شانه خالی کردن و غیبت ممکن است برای سازمان بسیار بالا باشد. با توجه به مقادیر انبوهی از منابع که هر ساله در سازمانها در نتیجه رفتارهای انحرافی از بین میرود تعیین عوامل پیشبینی کننده رفتارهای انحرافی اولویت مهمی در تحقیقات سازمانی است -273 - . - O'Neill and Hastngs,2011:268
بسیاری از سازمانها تلاش میکنند تا رفتارهای انحرافی کارکنان را هنگام استخدام آنها پیشبینی کنند. این رفتارها احتمالا بیشتر توسط ویژگیهای شخصیتی تحت تاثیر قرار میگیرد تا عوامل مربوط به توانایی، زیرا افراد به طور آگاهانه انتخاب میکنند که در این رفتارها درگیر شوند. در حقیقت شخصیت به طور بالقوه بر فرایند رفتارهای ضدانحرافی اثر میگذارد، بهاین ترتیب که میتواند ادراکات افراد، ارزیابی آنها از محیط، اسناد آنها از علل حوادث، پاسخهای هیجانیشان و توانایی آنها در جلوگیری از پرخاشگری و نشان دادن رفتارهای انحرافی اثر بگذارد 2011 :342- 352 - . - Spector, اغلب مطالعات در حوزه رفتار انحرافی در شرکتهای خصوصی و انتفاعی صورت گرفته است. با وجود تفاوتهای بین سازمانهای دولتی و انتفاعی با توجه به تاثیراتی که رفتارهای انحرافی بر عملکرد سازمان میگذارد و نیز هزینههایی که بر آنها وارد میسازد، پرداختن به این مقوله در سازمانهای دولتی نیز ضروری میباشد. پژوهشهای گستردهای در این زمینه نشان از رواج داشتن و شایع بودن این گونه رفتارها در سازمانها و شرکتهای مختلف را نشان میدهد، اگر چه مطالعات و
