بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله رابطه میزان و نحوه استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و میزان گرایش به رفتارهای نابهنجار بررسی شده است. با روش تحقیق پیمایش، اطلاعات مورد نیاز از 350 دانشآموز دوره متوسطه دخترانه اردبیل به روش نمونهگیری خوشهای بدستآمده است.یافتههای نشان میدهد، میزان و نحوه استفاده از اینترنت مهمترین عامل موثر در رابطه با گرایش به رفتارهای نابهنجار است.با توجه به یافتههای حاصل از رگرسیون چند متغیره، در مجموع 51 درصد گرایش به رفتارهای نابهنجار توسط نحوه استفاده از اینترنت - علمی و فرهنگی - و موبایل - خبر گرفتن - ،میزان استفاده از اینترنت و نیز نحوه استفاده از موبایل - دوستیابی - و شبکههای مجازی تبیین میشود.
مقدمه و طرح مساله
جوامع بشری همواره با مشکلات و آسیبهای بسیاری مواجه بودهاند. با توجه به این که آسیبهای اجتماعی بخش قابل توجهی از امور و سرمایهها را به خود اختصاص دادهاند و از آن جهت که توجه به آسیبها منجر به پیشگیری و همچنین درمان آ سیبها می شود، این امر همواره مورد توجه ان سانها در دورههای مختلف واقع شده ا ست و به آنها با نگاه معرفت شناختی و دانش مسلط عصر خویش نگریسته و در پی تبیین چرایی و چگونگی آنها بودهاند.
استفاده از فناوریهای نوین از جهات مختلف قابل بررسی است. به دلیل نبود ضوابط و مقررات جهانی و الزامات ناشی از آن، در اینترنت و تلویزیونهای ماهوارهای هیچگونه تضمینی وجود ندارد که همه گروهها و انجمنها در جهت و سیر اهداف انسانی فعالیت کنند، زیرا در کنار گروهها و انجمنهای مفید، گروههای نابهنجار نیز دیده میشوند. به علاوه، بعضی از افرادی که به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در جامعه، در منزل و با فضای مجازی مشغول میشوند، به تدریج نوعی انزواطلبی را پیش میگیرند که در نهایت باعث منزوی شدن آنان از اجتماع می شود.
منزوی شدن کاربران و ارتباط با افرادی که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارند و وجود گروههای نابهنجار که در فضای مجازی فعالیت میکنند، ممکن است آثار نامطلوب در رفتارهای اجتماعی کاربران ایجاد کند. بخشی از آسیبهای تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و یا ارتباط این فناوری با گرایش به آسیب های اجتماعی، با ناآگاهی بخش عمدهای از بهرهبرداران نیز مرتبط است و شرایط پیچیدهای را برای امر مقابله با آسیبهای ناشی از فناوریهای نوین ارتباطی رقم زده است.
مسئله اجتماعی تعبیری است از انحرافات و ناهنجاریهای اجتماعی که در سطح جامعه اتفاق میافتد، با این تفاوت که انحرافات یا هنجارهای اجتماعی زمانی به مسئله اجتماعی تبدیل میگردد که با ارزشها و منافع تعداد زیادی از مردم مغایرت داشته باشد و آن عده از مردم در مورد ضرورت تعبیر آن وضعیت هم صدا باشند - صدیق سروستانی، 1،. - 1387 نابهنجاریهای رفتاری یکی از مهمترین م سائل و م شکلات اجتماعی در جوامع گوناگون ا ست و جوامع ب شری در طول زمان و به خ صوص در قرن حاضر با انواع انحرافات و رفتارهای بزهکارانه مواجه بوده است.
در اصطلاح جامعه شناسی هنجارها را "الگوهای استاندارد شده رفتار و کردار" می گویند - ستوده،. - 25: 1382 منظور از نابهنجاریهای رفتاری دانشآموزان مجموعه قواعد رفتاری در محیط مدرسه و بیرون از مدرسه است که دانشآموزان ملزم به رعایت آنها هستند و رعایت نکردن آنها با عکسالعمل نمایندگان نظارت اجتماعی مواجه می شود - سخاوت، . - 1384:5 دانشآموزان به دلیل کمتجربگی، و حساسیت سنیاش بیشتر در معرض آسیبهای رفتاری قرار دارد و این آسیبها به راحتی میتواند بنیان خانواده و جامعه را متزلزل سازد.
وقتی که حالت نابهنجاری افزایش یابد ممکن است جامعه با خطر متلاشی شدن مواجه شود زیرا اعضای جامعه، دیگر ارزش ها و اهداف مشترکی را قبول ندارند. فرد در حالت بیهنجاری، رهنمود رفتاری ندارد زیرا او در این وضعیت، کمترین احساسی از تاثیر اجتماعی بر خواهشهای شخ صی و اعمال خویش ندارد - فرجاد، . - 12 :1376 مو ضوع نقض هنجارهای اجتماعی و تخلف از آنها به صورت فردی و گروهی در همه جوامع، سنتی یا مدرن و در همه سنین، پیری و جوانی و با درجات متفاوت مطرح بوده و هست و درصد اندکی و به نسبت ثابتی از آن در همه جوامع نه تنها جنبه طبیعی و بهنجار دارد بلکه لازمه بازگشت جامعه ا ست. ولی آنچه دورکیم هم از آن امری غیر طبیعی و نابهنجار یاد می کند ن سبت زیاد آن در بع ضی جوامع در مقاطعی خاص است.
ضرورت توجه جدی و فوری به جوانان و برنامه ریزی علمی و دقیق برای آموزش و پرورش بهینه، اشتغال مفید و مولد و به ویژه انتقال ارزش های فرهنگی به آنها، مو ضوعی ا ست که از آن به عنوان »جامعه پذیری1« یاد می شود و مایه دوام و قوام جامعه است از آنجا که امروزه موبایل، اینترنت و شبکه های اجتماعی مبتنی برآن و تلویزیونهای ماهوارهای به عنوان مهمترین فناوریهایی هستند که در جمعآوری، ذخیره، پردازش و انتشار اطلاعات مختلف به شکل تصویری، صدا و متن استفاده میشوند و استفاده از آنها به طور چشمگیری گسترش یافته است، از دیدگاه انسان دوستانه، برای جلوگیری از تباهی بسیاری از فرزندان مملکت؛ از دیدگاه جامعه شناسانه، برای تبیین علل نابهنجاری رفتاری و تمهید وسایلی برای جلوگیری از آن، ضرورت م سئله برر سی رابطه تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات با گرایش به نابهنجاریهای اجتماعی دانش آموزان آشکارتر میشود.
جوان و نوجوانی که گرفتار این بلیه اجتماعی میشوند، در اکثر موارد فرصت های جبران ناپذیری را از حیث تح صیل و کار از د ست می دهند. وجود چنین سابقه نامطلوبی در زندگی آینده آنها تاثیر فراوان می گذارد و با توجه به پذیرفته نشدن آنان در حلقههای درسی و کاری آبرمند و آینده ساز، قشری مطرود از این گونه افراد به وجود می آید که به نوبه خود مسئله را برای نسلهای آینده تشدید می کند و باعث تباهی کودکان و نوجوانان و جوانان بیشتری میشود.
رنج و ناراحتی خانواده های کودکان و نوجوان نابهنجار نیز نیز از لحاظ سلامت اجتماع قابل توجه ا ست و ممکن ا ست موجب تنشهای بین خانواده ها، همسایگان و دیگران شود. در این پژوهش به تکنولوژیهای ارتباطی به عنوان مهمترین شاخصهای عینی فناوریهای نوین ارتباطی- اطلاعاتی تمرکز میگردد. از اینرو، سوال اساسی پژوهش حاضر این است که چه رابطهای بین میزان و نحوه استفاده از تکنولوژیهای ارتباطی و اطلاعاتی و گرایش دانش آموزان دختر متوسطه شهر اردبیل به رفتارهای نابهنجار وجود دارد؟
پیشینه نظری و تجربی
تاکنون چندین نظریه و دیدگاه در تعریف و تبیین مسئله اجتماعی مطرح شده است که عبارتاند از آسیب شناسی اجتماعی، بیسازمانی اجتماعی، ستیز ارزشی، رفتار انحرافی، نظریه انتقادی، و نظریه جامعهشناختی این دیدگاهها که بعضاً مشترک حوزه آ سیب شنا سی اجتماعی نیز ه ستند، ملهم از انواع نظریهها و دیدگاه های کارکردگرا، ت ضادگرا و انتقادی بودهاند که عمدتاً به عوامل عینی، ساختاری در تعریف و تبیین مسئله اجتماعی توجه کردهاند.
در نظریه کنترل اجتماعی فرض اصلی این است که همچنان که فروید گفته است، افراد به طور طبیعی تمایل به نابهنجاری دارند و اگر تحت کنترل قرار نگیرند چنین میکنند - رکلس، - 55-57 :1973 و کج رفتاری اشخاص، بیش از آنکه ناشی از نیروهای محرک به سوی نابهنجاری با شد مح صول عدم ممانعت ا ست - نای، . - 93 :1958 پیش فرض ا سا سی نظریه کنترل اجتماعی این ا ست که بین میزان اح ساس تعلق و واب ستگی جوانان و نوجوانان به الزامات و تقیدات اجتماعی حاکم بر نهادها و سازمانها و گروههای مختلف و نابهنجاریهای رفتاری در دانش آموزان همبستگی معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر هرچه میزان تعلقات و تقیدات فرد به هنجارها، قواعد و رسوم جامعه ضعیف باشد، فرد برای بروز نابهنجاریهای اجتماعی آمادگی بیشتری دارد.
از جمله پیشگامان این نظریه می توان به آلبرت رایس، ایوان نای، والتر رکلس و تراویس هیرشی اشاره کرد - هگن، . - 164:1985 یافتههای تحقیق حافظ نیا - 1386 - ن شان میدهد، که بین ا ستفاده کاربران از اینترنت و هویت دینی آنهارابطه وجود دارد. در این رابطه متغیرهای مدت، میزان، نوع و مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت، واقعی تلقی کردن محتوای سایتها از سوی کاربران اینترنت، پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران و میزان تحصیلات کاربران تاثیرگذار بودند.
همچنین نتایج تحقیق هاشمی و همکاران - - 1388حاکی از آن است که، بین متغیر تحصیلات و اعتیاد اینترنتی همبستگی معنی دار وجود دارد و بین متغیر دینداری و اعتیاد اینترنتی رابطه منفی و معنی دار برقرار میباد. بنا بر یافتههای تحقیق متغیر مستقل روابط خانوادگی به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر اعتیاد اینترنتی بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته دارد. با اندک ت سامحی می توان اندی شههای زیگموند فروید را جزء این نظریه دان ست. از نظر فروید، فراخود و وجدان اخلاقی ق سمتی از شخ صیت ان سانی ا ست که از انجام رفتارهای نابهنجار اجتماعی در افراد جلوگیری میکند.
رکلس معتقد ا ست که خودپنداره مثبت مهمترین مانع در برابر فشارهای ترغیب کننده فرد به سوی نابهنجاری میباشد - کی نیا . - 304:1370 در نظریه کنترل، خانواده و سپس مدرسه را بیش از همه عامل کنترل به شمار می آورند و معتقدند که در فرایندهای اجتماعی کردن جوانان خانواده و همسالان اهمیت خاصی دارد. به تدریج که جوانان مستقل می شوند، از تاثیر گروه همسالان و خانواده کاسته میشود و ویژگیهای درونی اهمیت بیشتری پیدا میکنند. با توجه به اهمیت خانواده در فرایند اجتماعی جوانان، دستهای از متغیرهای مهم مربوط به خانواده متغیرهای مستقل در نظر گرفته شدهاند که کفایت مادی خانواده، مکان سکونت، شغل از جمله آنها میبا شند.
در بین متغیرها، هر کدام که در مقوله پیوند - با خانواده - مدر سه و جامعه - ، پندا شت - از خود - مدرسه و معلم - و پیوستگی - با خانواده و مدرسه - صورت بندی شده از نظریه کنترل اخذ گردیدهاند. تراورس هیر شی مهمترین صاحبنظر در رویکرد کنترل اجتماعی ا ست. او علت همنوایی افراد با هنجارهای اجتماعی را پیوند اجتماعی آنها دان سته و مدعی ا ست که پیوند میان فرد و جامعه مهمترین علت همنوایی و عامل کنترل رفتارهای فرد ا ست و ضعف این پیوندها یا نبود آن موجب اصلی کج رفتاری است.
هیرشی چهار جزء اصلی - تعلق خاطر، تعهد، درگیر شدن و اعتقاد - پیوند شخص با جامعه را مانع نابهنجاری میداند - هیرشی، . - 26 : 1969 هیرشی در سلسله تحقیقاتی که بر روی دانش آموزان مقطع متوسطه کالیفرنیا انجام داده به آن دسته عوامل موقعیتی که میتوانند حافظ درست رفتاری باشند، اشاره میکند و میگوید توفیق در مدرسه، داشتن شغل پایدار، توفیق در زندگی، داشتن پیوندهای محکم با خانواده و مدرسه و روابط نزدیک با دیگران در حفظ و تقو یت رف تار های موافق هن جار های اجت ماعی تاثیر دارد - لیلی، . - 101 -114 :1995 تحقیق مع یدفر و مقدم - - 1389 نشان داد که هویت محلهای زمینه مناسبی برای رشد و ارتقای وابستگی، تعهد و مشارکت افراد در محله است و میتواند از طریق تقویت سه عنصر وابستگی، تعهد و مشارکت، احساس کنترل و نظارت اجتماعی را در محله بالا ببرد و مانع از گرایش افراد به ارتکاب رفتارهای نابهنجار در سطح محله شود.
