بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه گذر از دوران نوجوانی با فشارهای زیادی همراه است و در این بین دختران به دلایل جسمانی، روانشناختی و اجتماعی آسیبپذیرتر میباشند، پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه هوش هیجانی و هوش معنوی با اضطراب و افسردگی نوجوانان دختر انجام شد. پژوهش حاضر یک مطالعهی توصیفی از نوع همبستگی بود. در این پژوهش، 100 نفر از دختران نوجوان مشغول به تحصیل در دبیرستان شهرستان سمنان به صورت در دسترس انتخاب شدند. جمعآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه جمعیتشناختی، مقیاس هوش معنوی، هوش هیجانی، افسردگی بک و اضطراب زونگ بود.
برای تحلیل دادهها از روش همبستگی با نرم افزار spss-19 استفاده شد. میانگین و انحراف معیار سن شرکتکنندگان در پژوهشی 0/737 16/73 بود. بین هوش معنوی با اضطراب - r=-0/281 - و با افسردگی - r=-0/166 - در سطح - p<0/01 - همبستگی منفی معناداری وجود دارد. همچنین بین هوش هیجانی با اضطراب - r=-0/427 - و با افسردگی - r=-0/385 - در سطح - p<0/01 - همبستگی منفی معناداری وجود دارد. بین هوش معنوی و هوش هیجانی با اضطراب و افسردگی رابطه منفی معناداری دارد. بنابراین، با توجه به یافتههای پژوهش حاضر توجه به متغیرهایی مانند هوش معنوی و هوش هیجانی طی کارآزماییهای بالینی با هدف طراحی مدلهای مداخله مناسب یا اصلاح مداخلههای موجود سودمند خواهد بود.
واژههای کلیدی: هوش معنوی، هوش هیجانی، اضطراب، افسردگی
مقدمه
دروهی نوجوانی مطابق تعریف سازمان بهداشت جهانی - 2009 - سن بین 11 تا 19 سال را شامل میشود. این گروه سنی در گذار از کودکی به بزرگسالی با تغییرات چشمگیر جسمی، روحی و اجتماعی مواجه هستند و فشار این مرحله در بروز اختلالهای روانی بسیار تاثیرگذار میباشد - صفرعلیزاده، پرتواعظم و حبیبپور، . - 1389 به طوریکه بسیاری از اختلالهای روانی با درصد بالایی در سن 14 سالگی تشخیص داده میشوند - خدابخشی، رستاک، منصور و رشیدخانی، . - 1393یکی از شایعترین و ناتوان کنندهترین مشکلات روانشناختی در دوره نوجوانی افسردگی است و چنان گسترس وسیعی دارد که در میان اختلالات روانی از آن با عنوان سرماخوردگی روانی یاد میشود - مصطفایی و بشیریان، . - 1391
مطابق پژوهشهای صورت گرفته در ایران حدود 20 درصد دانشآموزان ایرانی افسرده هستند. به عنوان مثال، ضرغام در پژوهشی در سال 1375 نشان داد که در گروه سنی 13 تا 17 سال، 78 درصد دختران و 57 درصد پسران افسردگی خفیف تا بسیار شدید داشتند - به نقل از صفرعلیزاده، و همکاران، . - 1389 از دیگر اختلالات رایج در نوجوانی اضطراب میباشد که شیوع انواع آن در نوجوانان بین 10 تا 20 درصد گزارش شده است - کندال و همکاران، . - 2010 اضطراب در ابتدای نوجوانی منجر به بروز حساسیت در روابط بین فردی و کاهش سازگاری میگردد. به طوریکه نوجوانان مضطرب مشکلات روانشناختی و بیماریهای جسمانی بیشتری را نسبت به گروه همسال خود تجربه میکنند - لگراند، . - 2011 بنابراین توجه به متغیرهای موثر در اختلالات روانشناختی نوجوانان بسیار حائز اهمیت میباشد.
در پژوهشهای متعدد نشان داده شده است که از جمله عوامل مهم موثر در بروز اضطراب و افسردگی نقص در تنظیم هیجانات و هوش هیجانی میباشد - هنسن و بینچان، . - 2009 هوش هیجانی عبارت است از توانایی تشخیص درست هیجانها و عواطف دیگران و پاسخ متناسب به آنها، همچنین برانگیختن، آگاهی، نظم بخشیدن و کنترل پاسخهای هیجانی خویشتن - مایر و سالوی، 1997؛ به نقل از خدابخشی، رستاک، منصور و رشیدخانی، . - 1393 افرادی که توجه بیشتری به هیجانات خود دارند و افرادی که در وضوح هیجانی نمرات پایینتری میگیرند و افرادی که عنوان میکنند نمیتوانند حالات هیجانی خود را تنظیم کنند، در بسیاری از مقیاسهای مرتبط با هوش هیجانی، سازگاری هیجانی پایینتری را نشان میدهند.
بر عکس افرادی که وضوح هیجانی و توانایی بیشتری برای تنظیم هیجانهای خود دارند، سطوح بالاتری از سلامت روان را تجربه نموده و کمتر مبتلا به اختلالات روانشناختی میگرند - هنسن و بینچان، . - 2009علاوه بر هوش هیجانی، هوش معنوی نیز رابطه پایایی با سلامت روان داشته و به دنبال آن منجر به کاهش و بهبود اختلالات روانی میگردد - خدابخشی، رحیمیکیا و جعفری، . - 1393 هوش معنوی به عنوان ظرفیت انسان و توانایی تجربه همزمان و یکپارچه بین ما و دنیایی که در آن زندگی میکنیم تعریف شده است و برای افراد امکان دستیابی به دانش و فهم بیشتر را فراهم آورده و زمینه را برای رسیدن به کمال و ترقی در زندگی فراهم میسازد - ناون و اسریتاو، . - 2014
افرادی که گرایشهای معنوی دارند هنگام رویارویی با آسیب، پاسخهای بهتری به وضعیت میدهند و موقعیت تولید کننده فشار را بهتر اداره می-کنند. بنابراین این افراد اضطراب و افسردگی کمتری را تجربه میکنند - دوینز، 1990؛ به نقل از خدابخشی، رحیمیکیا و جعفری، . - 1393 با توجه به نقش مهم هوش معنوی و هیجانی در بهبود سلامت روان و کاهش ناراحتیهای روانشناختی و همچنین با توجه به اینکه نقش این دو متغیر مهم در کاهش علایم روانشناختی دختران نوجوان پژوهشی صورت نگرفته است. هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی با اضطراب و افسردگی نوجوانان دختر شهرستان سمنان انجام شد.
روش
پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این مطالعه، شامل کلیه دبیرستانهای دخترانه شهرستان سمنان بود که در نیمه اول سال تحصیلی 94-93 مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه شامل 100 نفر از دانشآموزان دختر بود که به روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. روش اجرای پژوهش اینگونه بود که با کسب مجوز از آموزش و پروش به دبیرستانهای دخترانه شهرستان سمنان مراجعه نموده و اقدام به گردآوری اطلاعات شد.ابزارهای این پژوهش شامل پرسشنامه جمعیتشناختی، مقیاس هوش معنوی، هوش هیجانی، افسردگی بک و اضطراب زونگ بود.مقیاس هوش معنوی: این پرسشنامه توسط کینگ - 2008 - ساخته شده و دارای 24 ماده است که در طیف لیکرت از به ندرت - نمره - 0 تا کاملا درست - نمره - 3 میباشد و 4 بعد شاخص تفکر وجودی، تولید معنی شخصی، آگاهی متعالی و بسط حالت هشیاری را میسنجد.
کینگ - 2008 - ضریب آلفای کرونباخ را برای کل پرسشنامه 0/92، شاخص تفکر وجودی 0/78، تولید معنی شخصی 0/78، آگاهی متعالی 0/87 و بسط حالت هشیاری 0/91 به دست آورد. همچنین، در پژوهش وی پایایی بازآزمایی پس از 4 ماه 0/89 بود. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ را برای کل پرسشنامه 0/84 بود.پرسشنامه هوش هیجانی بار-ان: این آزمون دارای 90 سوال است که در طیف 5 درجهای لیکرت از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم میباشد. همچنین 15 خرده مقیاس دارد که شامل خودآگاهی هیجانی، خودابرازی، عزتنفس، خودشکوفایی، استقلال، همدلی، مسئولیتپذیری اجتماعی، روابط بینفردی، واقعگرایی، انعطاف پذیری، حل مسئله، تحمل فشار روانی، کنترل تکانش، خوشبینی و شادمانی میباشد. ضریب پایایی این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ 0/82 و با استفاده از روش بازآزمایی بعد از 1 ماه 80 درصد گزارش شده است. در پژوهش حاضر پایایی این آزمون از طریق آلفای کرونباخ 0/81 به دست آمد.
مقیاس اضطراب زونگ: این مقیاس در سال 1970 توسط زونگ ساخته شده و شامل 20 سوال است که شدت علائم اضطرابی را براساس طیف لیکرت از هیچ وقت تا بیشتر اوقات میسنجد و نمرهگذاری آن از 1 تا 4 میباشد. در ایران برای محاسبه پایایی مقیاس اضطراب زونگ از روش انسجام استفاده شده است که ضریب تحلیل آن 0/84 گزارش شده است. هم-چنین، میزان آلفای کرونباخ این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ 0/78 بوده است - بیرامی، موحدی و موحدی، . - 1392مقیاس افسردگی بک: این مقیاس توسط آرون بک طراحی شده و شامل 13 سوال میباشد که هر سوال دارای 4 گزینه می-باشد و از صفر تا سه نمرهگذاری میشود. ضریب اعتماد این ازمون از طریق بازآزمایی بعد از 2 هفته 0/76 گزارش شده است، همچنین، ضریب پایایی این ازمون 0/91 گزارش شده است - صفرعلیزاده، و همکاران، . - 1389
یافتهها
حجم نمونه پژوهش حاضر شامل 100 نفر دختر دبیرستانی با میانگین و انحراف معیار 0/737 16/73 بود.
