بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین رابطه هویت اجتماعی و شخصیت جامعه پسند با سبک دلبستگی در سالمندان شهر اصفهان اجرا شد. جامعه آماری پژوهش را کلیه سالمندان در شهر اصفهان تشکیل دادند که از میان آن ها 154 نفر به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند . ابزارهای پژوهش پرسشنامه سبک دلبستگی - هازن وشیور، - 1987، پرسشنامه هویت اجتماعی - صفارینیا و روشن، - 1390 و شخصیت جامعه پسند - پنر، - 2002 بود. داده ها از طریق ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیره تحلیل شد. یافتهها نشان داد که از بین مولفههای هویت اجتماعی، هویت فردی با دلبستگی اجتنابی دارای رابطه منفی و معنادار - p<0/01 - و با دلبستگی ایمن رابطه مثبت و معنادار - p<0/05 - داشته است. به علاوه دلبستگی اجتنابی با مولفههای شخصیت جامعه پسند و استدلال اخلاقی دو جانبه دارای رابطه منفی و معنادار - p<0/05 - و با نگاه از منظر دیگران، پریشانی فردی و استدلال اخلاقی جهتگیری شده دیگران، دارای رابطه منفی و معنادار - p<0/01 - میباشد. همچنین دلبستگی ایمن با ارتباط همدلانه دارای رابطه مثبت و معنادار - p<0/05 - و با استدلال اخلاقی دو جانبه و استدلال اخلاقی جهتگیری شده دیگران دارای رابطه مثبت و معنادار - p <0/01 - داشته است. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که سبک دلبستگی ایمن پیشبینی کننده هویت اجتماعی و شخصیت جامعه پسند است.
کلید واژه: سبک دلبستگی، هویت اجتماعی، شخصیت جامعه پسند.
مقدمه
امسله سالمندی در سال های اخیر به عنوان یک موضوع اساسی آنچنان اذهان جهانیان را به خود معطوف کرد که سال 1999 به عنوان سال جهانی سالمندان نام گرفت. علیرغم توجه به مسائل و مشکلات سالمندان، در حوزه پزشکی قدمت طولانی دارد اما رشد فزاینده و شتابان جمعیت سالخورده در سال های اخیر وتاثیر عمیقی که این پدیده بر شرایط اقتصادی اجتماعی دارد، زمینه نگرش های چند جانبه ای همچون نگرش اجتماعی و روانشناختی را فراهم کرده است ، در واقع در کنار نگرش زیست شناختی به فر آیند پیری و بررسی شخصیت سالمندان بر حسب تغییرات درونی آنها، میتوان با توجه به نحوه تعامل با جهان خارج از رویکردی اجتماعی به فر آیند پیری پرداخت - معتمدی، . - 1384 از طرفی دیگر توجه به فرایندهای دلبستگی سالمندان نیز موضوعی است که نباید از توجه به آن غافل بود.
دلبستگی یک رابطه هیجانی خاص است که مستلزم تبادل لذت، مراقبت و آسایش می باشد. ریشه پژوهش ها در زمینه دلبستگی به نظریه فروید درباره عشق بازگرددمی امّا غالباً از پژوهشگر دیگری به نام پدر نظریه دلبستگی نام برده می شود. جان بالبیٌ پژوهشهای گستردهای درباره مفهوم دلبستگی به عمل آورد. او دلبستگی را چنین توصیف کرده است: »ارتباط و پیوند روانی پایدار بین دو انسان« - بالبی، . - 1969 بالبی با این دیدگاه روانکاوانه موافق بود که تجربیات اولیه کودکی، تأثیر مهمی بر رشد و رفتارهای بعدی در زندگی دارد . به عقیده او، سبکهای دلبستگی اولیه ما در دوران کودکی و از طریق رابطه کودک - مادر شکل می گیرد. بالبی همچنین عقیده داشت که دلبستگی دارای مولفه ای تکامل یابنده است و به بقای انسان کمک می کند. »گرایش به ایجاد پیوندهای عاطفی قوی به افراد بخصوص، یک مؤلفه اصلی طبیعت انسان است« - بالبی، . - 1988
یافتههای مطالعه نیکلسونٍ - - 2000 از ارتباط الگوهای رفتاری سازش نایافته و کنش وری روانی- اجتماعی با سبک دلبستگی ناایمن حکایت داشت. نتایج تحقیق مارش و همکارانَ - - 2003 از ارتباط دلبستگی ناایمن با مشکلات رفتاری و نشانههای رفتار پرخطر در سالهای بعدی زندگی حکایت میکند. این در حالی است که مولفه های روان شناختی و اجتماعی گوناگونی از سبک های دلبستگی افراد تاثیر میپذیرند. از جمله آنان می توان به هویت اجتماعی و رفتارهای جامعه پسند افراد اشاره نمود.
هویت اجتماعی خصلت یا خصیصه همه انسان ها به عنوان موجودات اجتماعی است و بر درک افراد از خود استوار بوده و ذاتی نیست، بلکه محصول توافق و عدم توافق میان افراد است . آنچه به یک گروه انسانی هویت می بخشد، شباهتی است که باعث تفاوت آن ها از گروههای دیگر می شود. "شباهت و تفاوت" معناهایی هستند که افراد آن ها را می سازند. فرهنگ جوامع بشری نیز فرآیند تفاوت و شباهت را عینیت می بخشد. بدینترتیب، ابزارهای فرهنگی هویت ساز هم به نوبه خود، باعث شکلگیری مقوله های هویتی در بین جوامع بشری میشوند. زبان، مذهب، پوشاک، علایق زیباشناختی، تفریحات و سرگرمی، ورزش، تغذیه و غیره، موا ردی هستند که باعث شباهت درونگروهی و تفاوت برون گروهی می شوند - جنکینزُ، . - 2008 هویت اجتماعی افراد، براساس عضویت آن ها در گروه های اجتماعی تعیین می شود؛ زیرا هویت به وسیله روابط میان نیروهای فرهنگی و اجتماعی ساخته میشود. بنابراین افراد مانند ابزاری در دست جامعه و فرهنگند؛ که به واسطه آن ها وجود خود را نمایان می سازند. این مقوله به طور مداوم و روزمره، در زندگی افراد ایجاد شده و در فعالیتهای بازتابی انسان، مورد حفاظت و پشتیبانی قرار می گیرد - مایرزِ، . - 2009
از طرفی دیگر رفتار جامعه پسند یعنی هر عملی که به دیگران سود برساند . این اصطلاح در مورد اعمالی به کار می رود که هیچ سود مستقیمی به فردی که آن اعمال را انجام می دهد نمی رساند و حتی ممکن است حاوی خطراتی برای او باشد - بارون، بیرن، برنسکامپ ّ، . - 1388 زنان و مردان در جذب رفتار جامعه پسند به طور وسیعی مشابهند و بیشترین تاکید در طبقه بندیهای خاص این رفتارها است . رفتارهای جامعه پسند در زنان، بیشتر رابطه ای و گروهی است و این رفتارها در مردان بیشتر نماینده ای و به صورت جهت گیری شده مانند تمرکز بر قدرت همکاری است که مبداء این باو رها تحت تاثیر پردازش های هورمونی، انتظارات اجتماعی و موقعیت های فردی قرار دارد - ایگلیٌ،. - 2009
این واقعیت که وجوه چندگانه شخصیت در رفتار جامعه پسند دخیل هستند، سبب شده که برخی محققان این فرض را مطرح کنند که ترکیبی از عوامل به وجود آورنده مفهومی هستند که شخصی ت نوعدوست نامیده می شود - بیرهوف، کلاین و کرامپٍ،. - 1991 علاوه بر پاسخ دهی به یک موقعیت اضطراری، رفتار جامعه پسند شکل های دیگری نیز به خود می گیرد - بارتال، دستی و ماسونَ،. - 2011 بخشیدن، کمک کردن، داوطلب شدن، ارائه خدمات، متواضع بودن، حسن نیت یا هر واژه دیگری ا ز دنیای وجود انسانی در بخشندگی و رفتار نوعدوستانه نسبت به دیگران به کار می روند. علیرغم اینکه چنین فعالیت هایی بدون انتظار پاداش یا عمل متقابل انجام میشوند - پگانوُ و همکاران، . - 2010 در دیدگاه هم حسی- نوعدوستی، فرآیندهای هم حسی شامل چند جزء مختلف است . مولفه "خودتمرکزی هم حسی"، هیجان پریشانی فردی و تحلیل کمک رسانی است، در حالی که مولفه "تمرکز قربانی هم حسی" هیجان رابطه همدلانه است و رفتار جامعه پسند به تنهایی رفتار نوعدوستانه را افزایش نمی دهد - پنر و همکاران ِ،. - 2008 روابط همدلانه وابستگی نزدیکی به توافق جویی و استرس فردی رابطه قوی با بیثباتی هیجانی دارد - مرادیان و ماتزلرّ،. - 2011 با توجه به اهمیت سبک دلبستگی و ویژگی های خاص دوره ی سالمندی که سبک دلبستگی را تحت تاثیر قرار می دهد، و نیز با توجه به اهمیت متغیرهای روانشناختی در پیش بینی سبک دلبستگی، بر این اساس هدف پژوهشگر از پژوهش حاضر عبارت است رابطه سبک دلبستگی با هویت اجتماعی و شخصیت جامعه پسند در سالمندان شهر اصفهان بود.
روش
از آنجایی که در این پژوهش هدف بررسی رابطه بین سبک دلبستگی با بهزیستی اجتماعی و در سالمندان شهر اصفهان است، از روش پژوهش همبستگی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه سالمندان زن و مرد با رده سنی 60 سال و بالاتر شهر اصفهان در سال 1395 بود. روش نمونهگیری پژوهش حاضر به صورت نمونهگیری در دسترس اجرا شده، اصفهان را به 4 منطقه شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم کردیم و بر اساس روش تصادفی ساده از هر منطقهای دو مسجد و دو پارک انتخاب شدند. به اضافه اینکه دو کانون بازنشستگی در سطح شهر به روش تصادفی ساده انتخاب و به آنها مراجعه شد و در هر کدام از این مکانها افرادی که تمایل به همکاری داشتند مورد پرسش قرار گرفتند، لذا با توجه به داوطلبانه بودن شرکت کنندگان علیرغم تلاش پژوهشگر جهت استفاده از روش نمونه گیری خوشهای روش نمونه گیری به صورت در دسترس انجام شد . حجم نمونه بر اساس گال، بورگ و گال - 1384 - تعیین می گردد. بر این اساس با توجه به آنکه روش تحلیل داده ها تحلیل رگرسیون خواهد بود به ازای هر متغیر 15 آزمودنی انتخاب می گردد که بر اساس این الگو 200 نمونه در نظر گرفته شد که با حذف پرسشنامههای ناقص جمعا 154 مورد برای پژوهش باقی مانده و مورد استفاده قرار گرفت. برای سنجش متغیرهای پژوهش از ابزارهای زیر استفاده شده است.
پرسشنامه سبک دلبستگی هازن و شیور - 1987 -
مقیاس دلبستگی بزرگسالان که با استفاده از مواد آزمون دلبستگی هازن و شیور - 1987 - ساخته شده و در مورد دانشجویان دانشگاه تهران هنجاریابی شده است، یک آزمون 15 سوالی است و سه سبک دلبستگی ایمن، اجتنابی و دو سوگرا را در مقیاس 5 درجه ای لیکرت - کاملا مخالفم1، مخافم 2، نظری ندارم 3، موافقم 4، کاملا موافقم - 5 میسنجد. سوالات مربوط به سبک اجتنابی - - 5-4-3-2-1؛ سبک ایمن - 10-9-8-7-6 - ؛ و سبک دوسوگرا - 15-14-13-12-11 - است. حداقل و حداکثر نمره آزمودنی در خرده مقیاسهای آزمون به ترتیب 5 و 25 خواهد بود. ضریب آلفای کرانباخ - پایایی - پرسشهای خرده مقیاسهای ایمن، اجتنابی و دو سوگرا برای کل آزمودنیها به ترتیب 0/86 ، 0/84 ، 0/85 محاسبه شد که نشانه همسانی درونی خوب مقیاس دلبستگی بزرگسال است. ضرایب توافق کندال - روایی - برای سبکهای دلبستگی ایمن، اجتنابی و دو سوگرا به ترتیب 0/80 ،0/61 و 0/75 محاسبه شد.
